نقشه‌خوانی ساختمان، یکی از مهارت‌های فنی ارزشمند برای مهندسان عمران، معماری و دیگر افراد فعال در حوزه ساخت و ساز است. اجرای یک پروژه ساختمانی، بر اساس نقشه‌ها و مستندات متعددی انجام می‌شود. مهندسان، طراحان و کارکنان اجرایی، باید قادر به درک این نقشه‌ها و انجام فعالیت‌ها بر اساس آن‌ها باشند. فونداسیون، یکی از مهم‌ترین عضوهای ساختمان به شمار می‌رود. هرگونه اشتباه در اجرای این عضو، منجر به افزایش احتمال آسیب‌دیدگی و حتی تخریب ساختمان خواهد شد. بنابراین، طراحان باید نهایت دقت را در ترسیم پلان فونداسیون به خرج دهند. مهندسان و کارکنان نیز باید با استفاده از مهارت نقشه‌خوانی، مقدمات اجرای صحیح فونداسیون را فراهم کنند. در این مطلب از مجله فرادرس، به آموزش تصویری نقشه خوانی پلان فونداسیون می‌پردازیم.

در ابتدای مطلب، مراحل نقشه خوانی فونداسیون را به صورت فهرست‌وار مرور می‌کنیم. سپس، به توضیح در مورد اهمیت و کاربرد فونداسیون، پلان فونداسیون و مراحل کلی ترسیم انواع فونداسیون‌ها می‌پردازیم. در انتها نیز هر یک از مراحل نقشه خوانی فونداسیون را در بخش‌های جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مراحل نقشه خوانی فونداسیون چه هستند؟

افراد حرفه‌ای، با یک نگاه ساده به نقشه، اطلاعات زیادی را از آن به دست می‌آورند. برای اینکه شما نیز به این سطح برسید، ابتدا باید با یک ساختار منظم محتوای نقشه‌ها را مورد بررسی قرار دهید و مراحل آن در فهرست زیر آورده شده است.

1. بررسی اجزای اصلی نظیر مقیاس، جهت شمال، کادر و جدول مشخصات
2. مرور لجند و توضیحات
3. تفسیر المان‌های ترسیمی مانند خط، هاشور، اندازه‌گذاری و غیره
4. تشخیص موقعیت انواع پی و دیوارها
5. بررسی جزئیات آرماتورها و اتصالات
6. مقایسه پلان فونداسیون با دیگر نقشه‌ها

در بخش‌های بعدی، به توضیح هر یک از مراحل بالا خواهیم پرداخت. البته پیش از آن، در مورد در مورد فونداسیون و پلان فونداسیون صحبت خواهیم کرد.

چگونه نقشه خوانی فونداسیون را به طور کامل یاد بگیریم؟

نقشه‌خوانی، یک مهارت ضروری برای مهندسان عمران، معماری، مکانیک و برق است. مهندسانی که قادر به خواندن انواع نقشه‌های ساختمانی و درک وضعیت پروژه از روی آن‌ها هستند، ضمن اتخاذ تصمیمات بهتر، زمینه اثبات توانمندی‌های خود را فراهم می‌کنند. در پروژه‌های ساختمانی، نقشه‌های متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرند. پیشرفت مناسب پروژه‌ها، به دقت ترسیم این نقشه‌ها و اجرای فعالیت‌ها بر اساس آن‌ها بستگی دارد. یادگیری مهارت نقشه‌خوانی، این امکان را به شما می‌دهد تا هم از مشکلات احتمالی ترسیمات آگاه شوید و هم از اجرای صحیح فعالیت‌ها اطمینان حاصل کنید.

برای یادگیری کامل و اصولی نقشه خوانی فونداسیون و دیگر نقشه‌های ساختمانی، به یک منبع آموزشی جامع و کاربردی با مثال‌های واقعی نیاز دارید. فرادرس، چندین فیلم آموزشی مفید را در این زمینه تهیه کرده است که مسیر یادگیری شما را هموار می‌کنند. این آموزش‌ها، تسلط شما بر روی نقشه‌خوانی سازه‌های بتنی و فولادی را بالا می‌برند.

آموزش‌های بالا، از فیلم‌های مجموعه آموزش مقدماتی تا پیشرفته نقشه‌خوانی فرادرس هستند.

فونداسیون و پلان فونداسیون چیست؟

«فونداسیون» (Foundation)، پایین‌ترین بخش ساختمان است که ضمن تحمل نیروهای اعمال شده از طرف بخش‌های بالایی، آن‌ها را به طور موثر در زمین توزیع می‌کند.

