اسم‌های مؤنث بر شخص یا حیوان مؤنث و ماده دلالت می‌کنند، مانند «أُمّ». برعکس، اسم‌های مذکر بر شخص یا حیوان مذکر و نر دلالت دارند، مانند «أَب». در این مطلب از مجله فرادرس، هم انواع مونث و مذکر در عربی را با مثال آموزش می‌دهیم و هم نشانه‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم. در نهایت، قواعد آن‌ها را توضیح می‌دهیم و تمرین‌هایی را به‌صورت چهارگزینه‌ای و کوتاه‌پاسخ ارائه می‌کنیم.

مونث و مذکر در عربی

اسم‌های مؤنث کلمه‌هایی هستند بر اشخاص مؤنث یا حیوانات ماده دلالت دارند. از سوی دیگر، اسم‌های مذکر نیز کلمه‌هایی هستند که بر اشخاص مذکر یا حیوانات نر دلالت می‌کنند. در کنار این موارد، برای اشاره به اشیاء مختلف هم از اسم‌های مذکر و مؤنث استفاده می‌شود. مثال‌هایی از اسم‌های مونث و مذکر عربی را در جدول زیر نشان داده‌‌ایم.

هرکدام از اسم‌های مؤنث و مذکر عربی به چند دسته تقسیم می‌شوند. انواع این اسم‌ها را در بخش‌های بعدی توضیح می‌دهیم. برای اینکه انواع اسم‌های مؤنث و مذکر عربی را بهتر یاد بگیرید، مشاهده فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس نیز انتخاب بسیار خوبی خواهد بود. برای دسترسی به این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.

انواع مونث در عربی

اسم‌های مؤنث را از دو جهت می‌توان دسته‌بندی کرد. به‌طور مثال تمامی اسم‌های مؤنث از نظر دلالت معنایی به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

از سوی دیگر، می‌توانیم همه اسم‌های مؤنث را به سه دسته زیر نیز تقسیم کنیم:

با وجود نشانه‌های مؤنث در انتهای اسم‌ها می‌توانیم اسم‌های مؤنث لفظی و مؤنث لفظی معنوی را به‌راحتی تشخیص بدهیم. شناسایی اسم‌های مؤنث معنوی، چون به لحاظ معنایی مؤنث هستند، کمی دشوارتر است. در بخش بعدی، انواع اسم‌های مؤنث معنوی را به اختصار توضیح می‌دهیم.

انواع مؤنث معنوی در عربی

اسم‌های مؤنث معنوی در زبان عربی، عبارتند از:

• اسم‌های عَلَم مؤنث: مانند «زَیْنَب»
• اسم‌هایی که فقط برای زن‌ها و دخترها به کار می‌روند: مانند «أُمّ» و «أُخْت»
• اسم‌های شهرها، کشورها و قبیله‌ها: مانند «بَیْروت»، «لُبْنان» و «قًرَیش»
• اسم‌های برخی از اعضای زوج بدن: مانند «یَد»، «رِجْل» و «عَیْن».

دقت داشته باشید که بسیار از اسم‌های اعضای بدن مذکر هستند اما در این بین، برخی از آن‌ها، بدون داشتن علامت تأنیث، نوعی اسم مؤنث به شمار می‌روند. علاوه‌بر اسم‌های مؤنث معنوی فهرست بالا، اسم‌های دیگری نیز در زبان عربی وجود دارد. این اسم‌ها در واقع استثناء هستند و با اینکه در تقسیم‌بندی بالا قرار نمی‌گیرند، نوعی اسم مؤنث معنوی به شمار می‌آیند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم.

انواع مذکر در عربی

انواع اسم‌های مذکر عربی را با مثال در جدول زیر مشاهده می‌کنید:

علامت مونث و مذکر در عربی

انواع اسم‌های مؤنث و مذکر در عربی دارای نشانه‌های به‌خصوصی هستند که با توجه به آن‌ها می‌توانیم نوع اسم مورد نظر را تشخیص بدهیم. در این بخش، ابتدا علامت‌های اسم‌های مؤنث را بررسی می‌کنیم، سپس به سراغ اسم‌های مذکر عربی می‌رویم.

