نقشه‌کشی صنعتی، فرآیندی مهم و ضروری برای تبادل دقیق اطلاعات در دنیای مهندسی، طراحی و تولید است. خروجی این فرآیند، با عنوان نقشه‌های صنعتی یا ترسیمات فنی شناخته می‌شود. این ترسیمات، به افراد حاضر در پروژه‌های فنی و مهندسی کمک می‌کنند تا به سادگی و به سرعت از جزئیات هندسی قطعات، تجهیزات، سازه‌ها و سیستم‌ها مطلع شوند. بدون ترسیمات و نقشه‌های صنعتی، تولید و ساخت قطعات و سازه‌ها امکان‌پذیر نیست. رشته‌های مهندسی زیادی با نقشه‌کشی صنعتی سر و کار دارند. به همین دلیل، در این مطلب از مجله فرادرس، می‌خواهیم ببینیم نقشه کشی صنعتی چیست و چه کاربردی دارد.

در این مطلب، ابتدا به تعریف نقشه‌کشی صنعتی و مرور تاریخچه، اهمیت و کاربردهای آن می‌پردازیم. علاوه بر این، ضمن معرفی روش‌های نقشه‌کشی صنعتی و اجزای نقشه‌های صنعتی، انواع نما، انواع علائم، انواع ترسیمات فنی و انواع خط در این نقشه‌ها را معرفی می‌کنیم. سپس، در مورد نحوه اندازه‌گذاری، مراحل نقشه‌کشی صنعتی و استانداردهای موجود در این حوزه توضیح می‌دهیم.

تعریف نقشه کشی صنعتی چیست؟

نقشه‌کشی صنعتی یا «ترسیم فنی» (Technical Drawing)، فرآیند ترسیم المان‌های بصری برای انتقال مفاهیم مرتبط با طراحی‌ها، مشخصات و دستورالعمل‌های مهندسی است.

نقشه‌های صنعتی یا ترسیمات فنی، مانند پلی میان مهندسان، طراحان و سازندگان عمل می‌کنند و نقشه راه ساخت قطعات، سازه‌ها و سیستم‌های مختلف را در اختیار این افراد قرار می‌دهند.

نقشه‌کشی صنعتی در حوزه‌های متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، طراحی‌های اولیه یک آسمان‌خراش، نمای شماتیک یک مدار الکتریکی یا نمایش ابعاد یک قطعه مکانیکی، همگی به عنوان یک نقشه صنعتی در نظر گرفته می‌شوند. فارغ از حوزه کاربری، هدف از نقشه‌کشی صنعتی، افزایش دقت، وضوح و هماهنگی در فرآیند طراحی و تولید است.

گذشته، حال و آینده نقشه کشی صنعتی

تاریخچه نقشه‌کشی صنعتی و تهیه ترسیمات فنی، به دوران تمدن‌های باستانی مانند تمدن بین‌ال‌نهرین، مصر و یونان بازمی‌گردد. در آن دوران، مهندسان و معماران از نقشه‌های ابتدایی برای طراحی و اجرای سازه‌های یادبود نظیر اهرام و معابد استفاده می‌کردند.

در دوره رنسانس، هنرمندان و مخترعان مختلف از جمله لئوناردو داوینچی، به استفاده از ترسیمات فنی با جزئیات زیاد برای انجام تحقیقات علمی و نمایش مفاهیم مهندسی روی آوردند. در قرن ۱۹ میلادی (قرن ۱۳ شمسی)، انقلاب صنعتی باعث پیشرفت قابل توجه در ابزارها و تکنیک‌های نقشه‌کشی صنعتی شد. به عنوان مثال، اختراع مداد نوکی، قلم طراحی و غیره، امکان رسم نقشه‌های دقیق با جزئیات بالا را برای مهندسان و طراحان فراهم کرد.

