ضرب المثل یا مثل یا متل در زبان فارسی، عبارت‌ها یا جمله‌هایی کوتاه هستند که پیام و تاریخچه‌ای عمیق‌تر در پشت ظاهر آن‌ها وجود دارد. به کار بردن مثل‌ها در کلام، آرایه‌ای ادبی می‌سازد زیرا ذهن را به تلاش و کنکاش برای جستجوی معنای عمیق آن‌ها وا می‌دارد. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم ضرب المثل چیست و استفاده از آن چه اثری دارد. همچنین ضرب المثل های فارسی پرکاربرد را با معنای آن‌ها معرفی می‌کنیم تا در تشخیص آن‌ها دچار مشکل نشوید. تفاوت تمثیل و ضرب المثل را نیز در همین مطلب توضیح می‌دهیم و در انتها، سؤال‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.
ضرب المثل چیست؟
ضرب المثل جمله یا عبارت کوتاهی است که به‌واسطه تاریخچه و پیام معنایی که در پس آن وجود دارد، مفهومی طولانی را به‌صورت خلاصه به مخاطب کلام منتقل می‌کند. برای مثال با گفتن ضرب المثل «بار کج به منزل نمی‌رسد.»، مفهوم طولانی «نرسیدن به مقصود و هدف در صورت انتخاب روش نادرست و بد» را به‌صورتی مختصر و مفید مطرح می‌کنیم. به کار بردن ضرب المثل در سخن، آرایه ادبی تمثیل (نوعی از انواع تمثیل) را می‌سازد. همچنین برخی از ضرب المثل‌ها دارای آرایه کنایه نیز هستند. در ادامه مطلب با پرکاربردترین ضرب المثل های ایرانی و کاربرد آن‌ها آشنا می‌شویم. همچنین فرق تمثیل و ضرب المثل را بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری ضرب المثل فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال اول از ضرب المثل
در کادر زیر یکی از ضرب‌المثل‌های رایج را آورده‌ایم. منظور از عبارت زیر این است که فردی به‌شدت عصبانی و خشمگین است.
کاردش بزنی خونش درنمی‌آید.
نکته: سازنده اکثر ضرب المثل‌ها، نامعلوم است زیرا مثل‌ها ریشه در گذشته‌های بسیار دور هر ملتی دارند و در جایی ثبت نشده است که هر مثل را نخستین بار چه شخصی به کار برده است.
مثال دوم از ضرب المثل
ضرب‌المثل پرکاربرد دیگری را در کادر پایین آورده‌ایم. معنای این مثل این است که او فرد مکار و حیله‌گری است که نقشه‌های پنهانی دارد.
او آب زیر کاه است.
نکته: معمولاً پیدایش ضرب‌المثل‌ها همراه با داستانی است که باعث پدید آمدن آن‌ها شده است اما دانستن این داستان‌ها برای درک معنای آن‌ها، الزامی نیست.
استفاده از ضرب المثل چه اثری دارد؟
استفاده از ضرب المثل در کلام، آثار و کاربردهای زیادی دارد. در فهرست زیر کاربردهای ضرب المثل را آورده‌ایم و هرکدام را توضیح داده‌ایم.
- آرایه ادبی: استفاده از ضرب‌المثل‌ها در سخن، آرایه ادبی معنایی (تمثیل) محسوب می‌شود زیرا باعث تلاش ذهنی مخاطب برای درک معنای اصلی آن مثل می‌شود. همچنین بسیاری از ضرب‌المثل‌ها، دارای معنایی کنایی هستند و آرایه کنایه نیز در آن‌ها وجود دارد چون معنای ظاهری آن‌ها مورد نظر نیست و مفهوم اصلی آن‌ها در معنای دورتر آن‌ها موجود است. برای مثال، معنای ظاهری ضرب‌المثل پایین، مشخص است اما معنای کنایی و اصلی آن، این است که «هیچ‌گاه برای استفاده از فرصت‌ها دیر نیست.»
ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است.
- خلاصه‌گویی: معمولاً ضرب‌المثل‌ها مفهوم و پیامی طولانی را در قالب عبارات و جمله‌هایی کوتاه ارائه می‌دهند. این مختصرگویی، ایجاز و زیبایی سخن را افزایش می‌دهد و باعث ارتباط بیشتر مخاطب با آن سخن می‌شود. برای مثال به‌جای گفتن «نمی‌توان حقیقت را همیشه پنهان کرد و بالاخره روزی فرا می‌رسد که همه حقایق برملا می‌شوند و دروغ‌ها مشخص می‌شوند.»، می‌توانیم از ضرب المثل زیر استفاده کنیم.