نشانه های مؤنث در عربی

نشانه‌های اسم‌های مؤنث عربی شامل موارد زیر هستند:

• تای مربوطه (ة): این حرف به انتهای اسم‌های مؤنث متصل می‌شود. (مانند: قِطَّة، ناجِحَة)
• الف مقصوره (ـَ یٰ): این حرف نیز در پایان اسم‌های مؤنث قرار می‌گیرد. (مانند: لَیْلَیٰ، هُدَیٰ)
• الف ممدوده (اء): این حرف نیز در انتهای اسم‌های مؤنث قرار می‌گیرد. (مانند: زَهْراء، صَحراء)

گفتنی است یکی از روش‌های تشخیص اسم‌های عربی، توجه به همین نشانه‌هایی است که در فهرست بالا نام برده‌ایم. به‌طور مثال، اگر انتهای کلمه‌ای، حرف «ة» وجود داشته باشد، به‌راحتی می‌توانیم تشخیص بدهیم که آن کلمه اسم است، نه فعل یا حرف.

نشانه های مذکر در عربی

مهم‌ترین نشانه اسم‌های مذکر عربی این است که فاقد نشانه‌های مؤنث هستند. به عبارت دیگر، اگر اسمی نشانه‌های مؤنث را نداشت، به احتمال زیاد از نوع اسم‌های مذکر است. با دقت به مثال زیر، این نکته را بهتر می‌آموزید. در مثال زیر، یک بار از کلمه «طالِبٌ» و یک بار نیز از کلمه «طالِبَةٌ» استفاده شده است. می‌دانیم که «ة» نشانه تأنیث است. پس وجود این حرف در انتهای کلمه «طالِبَةٌ»، این واژه را به‌صورت مؤنث درآورده است. برعکس، نشانه تأنیث در پایان «طالِبٌ» نیامده است. پس نتیجه می‌‌گیریم که این کلمه، نوعی واژه مذکر است.

روش تبدیل مذکر به مؤنث

اسم‌ها و صفت‌های مذکر را می‌توان به‌راحتی به اسم و صفت مؤنث تبدیل کرد. در این بخش، روش تبدیل کلمه‌های مذکر به مؤنث را با مثال آموزش می‌دهیم. ابتدا نحوه مؤنث کردن اسم‌های مذکر را بیان می‌کنیم و سپس روش‌های مختلف ساخت صفت‌های مؤنث را توضیح می‌دهیم.

ساخت اسم مؤنث از اسم مذکر

برای تبدیل اسم‌های مذکر به مؤنث، فقط لازم است به انتهای اسم‌های مذکر، تای مربوطه (ة) را اضافه کنیم. این روش را در کادر زیر و با مثال مشاهده می‌کنید.

البته توجه داشته باشید، این روش همیشه کاربرد ندارد. به‌طور مثال، کلمه «ثور» به معنی گاو نر است. کلمه «گاو ماده» برخلاف انتظار، به‌‌صورت «ثور + ة ← ثورَة» ساخته نمی‌شود. در عربی برای اشاره به این کلمه از واژه «بَقَرَة» استفاده می‌شود.

ساخت صفت مؤنث از صفت مذکر

ساخت صفت مؤنث از صفت‌های مذکر، تنوع بیشتری دارد. در جدول زیر، روش‌های  تبدیل صفت مذکر به صفت مؤنث را با مثال آورده‌ایم.

صفت های مشترک بین مؤنث و مذکر

اگرچه در زبان عربی معمولاً برای جنسیت‌های مختلف از صفت‌های متفاوتی استفاده می‌شود اما برخی از صفت‌های عربی، جنسیت ندارند و بین مذکر و مؤنث مشترک هستند. این صفت‌ها را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم:

برای اینکه انواع صفت‌های عربی و کاربرد آن‌ها را بهتر بشناسید، توصیه می‌کنیم فیلم آموزش صرف ۲ فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.

