1

تصور کنید جهانی را که در آن رنگ‌های زنده و شکوه گیاهان و گل‌های وحشی زمین، یکی پس از دیگری منقرض می‌شوند و از چشم‌اندازهای طبیعی سراسر جهان محو می‌گردند.

اگرچه این تصور ممکن است دور از ذهن به نظر برسد، اما واقعیت این است که این روند هم‌اکنون آغاز شده است.

حفاظت از گیاهان در نقطه‌ای بحرانی قرار دارد، زیرا باغ‌های گیاه‌شناسی سراسر جهان برای محافظت از گیاهان در معرض انقراض زمین با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند.

بررسی اخیر روندهای این بحران جهانی نشان می‌دهد که این مؤسسات علمی برای نجات گونه‌های گیاهی در خطر انقراض، با چه مشکلات و محدودیت‌هایی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

اما پرسش اساسی این است: چگونه فرشتگان نگهبان قلمرو گیاهان، یعنی باغ‌های گیاه‌شناسی، می‌توانند از پس این چالش برآیند؟

صد سال حفاظت از گیاهان

در این پژوهش، سوابق پنجاه باغ گیاه‌شناسی و درختستان (آربورتوم) در سراسر جهان طی یک قرن گذشته، از سال ۱۹۲۱ تا ۲۰۲۱، مورد بررسی قرار گرفت.

در این مطالعه که بیش از ۵۰۰,۰۰۰ گیاه را در بر می‌گرفت، هدف این بود که روندها و تغییرات در مجموعه‌های گیاهی زنده این مراکز شناسایی شوند.

نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ظرفیت این مجموعه‌های گیاهی در باغ‌های گیاه‌شناسی به حداکثر رسیده است.

علاوه بر این، محدودیت‌ها و قوانین مختلفی که در نقاط مختلف جهان برای جمع‌آوری گیاهان وحشی وضع شده‌اند، باعث شده است که فرآیند دستیابی به گونه‌های گیاهی جدید برای حفاظت و مطالعه دشوار شود.

همچنین، این تحقیق نشان داد که در سطح جهانی، حفظ گیاهان در معرض خطر در این مجموعه‌ها با موفقیت همراه نبوده است، با وجود اینکه خطر انقراض آن‌ها رو به افزایش است.

این یافته‌ها پرسش‌های جدی درباره میزان اولویت‌بندی و تعهد باغ‌های گیاه‌شناسی در مقابله با کاهش تنوع زیستی مطرح می‌کند.

موانع نجات گیاهان از انقراض

این مطالعه به سرپرستی پروفسور ساموئل براکینگتون از باغ گیاه‌شناسی دانشگاه کمبریج انجام شد.

وی تأکید کرد که اکنون یک تلاش هماهنگ و مشارکتی در میان باغ‌های گیاه‌شناسی سراسر جهان ضروری است تا بتوان طیف وسیعی از گیاهان با تنوع ژنتیکی بالا را حفظ و برای پژوهش‌های علمی و بازگردانی به طبیعت آماده کرد.

این تحقیق که در مجله Nature Ecology and Evolution منتشر شده است، بیان می‌کند که «کنوانسیون تنوع زیستی» (CBD) به طور قابل توجهی نرخ جمع‌آوری گیاهان از زیستگاه‌های طبیعی را کاهش داده است.

این مسئله به شدت تبادل بین‌المللی گیاهان را محدود کرده است.

پروفسور براکینگتون در این رابطه اظهار داشت:

«تأثیر کنوانسیون تنوع زیستی، نمونه‌ای شگفت‌انگیز از قدرت و ارزش توافق‌های بین‌المللی است. اما به نظر می‌رسد که این کنوانسیون مانع از آن شده است که باغ‌های گیاه‌شناسی به صورت مستقل با بسیاری از گونه‌های گیاهی در معرض خطر جهانی کار کنند و برای جلوگیری از انقراض آن‌ها اقدام نمایند.»

مجموعه‌های فراملی در باغ‌های گیاه‌شناسی

با توجه به اینکه نزدیک به ۴۰ درصد از تنوع گیاهی جهان با خطر انقراض روبه‌رو است، باغ‌های گیاه‌شناسی به‌تنهایی قادر به جلوگیری از این بحران نیستند.

بنابراین، یک رویکرد جمعی برای ذخیره و حفاظت از تنوع گیاهی در مجموعه‌های زنده پیشنهاد شده است.

باغ‌های گیاه‌شناسی باید به عنوان یک «فرامجموعه» (Meta-collection) عمل کنند، یعنی منابع خود را یکپارچه کرده و اطلاعات و تخصص خود را به اشتراک بگذارند.

چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

در حالی که نهادهای مستقلی مانند باغ گیاه‌شناسی سلطنتی ادینبورگ موفقیت‌های چشمگیری در زمینه حفاظت از گیاهان داشته‌اند، این اقدامات نشان می‌دهد که فعالیت‌های انفرادی محدودیت‌هایی دارند.

سازمان‌های بین‌المللی مانند Botanic Gardens Conservation International (BGCI) تلاش‌هایی برای ترویج همکاری از طریق کنسرسیوم‌های حفاظتی انجام داده‌اند، اما این ابتکارات همچنان به‌صورت استثنایی اجرا می‌شوند و به یک استاندارد جهانی تبدیل نشده‌اند.

باغ‌های گیاه‌شناسی کوچک‌تر یا منطقه‌ای اغلب با محدودیت‌های مالی و کمبود منابع مواجه‌اند که ظرفیت آن‌ها را برای مشارکت در پروژه‌های حفاظتی بزرگ محدود می‌کند.

علاوه بر این، فقدان سیستم‌های قوی برای اشتراک‌گذاری داده‌ها و عدم همکاری بین مؤسسات، مشکل را تشدید کرده و مانع از ایجاد یک استراتژی جهانی منسجم شده است.

اگرچه این موفقیت‌های فردی زیربنای مهمی را فراهم کرده‌اند، اما برای مقابله مؤثر با کاهش تنوع زیستی در سطح جهانی، یک رویکرد هماهنگ‌تر و یکپارچه‌تر مورد نیاز است.

تغییرات اقلیمی و انقراض گیاهان

با توجه به اینکه تغییرات اقلیمی شرایط رشد گیاهان را در مناطق مختلف جهان تغییر می‌دهد، باغ‌های گیاه‌شناسی به‌تنهایی قادر به حفظ طیف وسیعی از گونه‌ها نخواهند بود.

پروفسور براکینگتون در این باره گفت:

«تغییرات اقلیمی به طور مستقیم بر کار ما تأثیر می‌گذارد، زیرا شرایط آب‌وهوایی محلی را تغییر می‌دهد – در کمبریج، ما در سال‌های اخیر شاهد دمایی بی‌سابقه بوده‌ایم.»

«این مسئله بر میزان بقای گیاهان ما تأثیر می‌گذارد، بنابراین ما باید به طور منطقی و جمعی درباره بهترین مکان‌ها برای نگهداری گونه‌های مختلف در شبکه جهانی مجموعه‌های زنده تصمیم‌گیری کنیم.»

تنوع ژنتیکی نقش مهمی در حفاظت از گیاهان در معرض خطر ایفا می‌کند. هرچه تعداد گیاهان یک گونه در یک مجموعه بیشتر باشد، احتمال حفظ تنوع ژنتیکی آن‌ها نیز افزایش می‌یابد.

از اینجا به کجا می‌رویم؟

سال گذشته، باغ گیاه‌شناسی دانشگاه کمبریج برای استخدام یک «گیاه‌شناس اکتشافی» آگهی منتشر کرد تا مأموریت‌های جمع‌آوری گیاهان را در سراسر جهان هدایت کرده و در تلاش‌های حفاظتی مشارکت کند.

پروفسور براکینگتون معتقد است که این مأموریت‌ها از اهمیت بالایی برخوردارند و پیشنهاد می‌کند که یک رویکرد مشارکتی برای جمع‌آوری گیاهان ایجاد شود که منجر به مشارکت‌های عادلانه بین‌المللی گردد.

کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) که در سال ۱۹۹۲ توسط ۱۵۰ رهبر جهانی امضا شد، هر کشور را موظف می‌کند که از تنوع زیستی خود محافظت کرده و توسعه پایدار را ترویج دهد.

امروزه، حدود ۳,۵۰۰ باغ گیاه‌شناسی و درختستان در سراسر جهان به مطالعه، حفاظت و ارائه دسترسی به گیاهان کره زمین اختصاص یافته‌اند.

سازمان‌هایی مانند BGCI که یک موسسه خیریه است، تلاش می‌کنند تا باغ‌های گیاه‌شناسی را به همکاری و ایجاد مشارکت‌های مؤثر برای حفاظت از تنوع گیاهی ترغیب کنند، به‌گونه‌ای که هم به نفع مردم و هم به نفع کره زمین باشد.

جمع‌بندی

در نهایت، ما در یک رقابت زمانی قرار داریم تا این باغ‌های گیاه‌شناسی خود را با شرایط جدید وفق دهند، نوآوری داشته باشند و برای مقابله با انقراض گیاهان همکاری کنند.

آینده قلمرو گیاهی ما به این تلاش‌های جمعی بستگی دارد.

این مطالعه کامل در مجله Nature Ecology & Evolution منتشر شده است.