ماه پشت ابر نمی‌ماند.
تا اینجا یاد گرفتیم ضرب المثل چیست و در ادامه مطلب، ضرب المثل های ایرانی را با معنای آن‌ها بررسی می‌کنیم.
جدول ضرب المثل های ایرانی
اکنون که دانستیم ضرب المثل چیست، در این بخش، پرکاربردترین ضرب المثل های ایرانی را با معنای آن‌ها معرفی می‌کنیم تا برای تشخیص آن‌ها مشکلی نداشته باشید.
| ضرب المثل | مفهوم |
| آب از آب تکان نمی‌خورد. | همه چیز در شرایط ثبات و عدم تغییر است. |
| آتش و پنبه | متضاد بودن و غیرقابل جمع بودن |
| باج به شغال ندادن | کوتاه نیامدن در مقابل انسان پست |
| آب از دستش نمی‌چکد. | بسیار خسیس است. |
| آواز دهل شنیدن از دور خوش است. | قضاوت از دور، نادرست است. |
| از تو حرکت، از خدا برکت. | اگر تلاش کنی، خداوند به تو کمک خواهد کرد. |
| تخمش را علف خورده است. | نایاب شدن چیزی |
| تخم دو زرده گذاشتن | کاری خاص و شگرف انجام دادن |
| کل اگر طبیب بودی سر خود دوا نمودی. | کسی که خودش مشکل مشابهی دارد، نمی‌تواند مشکل دیگری را حل کند. |
| انگشت کوچک چیزی نشدن | ناچیز بودن کسی یا چیزی در برابر کسی یا چیزی برتر |
| جنگ زرگری | دعوایی دروغین بین دو نفر که برای فریب دادن شخص سومی انجام می‌شود. |
| چشم‌سفید است. | گستاخ بودن |
| چشم‌هایش چهارتا شده است. | بسیار متعجب شدن |
| گهی پشت بر زین و گه زین به پشت (فردوسی) |
اوضاع و شرایط همیشه یکسان نمی‌ماند و روزگار برای همه، سختی و آسانی دارد. |
| دایه مهربان‌تر از مادر | محبت دروغین به کسی داشتن |
| حسابش با کرام‌الکاتبین است (حافظ) |
سرنوشت سختی در انتظار او است. |
| چیزی که عوض دارد گله ندارد. | قابل جبران بودن بدی |
| حساب حساب است، کاکا برادر. | کسی که از درستی خود مطمئن است از چیزی نمی‌ترسد. |
| با حلوا حلوا گفتن دهن شیرین نمی‌شود. | بدون عمل و تنها با سخن گفتن، اتفاقی نمی‌افتد. |
| خاک برایش خبر نَبَرَد. | وقتی می‌خواهند از مرده‌ای بدگویی کنند این مثل را می‌گویند. |
| خاکشیر مزاج است. | سازگار بودن فرد با همه آدم‌ها و اخلاق‌های خوب و بد |
| خط و نشان کشیدن برای کسی | تهدید کردن کسی |
| خلایق هرچه لایق | لیاقت هرکس به اندازه خود او است. |
| در بیابان لنگه کفش کهنه نعمت / غنیمت است. | دعوت به دیدن امکانات کم و ناچیز و استفاده از آن‌ها |
| دزد حاضر و بز حاضر | مهیا بودن همه شرایط |
| در دیزی باز است، حیای گربه کجا رفته است؟ | گستاخ بودن |
| دوستی خاله خرسه | انجام کارهای مضر با نیت دوستی و محبت |
| در مثال مناقشه نیست. | نباید به‌حای بحث درباره موضوع اصلی به مثال‌های آن بپردازیم. |
| دو پادشاه در یک اقلیم نمی‌گنجند. | ممکن نبودن جمع دو فرد قوی در یک موقعیت |
| روی کسی را سفید کردن | باعث افتخار و آبروی کسی شدن |
| رشته‌هایم پنبه شدند. | بیهوده شدن تلاش‌های زیاد |
| رفت آنجا که عرب نی انداخت. | هلاک و نابود شدن |
| رفتم ثواب کنم کباب شدم. | متضرر شدن برای انجام کار خیر |
| قدر زر، زرگر شناسد، قدر گوهر، گوهری | ارزش هرکس و چیزی را کسی می‌داند که با آن هم‌مرتبه باشد. |