فونداسیون‌ها به دو نوع سطحی (پی منفرد یا پی مجزا، پی ترکیبی، پی دیواری یا پی نواری، پی گسترده، پی طره‌ای یا پی باسکولی) و عمیق (فونداسیون شمعی، فونداسیون پایه‌ای، فونداسیون صندوقه‌ای یا کیسون) تقسیم می‌شوند.

نقشه یا پلان فونداسیون، یکی پرکاربردترین انواع نقشه‌های ساختمانی یا پلان ساختمان است که به منظور نمایش و تعیین تعداد، ابعاد و موقعیت پی‌ها، پایه‌‌ها، ستون‌ها، دیوارهای فونداسیون و شناژها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای درک محتوای این نقشه، باید از مهارت نقشه‌خوانی و همچنین نقشه‌کشی برخوردار باشید.

ترسیم پلان فونداسیون چگونه انجام می‌شود؟

ترسیم پلان فونداسیون با استفاده از پلان ستون‌گذاری و پلان آکس‌بندی صورت می‌گیرد. البته نوع فونداسیون نیز بر روی مراحل ترسیم تاثیر می‌گذارد.

به عنوان مثال، مراحل ترسیم پلان فونداسیون باسکولی یا فونداسیون کلاف شده عبارت هستند از:

1. ترسیم پلان ستون‌گذاری
2. محوربندی ستون‌ها
3. ترسیم پی‌های منفرد
4. ترسیم شناژ
5. تصحیح اتصال پی و شناژ
6. ترسیم بتن مگر
7. ترسیمات نهایی ( تیپ‌بندی فونداسیون و هاشور محل عملیات خاکی)
8. تهیه جدول تیپ فونداسیون

ترسیم پلان فونداسیون نواری طی مراحل زیر انجام می‌شود:

1. ترسیم پلان ستون‌گذاری
2. محوربندی ستون‌ها
3. ترسیم فونداسیون نواری
4. پخ زدن گوشه‌ها
5. ترسیم بتن مگر
6. تیپ‌بندی فونداسیون و تکمیل اطلاعات پلان

ترسیم پلان ستون‌گذاری و محوربندی ستون‌ها، در ترسیم پلان فونداسیون گسترده نیز صورت می‌گیرد. با این تفاوت که در این پلان، نیازی به رسم بتن مگر نیست. پلان فونداسیون گسترده، ساده‌تر از فونداسیون‌های دیگر بوده و نقشه‌خوانی آن نیز راحت‌تر است.

آشنایی با اصول نقشه‌کشی، نقشه خوانی فونداسیون را برایتان بسیار ساده خواهد کرد. فرادرس، چندین فیلم آموزشی جامع و کاربردی را به کمک اساتید مجرب تهیه کرده است می‌توانند سطح دانش شما در زمینه نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. لینک مشاهده بهترین آموزش‌های مرتبط با این مبحث در ادامه آورده شده است:

مرحله اول نقشه خوانی فونداسیون: بررسی اجزای اصلی

برای شروع نقشه خوانی فونداسیون، ابتدا باید به اجزای اصلی نقشه توجه کنید. این اجزا عبارت هستند از:

• کادر
• جدول مشخصات
• مقیاس
• جهت شمال

در ادامه، به بررسی ویژگی‌های هر یک از موارد بالا می‌پردازیم.

کادر در نقشه خوانی فونداسیون

در نقشه‌های ساختمانی، برای مشخص کردن محدوده پلان و درک سریع المان‌های ترسیمی، از کادر استفاده می‌شود. این کادر حداقل فاصله ۲۰ میلی‌متری از اطراف کاغذ فاصله دارد. هنگام بررسی پلان فونداسیون، پیش از هر چیزی، محدوده المان‌های ترسیمی یا کادر را مشخص کنید. اگر اشتباهی در پرینت نقشه رخ داده باشد، با بررسی کادر می‌توان به آن پی برد.

تمام اجزای فونداسیون، درون کادر رسم می‌شوند. البته ترسیم نقشه، در یک محدوده شبکه‌بندی‌شده انجام می‌گیرد. این محدوده، دارای یک حاشیه اضافی از یک سمت است. کاربرد حاشیه اضافی، سوراخ کردن لبه نقشه جهت بایگانی است.

جدول مشخصات در نقشه خوانی فونداسیون

جدول مشخصات، یکی از مهم‌ترین بخش‌های ثابت در نقشه‌های ساختمانی است. این جدول، اطلاعاتی نظیر نام شرکت تهیه‌کننده نقشه، نشانی شرکت تهیه‌کننده نقشه، نام کارفرما، نام ترسیم‌کنندگان، بررسی‌کنندگان و تاییدکنندگان نقشه به همراه تاریخ انجام هر مرحله، نام پروژه، ارتباط نقشه با نقشه‌های دیگر، کاربری نقشه، توضیحات، شماره شیت، شماره بازنگری، مقیاس و ابعاد شیت را نمایش می‌دهد.