آموزش انواع اسم های عربی در فرادرس

در زبان عربی، انواع اسم‌ها هم دارای مشخصه جنسیت (مذکر/مؤنث) هستند و هم به لحاظ شمار و تعداد به سه گروه «مفرد»، «مثنی» و «جمع» دسته‌بندی می‌شوند. از سوی دیگر می‌توان اسم‌های عربی را به دو دسته «غیر مْنصَرِف و مْنصَرِف» نیز تقسیم‌بندی کرد. برخی از انواع اسم‌ها «مُنصَرِف» هستند، یعنی همه حرکت‌ها را می‌گیرند اما برخی دیگر «غیرمُنصَرِف» هستند، یعنی تنوین و کسره نمی گیرند. البته دسته‌بندی اسم‌ها و مشخصه‌های آن‌ها بسیار متنوع‌تر از این‌هاست. اگر قصد دارید انواع اسم‌های عربی و روش صرف آن‌ها را با مثال و تمرین یاد بگیرید، حتماً به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.

برای یادگیری انواع فعل‌های عربی، اسم‌های این زبان، صفت‌های عربی و… نیز می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.

مثال مونث و مذکر در عربی

در بخش‌های قبلی، با انواع مونث و مذکر در عربی و مثال‌های آن‌ها آشنا شدید. برای اینکه این نوع از اسم‌های عربی را بهتر یاد بگیرید، در این بخش، مثال‌هایی از انواع کلمه‌‌های مذکر و مؤنث را در جمله بررسی می‌کنیم.

مثال اول

در مثال زیر هم از کلمه‌های مذکر و هم کلمه‌های مؤنث استفاده شده است.

کلمه‌های مذکر و مؤنث این مثال عبارتند از:

• مِعْطَف: مذکر مجازی
• أَحْمَرْ: صفت مذکر
• مِظَلَّةً: مؤنث مجازی
• صَفراء: صفت مؤنث

نکته: همانطور که مشاهده می‌کنید، در این مثال، موصوف‌ها (مِعْطَف و مِظَلَّةً) و صفت‌ها (أَحْمَرْ و صَفراء) از نظر مذکر و مؤنث بودن با هم مطابقت دارند.

مثال دوم

برای اینکه اسم‌های مذکر و مؤنث عربی را بهتر درک کنید، به مثال زیر توجه کنید.

انواع اسم‌های این مثال را در ادامه مشخص کرده‌ایم:

• لَطیفَة: مؤنث معنوی لفظی
• الطَّعامَ: مذکر مجازی
• المِنضَدَةِ: مؤنث مجازی

توجه داشته باشید که «لَطیفَة» چون اسم عَلَم مؤنث است، نوعی مؤنث معنوی به شمار می‌آید. از سوی دیگر، انتهای آن علامت «ة» قرار گرفته است. پس هم مؤنث معنوی است و هم مؤنث لفظی.

مثال سوم مونث و مذکر در عربی

در این مثال، نمونه‌‌هایی از اسم‌های مذکر و مؤنث را آورده‌ایم.

نوع اسم‌های مذکر و مؤنث این مثال را در ادامه مشاهده می‌کنید:

• القِطَّةُ: مؤنث مجازی
• الحَلیبَ: مذکر مجازی
• الکَأْسِ: مؤنث معنوی

در این مثال، کلمه «القِطَّةُ» مبتدای جمله است و «شَرَبَت» خبر آن محسوب می‌شود. در واقع، فاعل «شَرَبَت» ضمیر مستتر «هي» است که به «القِطَّةُ» برمی‌گردد. به همین علت، فعل جمله نیز مانند مبتدا یا فاعل مستتر خود به‌صورت مؤنث آمده است.

مثال چهارم

در این مثال، نمونه‌هایی از اسم‌های مذکر و مؤنث عربی به کار رفته‌اند.