قرن ۲۰ میلادی (قرن ۱۴ شمسی)، با ظهور نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر همراه بود. این نرم‌افزارها، تحول بسیار بزرگی را در نحوه ایجاد، ویرایش و به اشتراک‌گذاری ترسیمات فنی به وجود آورند. تکنولوژی طراحی به کمک کامپیوتر، در ابتدا برای صنایع خودروسازی و هواپیماسازی توسعه یافت. با این وجود، این تکنولوژی به سرعت راه خود را به عنوان یک ابزار مدل‌سازی و نقشه‌کشی قدرتمند به حوزه‌های دیگر دنیای طراحی و مهندسی پیدا کرد.

امروزه، نقشه‌کشی صنعتی با تکنولوژی‌های مختلفی نظیر مدل‌سازی سه‌بعدی، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده همراه شده است. با وجود پیشرفت‌های صورت گرفته در ابزار ترسیم نقشه‌های فنی، اصول اولیه در این حوزه، تفاوت چندانی با دوره‌های قبل ندارد. البته ادغام تکنولوژی‌های زیر با روش‌های نقشه‌کشی صنعتی می‌تواند دنیای ترسیمات فنی را متحول و جذاب‌تر از قبل کند:

• هوش مصنوعی و یادگیری ماشین
• پلتفرم‌های همکاری در فضای ابری
• پرینت سه‌بعدی
• واقعیت مجازی و واقعیت افزوده
• طراحی سبز و پایدار

نقشه‌کشی صنعتی در کدام صنایع کاربرد دارد؟

نقشه‌کشی صنعتی، در بسیاری از حوزه‌ها و صنایع کاربرد دارد. برخی از متداول‌ترین حوزه‌ها و صنایع نیازمند نقشه‌های صنعتی عبارت هستند از:

• مهندسی مکانیک: طراحی و ساخت قطعات مکانیکی، ماشین‌آلات، خودروها و دیگر سیستم‌های مکانیکی و انتقال قدرت، با استفاده از ترسیمات فنی صورت می‌گیرد.
• مهندسی برق: مهندسان برق برای طراحی مدارهای الکتریکی و نقشه‌های سیم‌کشی، از اصول رسم فنی استفاده می‌کنند.
• مهندسی عمران: طراحی سازه‌هایی نظیر پل، سد، جاده و دیگر سازه‌های عمرانی، بر اساس اصول نقشه‌کشی صنعتی انجام می‌شود.
• مهندسی معماری: نقشه‌های فنی برای طراحی پلان‌ها و جزئیات ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• مهندسی صنایع: از کاربردهای رایج نقشه‌های صنعتی می‌توان به بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و طراحی محصولات صنعتی اشاره کرد.
• مهندسی مواد: ترسیمات فنی، اطلاعات اولیه مورد نیاز برای تحلیل خواص مواد مورد استفاده در ساخت قطعات را در اختیار مهندسان مواد قرار می‌دهد.

نقشه‌کشی صنعتی، کاربرد و اهمیت زیادی در حوزه‌های فنی و مهندسی دارد. به همین دلیل، اغلب دانشجویان رشته‌های مهندسی در دانشگاه با اصول رسم فنی آشنا می‌‌شوند.