با مرور جدول مشخصات، با بسیاری از اطلاعات کلی آشنا می‌شوید. این جدول، معمولا در سمت راست یا گوشه پایین-راست کادر قرار می‌گیرد و موقعیت آن در شیت‌های مختلف یکسان است. با تغییر شیت، اطلاعاتی نظیر عنوان، شماره شیت، توضیحات و برخی دیگر از اطلاعات مختص به هر شیت در کادر مشخصات تغییر می‌کند.

عنوان و کد شیت

شیت دوم در مجموعه نقشه‌های فونداسیون یک سازه، معمولا به پلان فونداسیون اختصاص دارد. این پلان، موقعیت قرارگیری المان‌های مختلف فونداسیون را نسبت به آکس‌بندی نمایش می‌دهد. در برخی از پروژه‌ها، پلان فونداسیون را با پلان ستون‌گذاری ادغام می‌کنند.

اگر ابعاد فونداسیون به اندازه‌ای بزرگ باشد که نتوان جزئیات کافی را در یک شیت جای داد، پلان فونداسیون به چند بخش تقسیم شده و هر بخش در یک شیت جداگانه آورده می‌شود. توجه به عنوان شیت و کد آن، تشخیص این موضوع در هنگام نقشه خوانی فونداسیون را ساده‌تر می‌کند.

یک شیت حاوی پلان فونداسیون (مانند پلان بالا) را در نظر بگیرید که جزئیات دقیق‌تر بخش‌های مختلف آن در چهار شیت جداگانه آورده شده‌اند. در این شرایط، پلان کلی با عنوانی مانند «پلان اصلی فونداسیون» مشخص می‌شود. برای هر بخش از پلان نیز عنوانی نظیر «پلان فونداسیون – بخش ۱ از ۴» در نظر گرفته می‌شود. به علاوه، کد شیت برای هر بخش، دارای یک عدد اضافی خواهد بود. به عنوان مثال اگر کد شیت حاوی پلان اصلی فونداسیون، عبارتی مانند «V14-2021-S-102» باشد، کد شیت حاوی بخش اول از پلان فونداسیون، «V14-2021-S-102-1» خواهد بود (مانند تصویر زیر).

توضیحات در جدول مشخصات

اصول و فرآیند نقشه خوانی فونداسیون در بسیاری پروژه‌ها، مشابه یکدیگر است. با این وجود، جزئیات خواندن نقشه‌های فونداسیون برای هر پروژه با پروژه دیگر فرق می‌کند. توضیحات هر شیت، اطلاعات جزئی در مورد نحوه نقشه‌خوانی دقیق هر شیت هستند.

به عنوان مثال، اگر به بخش توضیحات در شیت بالا توجه کنید، با عبارت‌های زیر مواجه شوید:

• این شیت (نقشه یا ترسیمات) باید به همراه شیت توضیحات عمومی و شیت دتایل فونداسیون خوانده شود.
• ابعاد چاله‌ها باید با نقشه‌های تاسیسات مکانیکی و الکتریکی چک شوند.
• پی‌های منفرد با ستون‌ها هم‌مرکز هستند؛ مگر اینکه چیز دیگری در توضیحات نوشته شده باشد.
• تیرهای فونداسیون با ستون‌ها هم‌مرکز هستند؛ مگر اینکه چیز دیگری در توضیحات نوشته شده باشد.
• ارتفاع تمام سطوح در این پلان، برابر با ۰/۰۰+ در نظر گرفته می‌شود. این ارتفاع، برابر با ۳۵۰ متر از سطح دریا است.

مقیاس در نقشه خوانی فونداسیون

مقیاس در نقشه، نسبت کوچک‌نمایی المان‌های ترسیمی به ابعاد آن‌ها در واقعیت است. در اغلب موارد، مقیاس نقشه‌های ساختمانی درون جدول مشخصات نوشته می‌شود. در برخی از موارد نیز این نسبت را کنار عنوان نقشه می‌نویسند.

هنگام در دست گرفتن یک نقشه ساختمانی، پس از بررسی کادر و جدول مشخصات، به مقیاس آن نگاه کنید. پلان فونداسیون، معمولا با مقیاس ۱:۱۰۰ رسم می‌شود. بنابراین، اگر اندازه المان‌های این پلان را در عدد ۱۰۰ ضرب کنیم، اندازه واقعی آن‌ها به دست می‌آید.

