ساعت بیولوژیک مسئولیت کنترل بسیاری از فعالیت های بدن انسان را بر عهده دارد. جالب است بدانید که برخلاف باور عمومی در بدن انسان میلیاردها ساعت بیولوژیک با هماهنگی خیره‌کننده‌ای کار می‌کنند.

در باور عمومی انسان دارای یک ساعت بیولوژیک است. این ساعت تعیین می‌کند که چه‌زمانی خوابتان بیاید و چه‌زمانی بیدار شوید. گرچه ساعت بیولوژیک بدن انسان بسیار جذاب‌تر و پیچیده‌تر از آن است که فکر می‌کنید. با درک نحوه کارکرد ساعت های بیولوژیک می‌توان زندگی سالم‌تری داشت و بیشترین بهره را از روز خود برد.

اهمیت بسیار زیاد ساعت بیولوژیک بدن برای سلامتی انسان

نور و روشنایی برای سلامتی فیزیکی و روانی ما ضروری هستند. گرچه زمان‌بندی روشنایی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. زمان قرار گرفتن در معرض نور باعث می‌شود که دما، فشار خون و واکنش‌های شیمیایی داخل بدن کنترل شوند. همچنین بدن متوجه می‌شود که چه‌زمانی وقت بیدار شدن، دستشویی رفتن و یا هوشیار بودن است. همه این موارد با کمک ساعت های بیولوژیک هماهنگ می‌شوند.

ماهیت ساعت بیولوژیک

ساعت بدن شبکه‌ای از ژن‌ها و پروتئین‌ها است که با همدیگر هماهنگ می‌شوند. این شبکه با استفاده از هورمون‌ها و سیستم عصبی سیگنال‌هایی را برای اندام‌های مختلف ارسال می‌کند. چرخه پیچیده این تعاملات و ارتباطات یک ریتم ۲۴ ساعته را شکل می‌دهد. به همین‌خاطر با نام ساعت بیولوژیک بدن انسان از آن یاد می‌شود.

البته ما فقط دارای یک ساعت درونی نیستیم، بلکه میلیاردها ساعت بیولوژیک در بدن وجود دارند. ساعت مرکزی در بخش هیپوتالاموس مغز قرار گرفته است و درون هر سلول در هرکدام از اندام‌های بدن نیز می‌توان یک نوع ساعت طبیعی را یافت. این ساعت‌ها با توجه به چرخه روشنایی و تاریکی با همدیگر هماهنگ می‌شوند. آنها می‌خواهند با اینکار وضعیت کلی بدن را با توجه به زمان روز تنظیم کنند. ظاهرا سلول‌های کوچک بدن انسان بسیار مهم‌تر از چیزی هستند که فکر می‌کنیم. اخیرا نیز دانشمندان ریشه ارتباط بین پیوند عضو و تغییر شخصیت افراد را در سلول‌ها یافته بودند.

متاسفانه مشکل اینجاست که ساعت بدن چندان دقیق نیست و با یک ریتم ۲۴ ساعت و ۳۰ دقیقه‌ای کار می‌کند. به همین‌خاطر باید هر روز صبح مجددا تنظیم گردد تا متوجه شود که روز جدیدی آغاز شده است.

ساعت بیولوژیک مرکزی بدن انسان به‌صورت مستقیم به سلول‌های حساس به‌نور در شبکیه چشم متصل می‌شود. به همین‌‌خاطر است که روشنایی مناسب نقش مهمی در هماهنگ کردن فعالیت‌های بدن دارد. به همین‌ طریق هر وقت که ما غذا می‌خوریم، ساعت درونی بدن خود را تنظیم می‌کنیم. با این تفاوت که اینبار ساعت اندام‌هایی مثل کبد، کلیه و معده تنظیم می‌شود.

در واقع می‌توان گفت که فعالیت‌های روزمره انسان ساعت بدن را تنظیم و ساعت بدن نیز احساس ضرورت انجام فعالیت‌های خاصی را در انسان ایجاد می‌کند. به‌عنوان مثال ساعت ۱۰ صبح انسان بالاترین سطح از هوشیاری را دارد و در ساعت ۱۵:۳۰ دقیقه می‌تواند به‌سرعت به اتفاقات مختلف واکنش نشان دهد.

بهترین عملکرد فیزیکی انسان در ساعت ۵ عصر ارائه می‌شود و در ساعت ۱۸:۳۰ شاهد بالاترین سطح از فشار خون هستیم. ساعت ۱۹ نیز دمای بدن به‌بالاترین سطح خود می‌رسد. علاوه بر اینها، در ساعت ۲ شب انسان عمیق‌ترین سطح از خواب را تجربه می‌کند و ساعت ۴:۳۰ دقیقه صبح دمای بدن در پایین‌ترین سطح خود قرار می‌گیرد.