| گوشت هم را بخورند استخوانش را دور نمی‌اندازند. | حمایت خویشاوندان از همدیگر |
| لیلی و مجنون | عاشقان واقعی و عشق شدید |
| مار از پونه بدش می‌آد، دم لونه‌اش سبز می‌شه. | مدام دیدن کسی / چیزی که از او تنفر داریم. |
| مرغ همسایه غاز است. | بهتر دیدن دیگران و زندگی آن‌ها نسبت به زندگی خود |
| مار خوش خط و خالی است. | فریبکار و دو رو بودن کسی |
| ماست‌مالی کردن | حقیقتی را با توجیه پنهان کردن |
| ماش / نخود هر آش است. | دخالت دادن خود در هر چیزی |
| ما خودم، مال خودم، مال مردم هم مال خودم. | حق دیگران را نیز برای خود دانستن |
| مویش را آتش زده‌اند. | آمدن سریع کسی به جایی |
| مثل کبک سرش را زیر برف کرده است. | خود را به نفهمیدن زدن |
| مانند بازار شام | به‌هم ریخته، شلوغ و نامنظم |
| مثل بز اخفش | تصدیق کردن هر حرفی بدون دانش و بررسی |
| من گُنگ خواب‌دیده و عالم تمام، کر (مولانا) |
درک نشدن از سوی جامعه |
| نخوردیم نون گندم / دیدیم دست مردم | استفاده از تجربه‌های دیگران |
| یوسف گم‌گشته باز آید به کنعان (حافظ) |
گذشتن شرایط بد و رسیدن روزهای بهتر |
کنایه و ضرب المثل
حالا که یاد گرفتیم ضرب المثل چیست، در این بخش ارتباط آن با آرایه کنایه را توضیح می‌دهیم. تقریباً همه ضرب‌المثل‌های فارسی دارای آرایه ادبی کنایه نیز هستند. زیرا در بسیاری از مثل‌ها، معنای اصلی جمله عبارت، معنای اولیه آن نیست بلکه معنای دورتری است که باید آن را فرای ظاهر کلام پیدا کنیم. در این بخش نمونه‌هایی از ضرب‌المثل‌ها را با معنای کنایی آن‌ها بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه کنایه در زبان فارسی و بررسی نمونه‌های آن، فیلم آموزش رایگان آرایه کنایه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
مثال ۱
در کادر زیر، یکی از مثل‌های رایج را آورده‌ایم. معنای این ضرب‌المثل، نشمردن دندان اسب پیشکش (هدیه) نیست بلکه این جمله دارای معنای کنایی است.
دندان اسب پیشکش را نمی‌شمرند.
کنایه از: نباید از هدیه ایراد گرفت.
مثال ۲
در کادر زیر، مثل رایج دیگری را آورده‌ایم ومعنای کنایی آن را نیز قرار داده‌ایم.
فیلش یاد هندوستان کرده است.
کنایه از: به یاد گذشته (یا اتفاق / فرد / شرایطی خاص در گذشته) افتاده است.
حالا که یاد گرفتیم ضرب المثل چیست و معنایی کنایی آن‌ها را نیز بررسی کردیم، در ادامه مطلب و بعد از مشاهده چند نمونه دیگر، به بررسی تفاوت تمثیل و ضرب المثل می‌پردازیم.
مثال ۳
نمونه‌ای دیگر از مثل دارای کنایه را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.
روده بزرگه روده کوچیکه را خورد.
کنایه از: بسیار گرسنه‌شدن
مثال ۴
ضرب‌المثلی دیگر را همراه با معنای کنایی آن در کادر زیر آورده‌ایم.
او مرد این میدان نیست.
کنایه از: ناتوان بودن کسی در زمینه‌ای
در مطلب زیر از مجله فرادرس، آرایه کنایه را توضیح داده‌ایم و کنایه‌های پرکاربرد در زبان فارسی را با معنای آن‌ها بررسی کرده‌ایم.