اسم‌های مذکر و مؤنث این جمله عبارتند از:

• المَزْرَعَةِ: مؤنث مجازی
• حِصانٌ: مذکر مجازی
• فَرَسٌ: مؤنث مجازی.

مثال پنجم

در مثال زیر از صفت مؤنث «جَمیلَةٌ» استفاده شده است. در واقع، چون «الکَواکَبٌ» جمع غیرعاقل است، برای آن، صفت مؤنث به کار رفته است. «السَّماءِ» در همین جمله نوعی اسم مذکر مجازی است.

مثال ششم مونث و مذکر در عربی

در این مثال هم کلمه مذکر و هم کلمه مشترک میان مذکر و مؤنث به کار رفته است.

انواع اسم‌های این مثال عبارتند از:

• مُضیفُ: مذکر حقیقی
• رَجُلٌ: مذکر حقیقی
• عَلّامَةٌ: مشترک میان مذکر و مؤنث.

صفت‌های مبالغه‌ای که بر وزن «فَعّالَة» ساخته شده باشند، بین مذکر و مؤنث مشترک هستند. به همین علت، در این مثال، برای اسم مذکر «رَجُل» از صفت «عَلّامَة» استفاده شده است.

مثال هفتم

با دقت به این مثال، هم اسم‌های مؤنث و هم قواعد مربوط به آن‌ها را بهتر یا می‌گیرید.

نوع کلمه‌های این مثال عبارتند از:

• الإمْرَأَةُ: مؤنث معنوی لفظی و حقیقی (هم به لحاظ معنایی و هم از نظر لفظی مؤنث است و بر اشخاص مؤنث دلالت می‌کند.)
• حامِلٌ: صفت مؤنث.

صفت‌هایی که فقط به اشخاص مؤنث اختصاص دارند، بدون «ة» به کار می‌روند. به همین علت، صفت «حامِلَة» بدون «ة» و به‌صورت «حامِل» آمده است. توجه داشته باشید که برای اشاره به کلمه مؤنث «الإمْرَأَةُ» از اسم اشاره مؤنث «هذه» استفاده شده است.

مثال هشتم

در جمله زیر، مثال‌هایی از اسم‌های مذکر و مؤنث به کار رفته است.

نوع کلمه‌های این جمله عبارتند از:

• كِتَابٌ: مذکر مجازی
• مُبَارَكٌ: صفت مذکر
• مُصَدِّقُ: صفت مذکر
• يَدَيْنِ: مؤنث معنوی (مثنی کلمه «یَد»).

در این مثال، بعد از کلمه مثنی «يَدَيْنِ»، ضمیر «ه» به‌عنوان مضاف‌الیه آن آمده است. به همین علت، «ن» از انتهای آن حذف شده است.

مثال نهم مونث و مذکر در عربی

در مثال زیر، کاربرد صفت‌های مذکر و مؤنث را برای اسم‌های مختلف نشان داده‌ایم.

نوع اسم‌های این مثال را در ادامه مشخص کرده‌ایم:

• مَریَم: مؤنث معنوی
• صَدیقَة: صفت مؤنث
• أَحمَدُ: مذکر حقیقی
• صَدیق: صفت مذکر.

«مَریَم» اگرچه بر شخص مؤنث دلالت دارد اما چون نشانه تأنیث ندارد، نوعی مؤنث معنوی به شمار می‌آید. این کلمه در دسته اسم‌های مؤنث حقیقی نیز قرار می‌گیرد.

مثال دهم

مثالی‌هایی از اسم‌های مذکر و مؤنث را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.

نوع اسم‌های این مثال عبارتند از:

• صَحیفَةً: مؤنث مجازی
• الصَّباحِ: مذکر مجازی.

برای یادگیری مثال‌های بیشتر در مورد اسم‌های مذکر و مؤنث عربی، همین‌طور یادگیری انواع اسم‌های عربی از لحاظ جنسیت به فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس مراجعه کنید.