نگاهی دقیق‌تر به خواب

هورمون ملاتونین ارتباط مستقیمی با ساعت بیولوژیک بدن انسان و احساس خواب‌آلودگی دارد. وقتی شبکیه روشنایی روز را دریافت می‌کند، بدن اجازه تولید ملاتونین را نمی‌دهد. گرچه هرچه به زمان خواب نزدیک‌تر می‌شویم، ملاتونین بیشتری تولید می‌گردد. سرانجام نیز این هورمون آزاد شده تا فرد احساس خواب‌آلودگی کند.

خواب انسان همچنین تا حدی توسط ژن‌های موجود در ساعت مرکزی بدن کنترل می‌شود. آنها تعیین می‌کنند که شما تمایل دارید تا دیروقت بیدار بمانید یا اول شب بخوابید. در هر صورت بدن شما به‌شکل خاصی برنامه‌ریزی شده و باید بر اساس آن عمل کنید. در غیر این صورت با عواقب ناخوشایندی مواجه خواهید شد.

به‌عنوان مثال اگر فرد شب‌هنگام در معرض نور قرار بگیرد (حتی نور بسیار کم) ضربان قلب و نحوه سوخت‌وساز قند در بدن دچار مشکل می‌شود. در نتیجه احتمال بروز مشکلاتی همچون افسردگی، اضطراب و اختلال دوقطبی افزایش می‌یابد. حتی احتمال مرگ زودهنگام نیز بیشتر از گذشته خواهد شد. دلیل همه این مشکلات این است که نور در زمان اشتباه ساعت بیولوژیک بدن انسان را مختل کرده است.

چنین مشکلاتی در افرادی که شیفت شب کار می‌کنند نیز دیده شده است. آنها معمولا بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی هستند.

تاثیر ساعت بیولوژیک بدن انسان بر عملکرد فرد

فرآیند هضم نیز از یک ریتم طبیعی خاص پیروی می‌کند. ماهیچه‌ها در روده بزرگ در طول روز فعال هستند تا دفع صورت پذیرد؛ اما آنها در شب فعالیت خود را کاهش می‌دهند. بیشترین افزایش فعالیت روده بزرگ در ساعت ۶:۳۰ دقیقه صبح رخ می‌دهد. به همین‌خاطر است که اکثر افراد هنگام صبح به‌دستشویی می‌روند.

فعالیت روده در طول روز و شب نیز در نتیجه هماهنگی بین ساعت داخلی این عضو و ساعت بیولوژیک مرکزی بدن انسان است.

ساعت داخلی بدن تعیین می‌کند که مغز در ساعات مختلف روز چگونه عمل کند. میزان هوشیاری و دقت در اوایل صبح و شب کاهش پیدا می‌کند و در عصر افزایش می‌یابد. این نوسان‌ها روی کیفیت عملکرد فرد تاثیر می‌گذارد و می‌تواند زمینه‌ساز اشتباهات و خطاهای مهم در برخی ساعات شود.

به همین‌خاطر است که رانندگی در شب یا صبح زود توصیه نمی‌شود. چراکه بدن در هوشیاری کامل قرار ندارد و نمی‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن به اتفاقات واکنش نشان دهد. آمار بالای تصادفات در این بازه‌های زمانی نیز چنین موضوعی را تایید می‌کنند.

جمع‌بندی

به‌طورکلی می‌توان گفت که ساعت بدن روی موارد زیر نیز تاثیر می‌گذارد:

• کنترل عملکرد فیزیکی بدن با تغییر میزان فعالیت ماهیچه‌ها
• کنترل فشار خون با مدیریت سیستم هورمون‌های تاثیرگذار بر تنظیم حجم خون و رگ‌های خونی
• کنترل دمای بدن با مدیریت ساخت‌و‌ساز و سطح فعالیت فیزیکی
• مدیریت وضعیت داروها و مواد سمی در بدن با کنترل کردن آنزیم‌های تاثیرگذار بر فعالیت کبد و کلیه

به همین‌خاطر دانشمندان حوزه پزشکی و سلامت توصیه می‌کنند که افراد در مکانی بخوابند که صبح با نور طبیعی بیدار شوند. همین تغییر کوچک باعث می‌شود که تمامی ساعت های بیولوژیک بدن انسان مجدد تنظیم شده و در حالت درست قرار بگیرند. در نتیجه تمامی تغییرات مرتبط با ساعت داخلی بدن در بهترین زمان ممکن انجام خواهد شد و فرد دچار عوارض بلند‌مدت ناشی از اختلال در آن نخواهد شد.

بیشتر بخوانید: سرعت پیر شدن انسان در این سنین به‌شدت افزایش می‌یابد داشتن سگ در خانه چه تاثیری روی سلامتی شما می‌گذارد؟ هر روز گوشت خوردن عادت سالمی است؟