جهت شمال در نقشه خوانی فونداسیون

یکی دیگر از اطلاعات پایه‌ای در پلان فونداسیون و دیگر نقشه‌های ساختمانی، علامت جهت شمال است. این علامت معمولا در گوشه بالا-راست پلان قرار می‌گیرد و همانطور که از نامش پیداست، جهت شمال جغرافیایی را نمایش می‌دهد. بررسی جهت شمال به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از موقعیت قرارگیری المان‌های نقشه و رابطه بین نقشه‌های مختلف داشته باشیم.

شکل علامت شمال در نقشه‌های ساختمانی، ثابت نیست و هر شخص یا شرکت می‌تواند از علامت دلخواه خود استفاده کند.

مرحله دوم نقشه خوانی فونداسیون: مرور لجند و توضیحات

نقشه‌های فونداسیون، از چندین شیت مختلف تشکیل می‌شوند. تعداد شیت‌های موجود در ترسیمات فونداسیون به بزرگی پروژه بستگی دارد. در اغلب موارد، شیت اول این نقشه‌ها، راهنمای نقشه است که از «توضیحات عمومی» (General Notes) و «لجند» (Legend) تشکیل می‌شود. یکی از مهم‌ترین مراحل نقشه خوانی فونداسیون، مطالعه اطلاعات موجود در توضیحات عمومی و لجند است.

در کادر مربوط به توضیحات عمومی، اطلاعات مهمی نظیر مشخصات بتن (مانند مقاومت فشاری ۲۸ روزه بتن)، مشخصات آرماتورها (مانند حداقل تنش تسلیم میلگرد)، کاور بتن (پوشش بتن روی میلگردها)، نحوه آب‌بندی فونداسیون و دیگر اطلاعات و اقدامات مربوط به نحوه اجرای فونداسیون نوشته می‌شود. از دیگر اطلاعات موجود در بخش توضیحات عمومی برای نقشه‌های فونداسیون می‌توان به معیارهای طراحی (استانداردهای مورد استفاده برای طراحی و مشخصات بارگذاری برای بار مرده، بار زنده، بار باد و بارهای لرزه‌ای) اشاره کرد.

لجند، جدولی حاوی معنی هر یک از علائم، حروف اختصاری و رنگ‌های مورد استفاده در ترسیمات است. این جدول معمولا در کنار توضیحات عمومی آورده می‌شود. تصویر بالا، نمونه‌ای از یک لجند در نقشه‌های فونداسیون را نمایش می‌دهد. مرور توضیحات عمومی و لجند به ما کمک می‌کند تا هنگام نقشه خوانی فونداسیون، درک بهتر و سریع‌تری از وضعیت المان‌های ترسیمی داشته باشیم.

مرحله سوم نقشه خوانی فونداسیون: تفسیر المان‌های ترسیمی و اندازه‌ها

پس از مرور اطلاعات کلی نقشه، نوبت به بررسی المان‌های ترسیمی (المان‌های درون کادر ترسیم) می‌رسد. اغلب این المان‌ها از خطوط مستقیم، هاشور و غیره تشکیل می‌‌شوند. در این بخش، معنی ترسیمات پلان فونداسیون را به شما آموزش می‌دهیم.

انواع خط در نقشه خوانی فونداسیون

نقشه‌های ساختمانی، با استفاده از خطوط مختلف رسم می‌شوند. در نقشه خوانی فونداسیون، باید به نوع خط و ضخامت آن توجه کنید. خط‌های توپر، بیانگر المان‌های قابل مشاهده هستند و خط‌چین‌ها یا نقطه‌چین‌ها، المان‌های پنهان را نمایش می‌دهند.

به طور کلی، معنی انواع خط در نقشه‌های ساختمانی عبارت است از:

• خط ساده: لبه اشیا (مانند لبه پی منفرد)
• دو خط ساده موازی با هاشور یا سایه: دیوار
• خط‌چین کوتاه: لبه المان‌های بالاتر از سطح پلان مورد بررسی
• خط‌چین متقاطع: مسیر باز (مانند مسیر عبور از در)
• خط‌چین بلند: لبه المان‌های پنهان با اختلاف ارتفاع زیاد نسبت به سطح پپلان مورد بررسی (مانند لبه شیروانی)
• خط‌چین کوتاه و بلند: محور مرکزی المان‌ها
• کمان: جهت باز و بسته شدن در
• خطوط ضخیم‌‌تر: لبه المان‌های نزدیک‌تر یا مهم‌تر (مانند لبه دیوار)
• خطوط نازک‌تر: لبه المان‌های دورتر یا دارای اهمیت کمتر

آشنایی با معنی خطوط مختلف و تسلط بر روی تشخیص آن‌ها می‌تواند نقشه خوانی فونداسیون را برایتان ساده‌تر کند. البته تنوع نوع خطوط در نقشه‌های فونداسیون، معمولا به اندازه دیگر نقشه‌های ساختمانی مانند پلان کف نیست. به همین دلیل، چالش بزرگی در این زمینه وجود ندارد.