قواعد اسم های مونث و مذکر در عربی

در بخش‌های قبلی این مطلب، اسم‌های مونث و مذکر در عربی، همین‌طور انواع آن‌ها را بررسی کردیم. در این بخش، قواعد به‌کارگیری این نوع از اسم‌ها را در نقش‌های نحوی گوناگون، بیان می‌کنیم.

در مورد اسم‌های مذکر و مؤنث نکته‌های زیر را به خاطر داشته باشید:

• اگر انتهای کلمه‌ای «ة»، «ـَ یٰ» یا «اء» قرار داشته باشد، آن کلمه مؤنث است.
• اسم‌هایی که قبل از آن‌ها اسم اشاره مذکر (هذا، هذان و…) آمده باشد، اسم مذکر هستند.
• اسم‌هایی که قبل از آن‌‌ها اسم اشاره مؤنث (هذه، هذین و…) قرار داشته باشد، به احتمال زیاد اسم مؤنث هستند.
• توجه داشته باشید که برای اسم‌های جمع غیرانسان، حتی اگر مذکر باشند، از اسم اشاره مؤنث استفاده می‌شود.
• اگر ضمیر مذکری (ه، هُوَ و…) در جمله وجود داشته باشد، اسمی که مرجع آن ضمیر است، مذکر است.
• اگر ضمیر مؤنثی (ها، هي و…) در جمله وجود داشته باشد، به احتمال زیاد مرجع آن مؤنث است.
• به یاد داشته باشید که برای اسم‌های جمع غیرانسان، حتی اگر مذکر باشند، از ضمیر مؤنث استفاده می‌شود.
• اگر جمله اسمیه‌ای داشته باشیم که خبر آن اسم مشتق است، هم مبتدا و هم خبر از نظر مذکر یا مؤنث بودن با هم مطابق دارند.
• در ترکیب‌های وصفی، موصوف و صفت از نظر مذکر و مؤنث بودن با هم مطابقت دارند. در این نوع از ترکیب‌ها، صفت باید از نظر جنسیت با موصوف خود هماهنگ باشد. ساختار ترکیب‌های وصفی عربی را در مطلب «ترکیب وصفی در عربی» از مجله فرادرس، به‌طور کامل آموزش داده‌ایم.
• اگر حال جمله مفرد و مشتق باشد، ذوالحال آن حتماً به لحاظ مذکر یا مؤنث بودن با آن مطابقت دارد.

توجه داشته باشید که جنسیت اسم‌های مذکر و مؤنث در عربی، ارتباط مستقیمی با فعل‌ها و ضمیرهای این زبان دارد. مبحث صرف فعل‌ها و کاربرد ضمایر عربی را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس به‌طور گسترده یاد بگیرید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.

نکته های تکمیلی در مورد مونث و مذکر در عربی

با مطالعه بخش‌های قبلی این مطلب، نکته‌‌های اصلی را در مورد اسم‌های مونث و مذکر در عربی یاد گرفتید. با این حال، هنوز هم نکته‌های فراوانی در مورد این مبحث مانده است که در این بخش سعی می‌کنیم مهم‌ترین آن‌ها را آموزش بدهیم. این نکته‌ها عبارتند از:

• اگر صفت‌های بر وزن «فَعول» به معنی اسم فاعل باشند، «ة» نمی‌گیرند. این صفت‌ها بین مذکر و مؤنث مشترک هستند. (مانند: صَبور)
• صفت‌هایی که بر وزن «فَعیل» ساخته شده‌اند و به معنی اسم مفعول هستند، «ة» نمی‌گیرند و بین مذکر و مؤنث مشترک هستند. (مانند: قَتیل)
• اگر صفت‌های با وزن «فَعول» به معنی اسم مفعول باشند، «ة» می‌گیرند و صورت مذکر و مونث آن‌ها با هم فرق دارد. (مانند: حَلوبَة)
• صفت‌هایی که بر وزن «فَعیل» ساخته شده‌اند و به معنی اسم فاعل هستند، «ة» می‌گیرند و صورت مذکر و مؤنث آن‌ها متفاوت است. (مانند: جَمیلَة)
• اگر اسم مذکر یا مؤنث نقش فاعل یا نائب فاعل در جمله را به عهده داشته باشد، فعل جمله از نظر جنسیت با آن مطابقت خواهد داشت. فاعل انجام‌دهنده فعل است اما نائب فاعل، مفعول جمله است که در جایگاه فاعل قرار می‌گیرد.
• صفت‌هایی که در دنیای واقعی، فقط به زن‌ها اختصاص دارند، بدون «ة» به کار می‌روند. (مانند: حامِل و طالِق)