یادگیری آرایه های ادبی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم ضرب المثل چیست و مثال‌های ضرب المثل های فارسی را با معنای آن‌ها بررسی کردیم. استفاده از مثل‌ها در شعر و نثر ادبی، نوعی تمثیل است که خود تمثیل نیز یکی از انواع آرایه‌های ادبی در زبان فارسی است. از طرف دیگر، برای تشخیص ضرب المثل در متن و شعر، راهی جز یادگیری و به خاطر سپردن آن‌ها نداریم. بنابراین برای تشخیص آرایه تمثیل و نوع آن و شناسایی ضرب المثل‌ها باید از آموزش‌های ساده و کاربردی استفاده کنیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در این زمینه مفید هستند.
همچنین برای یادگیری کل آرایه‌های ادبی و همه مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.
تفاوت تمثیل و ضرب المثل
تا اینجا یاد گرفتیم ضرب المثل چیست و ارتباط آن با کنایه را نیز توضیح دادیم. در این بخش، تفاوت تمثیل با مثل را بررسی می‌کنیم. آرایه ادبی تمثیل یکی از آرایه‌های ادبی معنوی در زبان فارسی است و منظور از آن، آوردن مثال و مصداق برای بخشی از سخن خود است. اگر مثالی که در آرایه تمثیل استفاده می‌شود از نوع ضرب المثل یعنی سخنی معروف و شناخته‌شده باشد، تمثیل از نوع ارسال المثل است. در این بخش، نمونه‌های آن را با هم بررسی می‌کنیم.
برای یادگیری ضرب‌المثل‌ها می‌توانید فیلم آموزش رایگان مثل‌نویسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
جدول فرق تمثیل و ضرب المثل
در جدول زیر تفاوت این دو مبحث را قرار داده‌ایم تا آن را بهتر درک کنید.
| ضرب المثل | تمثیل |
| جمله یا عبارتی معروف با معنایی فراتر از معنای ظاهری آن | آوردن مثال و نمونه در کلام برای افزایش ارزش معنایی سخن |
| نوعی از تمثیل (ارسال المثل) است. | دارای انواع زیادی است. |
| هر ضرب المثلی، تمثیل است. | هر تمثیلی ضرب المثل نیست. |
در ادامه، نمونه‌های ارسال المثل را بررسی می‌کنیم تا با این آرایه مرتبط با ضرب‌المثل‌ها نیز آشنا شوید.
مثال ۱
مصراع اول شعر زیر ضرب‌المثل است و شاعر از آن به‌عنوان مثالی برای مصراع دوم استفاده کرده است.
نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود
مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد
(سعدی)
مثال ۲
در بیت زیر شاعر برای توصیف حال و وضعیت خود، مثال‌هایی از داستان یوسف و یعقوب را آورده اما از ضرب‌المثلی استفاده نکرده است. بنابراین، در بیت زیر، تمثیل وجود دارد اما از نوع ارسال المثل نیست زیرا ضرب‌المثلی در این بیت وجود ندارد.
روح باطن گر چو یوسف گم شده‌است از پیش ما
ما چو یعقوب از غمش، دل خانه احزان کنیم
(سنایی)
نکته: در این بیت، آرایه ادبی تلمیح نیز وجود دارد زیرا شاعر به داستان «یوسف پیامبر» و دوری او از پدرش (یعقوب) اشاره کرده است. حالا که به‌طور کامل یاد گرفتیم ضرب المثل چیست و تفاوت آن با آرایه تمثیل را نیز بیان کردیم، در ادامه دو نمونه دیگر از تمثیل را بررسی می‌کنیم و سپس به بخش تمرین می‌رسیم.
مثال ۳
در مصراع دوم بیت زیر، ضرب‌المثل «پا روی دم مار گذاشتن» وجود دارد. شاعر با استفاده از این مثل، هم آرایه تمثیل، هم آرایه کنایه را ساخته است. پا روی دم مار گذاشتن کنایه از انجام کاری خطرناک از سر نادانی است.
نکردی مشورت با ما در این کار
نهادی پای بر دنبال گزمار
(نزاری قهستانی)
مثال ۴
مصراع دوم شعر زیر حاوی آرایه تمثیل است اما ارسال المثل ندارد زیرا شاعر برای توصیف روزگار خود از روزگار مجنون مثال زده است. این بیت نیز آرایه تلمیح دارد زیرا شاعر به داستان مجنون و ماجرای عشق لیلی و مجنون اشاره کرده است.