انواع هاشور در نقشه خوانی فونداسیون

هاشورها، المان‌های ترسیمی با الگوهای خاص هستند که جنس مصالح مورد استفاده برای ساخت دیوار را مشخص می‌کنند. در نقشه‌های ساختمانی، دیوارها توسط دو خط موازی با هاشور یا سایه نمایش داده می‌شوند. سایه کم‌رنگ، نشان‌دهنده دیوارهای موجود و سایه پررنگ، بیانگر دیوارهای جدید است. تصویر زیر، مجموعه‌ای از هاشورهای پرکاربرد نرم‌افزار اتوکد برای نمایش مصالح ساختمانی را نشان می‌دهد.

معنی هاشورها، به نرم‌افزار مورد استفاده برای ترسم نقشه‌های ساختمانی و استانداردهای پروژه بستگی دارد. البته در اغلب موارد، معنی هر هاشور در راهنمای نقشه یا جدول مشخصات آورده می‌شود. به همین دلیل، مرور سریع راهنمای نقشه، روند نقشه‌خوانی را بهبود می‌بخشد.

مجله فرادرس، یک مطلب جامع و کاربردی را با عنوان «هاشور زدن در اتوکد – آموزش دستور HATCH + فیلم رایگان» تهیه کرده است که بسیاری از نکات و ترفندهای هاشور زدن را به صورت تصویری آموزش می‌دهد.

اندازه‌ها در نقشه خوانی فونداسیون

طول، عرض، عمق و فاصله بین پی‌ها، دیوارها، ستون‌ها و تیرها، با استفاده از اندازه‌گذاری خطوط معرف این المان‌ها در پلان فونداسیون مشخص می‌شوند. برای درک صحیح شکل و موقعیت قرارگیری المان‌های فونداسیون، باید خطوط محوری و اندازه‌های مشخص شده را مورد بررسی قرار دهید.

تصویر بالا، بخشی از یک پلان فونداسیون را نمایش می‌دهد. فاصله بین پی‌ها، ابعاد پی‌ها و دیگر اندازه‌های مهم در این تصویر آورده شده‌اند. البته برای برای اندازه‌گذاری ابعاد ستون‌ها (مستطیل‌های هاشور خورده)، به تیپ آن‌ها اشاره شده است.

جدول تیپ‌بندی در نقشه خوانی فونداسیون

جدول تیپ‌بندی، یکی از ابزارهای پرکاربرد در نقشه خوانی فونداسیون است که تمام اطلاعات مورد نیاز در مورد ابعاد و ویژگی‌های مهم پی، دیوار، میلگرد و دیگر المان‌های به کار رفته در فونداسیون را نمایش می‌دهد. در برخی از موارد، هنگام خواندن نقشه‌های ساختمانی، به جای مشاهده اندازه‌ها، با تیپ المان‌ها مواجه می‌شوید. به عنوان مثال، تصویر زیر را در نظر بگیرید. این تصویر، بخشی از پلان فونداسیون یک سازه است.

پلان فونداسیون، اندازه‌ها و علائم مختلفی را نمایش می‌دهد. در تصویر بالا، فاصله بین دو محور مرکزی، شماره شبکه‌بندی، مقطع و تیپ دیوار فونداسیون را مشاهده می‌کنید. دقت داشته باشید که به دلیل استفاده از تیپ پی دیوار فونداسیون، برای اطلاع از ابعاد آن، باید در بخش توضیحات، به دنبال جدول تیپ‌بندی بگردیم. این جدول، مشابه جدول زیر خواهد بود.

بر اساس جدول بالا، دیوار فونداسیون تیپ WF3، دارای عرض ۱۰۶ سانتی‌متر و ضخامت ۳۰ سانتی‌متر است. این ابعاد به طور پیوسته ادامه می‌یابد تا زمانی که تیپ دیوار فونداسیون تغییر کند. در بستر دیوار مورد نظر، ۴ عدد میلگرد نمره ۵ مورد استفاده قرار گرفته است. میلگردهای عرضی نمره ۵ در دیوار، دارای فاصله مرکز به مرکز ۳۰ سانتی‌متر هستند. درک این اعداد و ارقام، کار ساده‌ای نیست. به همین دلیل، برای نمایش بهتر جزئیات فونداسیون، برش آن رسم می‌شود.

اگر به نقشه‌خوانی نقشه‌های سازه‌های بتنی علاقه دارید، مشاهده «فیلم آموزش نقشه‌خوانی سازه‌های بتنی با اتوکد فرادرس» را به شما پیشنهاد می‌کنیم. لینک مشاهده این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است.