سؤالات متداول

تا اینجا یاد گرفتید که انواع مونث و مذکر در عربی چیست و چطور باید آن‌ها را در جمله تشخیص بدهید. در این بخش، با سؤالات متداول در مورد این مبحث آشنا می‌شوید و به پاسخ آن‌ها پی می‌برید.

جنسیت مذکر در عربی چیست؟

در زبان عربی، اسم‌ها و صفت‌هایی که برای اشاره به مردان یا حیوانات نر به کار می‌روند، دارای جنسیت مذکر هستند.

مرد به عربی مذکر یا مؤنث است؟

در زبان عربی، کلمه «رَجُل» به معنی «مرد» است. این واژه نوعی کلمه مذکر محسوب می‌شود.

در عربی، زن مذکر است یا مؤنث؟

در زبان عربی، از کلمه «مِرأَة» برای اشاره به «زن» استفاده می‌شود. این کلمه نوعی واژه مؤنث است.

علامت مذکر و مؤنث در عربی چیست؟

علامت‌های اسم‌های مؤنث عبارتند از: «ة»، «اء» و «ـَ یٰ». اسم‌های مذکر علامت خاصی ندارند. اگر اسمی علامت مؤنث نداشته باشد، به احتمال زیاد اسم مذکر است.

نشانه مثنی مذکر و مؤنث در عربی چیست؟

در زبان عربی، علامت اسم‌های مثنی مؤنث و مذکر «ـَ انِ» و «ـَ ینِ» است.. این علامت‌ها در انتهای اسم‌های قرار می‌گیرند.

در عربی، دختر مذکر است یا مؤنث؟

در زبان عربی، کلمه‌های «بِنْت» و «فَتاة» به معنای «دختر» هستند و هر دو اسم‌های مؤنث به شمار می‌آیند.

تمرین اسم های مونث و مذکر در عربی

در این بخش، برای اینکه نکته‌های مربوط به اسم‌های مونث و مذکر در عربی را مرور کنید، تمرین‌هایی را به‌صورت کوتاه‌پاسخ و چهارگزینه‌ای ارائه کرده‌ایم. در ادامه، روش پاسخدهی به آن‌ها را نیز توضیح داده‌ایم. اگر همچنان مبحث مونث و مذکر در عربی برایتان دشوار است، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم آموزش صرف ۲ فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، کمک بگیرید.

تمرین مونث و مذکر در عربی بخش اول

مذکر یا مؤنث بودن هریک از اسم‌های زیر را مشخص کرده و نوع آن‌ها را نیز بیان کنید.

تمرین مونث و مذکر در عربی بخش دوم

این بخش شامل ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای است. برای جواب دادن به آن‌ها، لازم است یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست آن را مشاهده خواهید کرد. همچنین با کلیک کردن روی گزینه «پاسخ تشریحی»، جواب تشریحی سؤال‌ها نشان داده می‌شود.

پس از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهای شما در این آزمون نشان داده می‌شود.

جدول خلاصه مونث و مذکر عربی

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس، نکته‌های اصلی را در مورد مونث و مذکر در عربی، همین‌طور انواع آن‌ها یاد گرفتید. در جدول زیر، خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکته‌های این مطلب را مشاهده می‌کنید. برای هرکدام از انواع اسم‌های مؤنث و مذکر، مثالی در پرانتز آورده‌ایم.