روم چون گردباد و در بیابان‌ها قفس سازم
مرا مانند مجنون خانه‌ویران کردی و رفتی
(سیدای نسفی)
نمونه سؤال ضرب المثل
حالا که دانستیم ضرب المثل چیست و استفاده از آن چه اثری دارد، می‌توانید با انجام آزمون زیر، تمرین کنید. برای شرکت در این تمرین، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کرده و روی آن کلیک کنید. سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. با انجام همین مراحل می‌توانید پاسخ تشریحی برخی از سؤال‌ها را نیز مطالعه کنید. با ثبت هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی پس از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.
۱. کدام گزینه تعریف مناسب‌تری برای ضرب‌المثل است؟
ضرب‌المثل‌ها جمله‌هایی هستند که به داستان‌های تاریخی اشاره می‌کنند.
ضرب‌المثل یا مثل یا متل‌ها، جمله‌ها و عبارات مشهوری هستند که پیام و مفهومی عمیق در آن‌ها وجود دارد و سالیان طولانی به کار رفته و می‌روند.
به جمله‌ها یا عباراتی که به شیوه‌های کهن نوشته یا سروده شده‌اند و در زمان حال نیز همچنان دارای کاربرد هستند، ضرب‌المثل، مثل یا متل می‌گوییم.
هرگاه سخنی مشهور که ریشه در آیه‌های قرآن یا احادیث دارد را در کلام خود به کار ببریم، از ضرب‌المثل استفاده کرده‌ایم.
۲. در کدام گزینه ضرب المثل وجود دارد؟
مبین به سیب زنخدان که چاه در راه است
کجا همی روی این دل بدین شتاب کجا؟
(حافظ)
هر شاخ بنفشه کز زمین می‌روید
خالی است که بر رخ نگاری بوده است
(خیام)
که تندی و تیزی نیاید به کار
به نرمی برآید ز سوراخ، مار
(فردوسی)
رستم از این بیت و غزل، ای شه و سلطان ازل
مفتعلن مفتعلن مفتعلن کشت مرا
(مولانا)
مصراع دوم گزینه سوم این سؤال، ضرب‌المثل «مار را از لانه‌اش بیرون کشیدن» است و معنای کنایی «انجام کاری دشوار و خطرناک» را بیان می‌کند.
۳. کدام گزینه درباره رابطه ضرب المثل و کنایه درست است؟
همه کنایه‌های زبان فارسی، ضرب المثل نیز هستند.
در مقدار کمی از ضرب‌المثل‌های فارسی، کنایه نیز وجود دارد.
ضرب المثل به آرایه تمثیل مرتبط است و هیچ ارتباطی با آرایه کنایه ندارد.
بیشتر ضرب‌المثل‌ها، کنایه نیز هستند زیرا معنای اصلی آن‌ها، معنای دور است نه معنای ظاهری آن‌ها.
۴. معنای کنایی کدام‌یک از ضرب‌المثل‌های زیر را نادرست نوشته‌ایم؟
پسر کو ندارد نشان از پدر
تو بیگانه خوانش مخوانش پسر
(فردوسی)
کنایه از شدت شباهت رفتار و کردار فرزند به والدین خود
با دست پس می‌زند و با پا پیش می‌کشد
کنایه از رفتار دوگانه داشتن نسبت به چیزی
بر زخم‌های ما نمک می‌زدند.
کنایه از درمان زخم‌های کسی و مرهم او شدن
مده فیل را یاد هندوستان
بگردان پی شیر از این بوستان
(نظامی)
کنایه از اینکه یاد گذشته و اتفاقات آن نیفت و به آن فکر نکن.
مثل «نمک زدن بر زخم کسی» در گزینه سوم سؤال، کنایه از تازه کردن رنج کسی و افزودن به درد و مشکلات او است.