مقطع در نقشه خوانی فونداسیون

برش یا «مقطع» (Section)، نمای جانبی المان‌های ترسیم شده در یک راستای مشخص است. این نما، جزئیات بیشتری را در مورد هندسه و اندازه‌های مختلف نمایش می‌دهد. مقاطع در نقشه‌های فونداسیون نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. تصویر زیر را در نظر بگیرید. این تصویر، بخشی از یک نقشه فونداسیون است.

به علامت مقطع در تصویر بالا دقت کنید. این علامت از چند بخش تشکیل می‌شود.

نیم‌دایره بالایی، معمولا یک حرف یا عدد است. این بخش، به کد یا عنوان مقطع اختصاص دارد. نیم‌دایره پایینی، کد نقشه یا شماره شیت حاوی ترسیمات مقطع را نمایش می‌دهد. با استفاده از این دو کد می‌توان شیت مربوط به علامت مقطع را پیدا کرد. البته علاوه بر این موارد، توجه به جهت دید مقطع نیز ضروری است. به عنوان مثال در تصویر بالا، این جهت از بالا به پایین است. یعنی اگر دیوار را فونداسیون را برش دهیم و در جهت نمایش داده شده به آن نگاه کنیم، تصویری مشابه ترسیمات مقطع را خواهیم دید.

علامت نمایش داده شده در تصویر بالا را در نظر بگیرید. اگر در بخشی از یک نقشه فونداسیون، علامتی مشابه علامت بالا را مشاهده کردید. به شیت «S-4.1H» مراجعه کنید و به دنبال مقطع «E» بگردید. به این ترتیب، با نقشه جزئیات فونداسیون مواجه می‌شوید (تصویر زیر).

البته در تصویر بالا، مقطع را بدون اندازه‌گذاری‌ها نمایش داده‌ایم. در مقاطع واقعی، تمام اندازه‌های مورد نیاز برای اجرای این بخش از سازه، آورده می‌شود. در بخش‌های بعدی، به توضیح بیشتر در این مورد خواهیم پرداخت.

مرحله چهارم نقشه خوانی فونداسیون: تشخیص موقعیت انواع پی و دیوارها

فونداسیون‌ها، دارای انواع مختلف با مشخصات و کاربری‌های مختص به خود هستند. به عنوان مثال، فونداسیون یا پی‌های نواری، پایه‌های بتنی پیوسته‌ای هستند که در زیر دیوارهای باربر فونداسیون قرار می‌گیرند.

این پی‌ها، بارهای منتقل شده از روسازه را به زمین زیر خود انتقال می‌دهند. تصویر زیر، نحوه نمایش پی نواری در نقشه فونداسیون را نشان می‌دهند.

فونداسیون منفرد یا به عبارت بهتر، پی منفرد، یکی از متداول‌ترین انواع فونداسیون‌های مورد استفاده در ساختمان‌های مسکونی، بخصوص ساختمان‌های کمتر از پنج‌طبقه است. این نوع فونداسیون، با توجه به الزامات انتقال و توزیع بار از روسازه به زمین، به شکل مربع، مستطیل یا دایره ساخته می‌شود. تصویر زیر، نحوه نمایش پی‌های منفرد در نقشه فونداسیون را نشان می‌دهد.

پی‌های شیب‌دار نیز مانند پی‌های منفرد، از یک پایه مربعی یا مستطیلی تشکیل می‌شوند. تفاوت این پی‌ها با پی‌های منفرد معمولی، وجود شیب از انتهای ستون تا لبه‌های پی است. در تصویر زیر می‌توانید ساختار یک پی شیبدار را از نماهای مختلف مشاهده کنید.

از دیگر انواع پی‌های منفرد می‌توان به پی‌های پله‌ای اشاره کرد. این پی‌ها از چند بلوک بتنی مربعی یا مستطیلی روی هم تشکیل می‌شوند. بلوک‌های بالاتر، دارای مساحت کمتر هستند. تصویر زیر، نحوه نمایش پی‌های منفرد پله‌ای در نقشه فونداسیون را نشان می‌دهد.

پی‌های شمعی، از یک بلوک بتنی مربعی یا مستطیلی تشکیل می‌شوند. تفاوت این پی‌ها با پی‌های منفرد و نواری، عدم تماس مستقیم آن‌ها با زمین است. پی‌های شمعی، زیر یک ستون باربر و بر روی چند شمع قرار می‌گیرند. این پی‌ها، بار روسازه را به شمع‌ها منتقل می‌کنند. به این ترتیب، توزیع بار توسط شمع‌ها انجام می‌شود. در تصویر زیر می‌توانید ساختار یک پی شمعی را از نماهای مختلف مشاهده کنید.

پی‌های نواری و منفرد، از متدوال‌ترین پی‌های مورد استفاده در ساختمان‌ها هستند. به همین دلیل، معمولا هنگام نقشه خوانی فونداسیون با المان‌های ترسیمی معرف آن‌ها روبرو می‌شوید. در برخی از سازه‌ها، از ترکیب این دو پی استفاده می‌شود. یکی از پرکاربردترین پی‌های ترکیبی، پی باسکولی است که تصویر زیر، ساختار آن را از نماهای مختلف نمایش می‌دهد.

در مواردی که شدت بار بسیار زیاد باشد و پی‌های منفرد و نواری قادر به تحمل وزن سازه نباشند، از پی‌های گسترده یا تخت استفاده می‌شود. این نوع پی، تمام سطح زیر سازه را پوشش می‌دهد و بارهای انتقالی از ستون‌ها را در زمین توزیع می‌کند. نمایش پی‌های گسترده در نقشه‌های فونداسیون، معمولا به صورت ساده است. در هنگام استفاده از این نوع پی، معمولا پلان فونداسیون و پلان ستون‌گذاری، تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای از ساختار کلی پی گسترده در نقشه‌های فونداسیون را مشاهده کنید.

نحوه نمایش انواع پی در نقشه‌های فونداسیون، معمولا شبیه به تصاویر ارائه شده در این بخش است. با این وجود، امکان دارد در هر پروژه‌ای از علائم، برچسب‌ها یا کدهای مخصوص برای نشان دادن المان‌های فونداسیون استفاده شود. بنابراین، همواره به توضیحات عمومی، لجند و جدول اطلاعات شیت‌ها دقت کنید. تشخیص نوع، موقعیت قرارگیری و نوع فونداسیون، به منظور محاسبه توزیع بار و نگهداری سازه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مرحله پنجم نقشه خوانی فونداسیون: بررسی جزئیات آرماتورها و اتصالات

بتن مسلح، پرکاربردترین مصالح مورد استفاده در فونداسیون است. این ماده از ترکیب بتن با میلگرد یا الیاف فولادی تشکیل می‌شود. میلگردها، استحکام و پایداری فونداسیون را افزایش می‌دهند. به همین دلیل، اطلاعات مربوط به نوع، اندازه، شکل، تعداد و پیکربندی آن‌ها، معمولا در یک شیت جداگانه آورده می‌شود.

اگر هنگام نقشه خوانی فونداسیون، به علائم کنار ترسیمات دقت کنید، حتما ارجاع به نقشه جزئیات یا اصطلاحا دیتیل فونداسیون را خواهید دید.

اگر علاقه به یادگیری نقشه‌خوانی نقشه‌های سازه‌های فولادی می‌توانید «فیلم آموزش نقشه‌خوانی سازه‌های فولادی با اتوکد فرادرس» را مشاهده کنید. لینک مشاهده این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است.

مثال نقشه خوانی جزئیات فونداسیون

در بخش‌های قبلی، راجع به المان‌های مختلف نقشه‌های فونداسیون و معنی آن‌ها صحبت کردیم. یکی از مهم‌ترین مهارت‌های مرتبط با نقشه خوانی فونداسیون، تفسیر نقشه‌های جزئیات است. به عنوان مثال، مقطع زیر را در نظر بگیرید.

مقطع بالا، جزئیات مربوط به بخشی از فونداسیون یک سازه را نمایش می‌دهد. برای تفسیر جزئیات، به اطلاعات موجود در تیپ فونداسیون نیاز داریم. این اطلاعات را از جدول تیپ‌بندی به دست می‌آوریم. البته اگر در ترسیمات، اشاره‌ای به تیپ المان‌ها نشده باشد، باید اطلاعات مورد نیاز را از روی توضیحات شیت یا توضیحات عمومی استخراج کنیم. در این مثال، اطلاعات موجود در جدول تیپ‌بندی پی دیوار فونداسیون عبارت هستند از:

• عرض: ۱۰۶ سانتی‌متر پیوسته
• ضخامت: ۳۰ سانتی‌متر
• میلگرد بستر: ۴ میلگرد نمره ۵
• میلگرد عرضی: میلگرد نمره ۴ با فاصله مرکز به مرکز ۳۰ سانتی‌متری

دایره‌های کوچک پررنگ و خطوط ضخیم پررنگ در نقشه جزئیات، میلگردهای بکاررفته در فونداسیون را نمایش می‌دهند. میلگردهای L شکل در پی، با عنوان میلگرد انتظار یا میلگرد ریشه شناخته می‌شوند. هنگام اجرای پی، بتن‌ریزی تا ضخامت مشخص شده در مستندات انجام می‌گیرد. در این عملیات، میلگردهای ریشه درون ناحیه بتن‌ریزی قرار دارند و پس از اتمام بتن‌ریزی، ادامه آن‌ها به صورت عمودی بیرون از پی باقی می‌ماند. این کار باعث تقویت اتصال بین ستون، دیوار و دیگر المان‌های بالای پی می‌شود.