۵. در کدام گزینه معنای ضرب‌المثل «مشت نمونه خروار است.» وجود دارد؟
پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت
من چرا ملک جهان را به جوی نفروشم
(حافظ)
ز انباری پر از گندم اگر یک مشت بنمایی
بدانگه جمله گندم را توان دانست ای دانا
(مولانا)
گنج زری بود در این خاندان
کاو دو جهان را به جوی می‌فروخت
(رودکی)
«و گفت خداوند زمین را بگویند که دهقانان چون خواهند که جو نیکو آید بدین وقت به اسپان دهند و ما این تاوان مرداب را بستدیم تا خداوند اسپ، اسپ را نگه دارند.» (خیام)
۶. معنای کنایی «آرزوهای بسیار بعید و بزرگ داشتن و تلاش نکردن برای آن‌ها» در کدام‌یک از گزینه‌های زیر وجود دارد؟
شتر در خواب بیند پنبه‌دانه
گهی لپ لپ خورد گه دانه دانه
(لا ادری)
مگوی آن سخن کاندر آن سود نیست
کز آن آتشت بهره جز دود نیست
(فردوسی)
جام می و خون دل هر یک به کسی دادند
در دایره قسمت اوضاع چنین باشد
(حافظ)
کار بی استاد خواهی ساختن
جاهلانه جان بخواهی باختن
(مولانا)
۷. معنای کدام‌یک از گزینه‌های زیر با دیگر گزینه‌ها متفاوت است؟
هر طایفه‌ای به من گمانی دارد
من زان خودم چنان که هستم هستم
(خیام)
«سر برآورد و گفت: «من آنم که من دانم.»» (سعدی)
هرکسی از ظن خود شد یار من
از درون من نجست اسرار من
(مولانا)
من آن خاکم که مغزم دانه توست
بدین شمعی دلم پروانه توست
(نظامی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. در کدام گزینه، اشاره‌ای به یکی از ضرب‌المثل‌های فارسی پیدا می‌کنید؟
چو روزگار همی بگذرد رو ای سعدی
که زشت و خوب و بد و نیک در گذر دیدم
(سعدی)
با کبوتر باز کی شد هم‌نفس
کی شود همراز با عنقا مگس
(مولانا)
ز پادشاه و گدا فارغم بحمدالله
گدای خاک در دوست، پادشاه من است
حافظ)
همی‌رفت منزل به منزل چو باد
سری پر ز کینه دلی پر ز داد
(فردوسی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. ضرب‌المثلی با معنای «پاداش عمل نیک را از خدا گرفتن» را در کدام گزینه مشاهده می‌کنید؟
نیکی نبود پاسخ تلخ از لب شیرین
با آن لب شیرین چه دهی پاسخ تلخم
(معزی)
نیکنامی خواهی ای دل با بدان صحبت مدار
خودستایی جان من برهان نادانی بود
(حافظ)
تو نیکویی کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
(سعدی)
هر که راز خود به گوشی بازگفت
ترجمان از صد زبان خواهد شنفت
(فرهنگ سروری)
۱۰. در کدام گزینه هیچ ضرب‌المثلی وجود ندارد؟
از دیده برفت خون ز دل نیز بلی
از دل برود هرآنچه از دیده برفت
(جامی)
هر گه که دل به عشق دهی خوش دمی بود
در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست
(حافظ)
ریشه نخل کهن‌سال از جوان افزونتر است
بیشتر دلبستگی باشد به دنیا پیر را
(صائب تبریزی)
عجب دارم درون عاشقان را
که پیراهن نمی‌سوزد حرارت
(سعدی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جدول خلاصه نکات ضرب المثل
در این مطلب از مجله فرادرس یا گرفتیم ضرب المثل چیست و ضرب المثل های ایرانی را با معنای آن‌ها بررسی کردیم. همچنین تفاوت تمثیل و ضرب المثل را با مثال‌های متنوعی توضیح دادیم. در پایان مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با پاسخ دادن به آن‌ها تمرین کنید و میزان یادگیری خود را افزایش دهید. خلاصه‌ای از مباحث بیان شده در این مطلب را در جدول زیر، آورده‌ایم اما برای یادگیری درست ضرب المثل‌ها، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. ضرب المثل چیست؟ | عبارت یا جمله‌های معروف که تاریخچه یا مفهومی عمیق‌تر در پس آن‌ها وجود دارد. |
| ۲. کاربرد ضرب‌المثل | افزایش زیبایی سخن از طریق آفرینش آرایه‌های تمثیل و کنایه |
| خلاصه‌گویی | |
| ۳. آرایه کنایه و ضرب‌المثل | بیشتر مثل‌ها آرایه کنایه دارند زیرا معنایی دورتر از معنای ظاهری آن‌ها مدنظر گوینده است. |
| ۴. فرق تمثیل و ضرب المثل | استفاده از ضرب‌المثل‌ها در کلام، نوعی از آرایه تمثیل است که به آن، ارسال المثل می‌گوییم. |
source