یکی از اطلاعاتی که باید در هنگام نقشه خوانی فونداسیون به آن دقت کنید، فاصله بین سطح زمین تا سطح بالایی پی است.

بر اساس جزئیات نقشه فونداسیون، اجرای دیوار ICF از سطح بالایی پی شروع می‌شود. البته یک نکته مهم در اینجا، وضعیت سطح تماس بین این دو المان است. اگر به جزئیات مقطع فونداسیون به خوبی دقت کنید، متوجه یک علامت دندانه‌ای می‌شوید.

علامت سطح دندانه‌ای بین پی و دیوار ICF، به زبر کردن سطح بالای بتن پی، پیش از اجرای دیوار اشاره دارد. زبری سطح، باعث تقویت پیوند و استحکام المان‌های مجاور می‌شود. اجرای دیوارهای ICF، با استفاده از قالب‌های ماندگار صورت می‌گیرد. در دو طرف این قالب‌ها، دو پنل از جنس پلی استایرن وجود دارد. بتن در میان این دو پنل ریخته می‌شود.

جزئیات نقشه‌های فونداسیون، علاوه بر اطلاعات مربوط به المان‌های سازه‌ای، اطلاعات المان‌های دیگری مانند دیوارهای بنایی و حاشیه پی را نیز دربرمی‌گیرد.

مثالی که در این بخش مورد بررسی قرار دادیم، فقط اطلاعات یکی مقاطع فونداسیون را نمایش می‌داد. نقشه‌های فونداسیون، معمولا از چندین پلان، مقطع و شیت تکمیلی تشکیل می‌شوند. اصول خواندن این نقشه‌ها، تقریبا یکسان است. برای تسلط بر روی مهارت نقشه خوانی فونداسیون، باید نقشه‌های سازه‌های مختلف را با دقت بررسی کنید و به دنبال جزئیات مهم درون آن‌ها باشید.

بهترین مسیر یادگیری نقشه خوانی فونداسیون چیست؟

بهترین مسیر برای یادگیری مهارت نقشه خوانی فونداسیون، ارتقا دانش پایه در زمینه نقشه‌کشی است. دانشجویان مهندسی عمران و معماری، اصول نقشه‌کشی را با درس رسم فنی آغاز می‌کنند. سپس، با مبانی نقشه‌برداری و طراحی معماری آشنا می‌شوند. البته دانشجویان رشته مهندسی معماری، بیشتر از دانشجویان رشته مهندسی عمران با مفاهیم مرتبط با نقشه‌کشی و طراحی سر و کار دارند. با این وجود، هر دو گروه باید بر روی مهارت نقشه‌خوانی خود تمرکز کنند؛ زیرا پس از فارغ‌التحصیلی و ورود به بازار کار، قطعا به آن نیاز پیدا خواهند کرد.

فرادرس، به منظور هموار کردن مسیر شما در تقویت مهارت نقشه‌خوانی‌تان و تسلط بر روی این مهارت ارزشمند، چندین فیلم آموزشی جامع و کاربردی را تهیه کرده است. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

توصیه می‌کنیم برای تقویت دانش پایه و افزایش اصولی سطح مهارت خود در نقشه‌کشی و نقشه‌خوانی، فیلم‌های آموزشی بالا را به ترتیب مشاهده کنید.

مرحله ششم نقشه خوانی فونداسیون: مقایسه پلان فونداسیون با دیگر نقشه‌ها

در آخرین بخش از این مطلب مجله فرادرس، آخرین مرحله از مراحل نقشه خوانی فونداسیون را معرفی می‌کنیم. این مرحله، مقایسه پلان فونداسیون با دیگر نقشه‌ها از جمله سایت‌پلان، پلان کف، پلان ارتفاعی، مقطع و پلان جزئیات است. این نقشه‌ها، نماهای مختلف و جنبه‌های متفاوتی از طراحی سازه را به نمایش می‌گذارند. به علاوه، در اغلب موارد، در نقشه‌های دیگر به پلان فونداسیون ارجاع داده می‌شود. مقایسه نقشه‌های ساختمان در کنار یکدیگر، دقت و هماهنگی اطلاعات موجود در آن‌ها را تایید کرده و از رخ دادن خطا و تناقض جلوگیری می‌کند.