اهمیت نقشه کشی صنعتی در چیست؟

نقشه‌کشی صنعتی، نقش بسیار مهمی در بسیاری از صنایع دارد. این فعالیت حرفه‌ای، امکان برقراری ارتباط و بیان تصویری مفاهیم، طراحی‌ها و فرآیندها را با دقت و وضوح بالا فراهم می‌کند. از دلایل اهمیت نقشه‌های صنعتی در صنایع مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ساده‌سازی اطلاعات پیچیده: نقشه‌های صنعتی می‌توانند اطلاعات پیچیده را به المان‌های تصویری جذاب و قابل فهم تبدیل کنند. این نقشه‌ها، حجم زیادی از اطلاعات را در قالب تصاویر ساده نمایش می‌دهند. به این ترتیب، افراد بیشتری قادر به درک بهتر فرآیندها خواهند بود.
• افزایش دقت و وضوح: نقشه‌کشی صنعتی، به دقت بالا و توجه به جزئیات شناخته می‌شود. ترسیمات فنی، ابهام را کاهش می‌دهند و به بیان واضح اطلاعات در قالب نمودارها، تصاویر شماتیک و جداول می‌پردازند.
• بهبود ارتباطات تصویری: کلمات، در اغلب موارد قادر به توضیح فرآیندها یا طراحی‌های پیچیده نیستند. در این شرایط، نقشه‌های صنعتی می‌توانند به عنوان یک ابزار ارتباطی تصویری موثر، کمبودهای توضیحات متنی و شفاهی را جبران کنند.
• حل مسئله و عیب‌یابی: مهندسان و تکنسین‌ها، نقشه‌های صنعتی را به عنوان مرجعی برای عیب‌یابی، تعمیر و نگهداری مورد استفاده قرار می‌دهند. این نقشه‌ها، در شناسایی ریسک‌های احتمالی و پیشگیری از آن‌ها نیز کاربرد دارند.
• تسهیل ارتباطات بین‌المللی: نقشه‌های صنعتی، ابزارهای خوبی برای برقراری ارتباط در همکاری‌های بین‌المللی هستند. افراد فعال در پروژه‌های صنعتی با هر زبانی، قادر به درک اطلاعات تصویری موجود در این نقشه‌ها خواهند بود. به عبارت دیگر، نقشه‌کشی صنعتی، زبان مشترک طراحان، مهندسان و تکنسین‌ها در نقاط مختلف دنیا است.
• بهبود آموزش و ایمنی: در بسیاری از صنایع، نقشه‌های صنعتی با ارائه دستورالعمل‌ها و هشدارهای ایمنی، باعث کاهش حوادث می‌شوند. به علاوه، المان‌های تصویری موجود در این نقشه‌ها، معمولا به عنوان مرجع آموزش کارکنان برای آشنایی با تجهیزات، فرآیندها و اقدامات ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• افزایش خلاقیت و نوآوری: ترکیب دقت مهندسی و زیبایی‌شناسی هنری، باعث خلق ایده‌های جدید و راه‌حل‌های نوین در حوزه‌های مختلف می‌شود.

نقشه‌کش صنعتی کیست و چه وظایفی دارد؟

نقشه‌کش صنعتی، فردی است که با استفاده از مهارت‌های تخصصی خود مانند آشنایی با اصول رسم فنی، کار با کامپیوتر، تسلط بر نرم‌افزارهای طراحی، توانایی انجام محاسبات ریاضی و غیره، به ترسیم نقشه‌های فنی و مهندسی در صنایع مختلف می‌پردازد.

برخی از مهم‌ترین وظایف نقشه‌کش صنعتی عبارت هستند از:

• آماده‌سازی ترسیمات فنی
• بازبینی و اصلاح نقشه‌های صنعتی
• ساخت مدل‌های سه‌بعدی با استفاده از نرم‌‌افزارهای طراحی
• ساخت مدل‌های سه‌بعدی واقعی
• تهیه فهرست قطعات
• بایگانی نقشه‌ها

گستره وظایف نقشه‌کش صنعتی، به صنعت فعالیت وی بستگی دارد. در ادامه، به معرفی حوزه‌های کاربرد نقشه‌کشی صنعتی می‌پردازیم.

روش‌های نقشه کشی صنعتی چیست؟

ابزارها و تجهیزات مختلفی به منظور اجرای فعالیت‌های مرتبط با نقشه‌کشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هدف از بکارگیری این ابزارها، ترسیم نقشه‌های مفید، دقیق و تمیز است. بنابراین، برای یادگیری اصول نقشه‌کشی صنعتی، باید با ابزارهای این حوزه آشنا باشید. به طور کلی، نقشه‌کشی صنعتی به دو روش دستی یا کامپیوتری انجام می‌شود.

نقشه‌کشی صنعتی به کمک کامپیوتر

رسم اغلب نقشه‌های مهندسی، با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر (CAD) انجام می‌گیرد. این نرم‌افزار، ابزارها و قابلیت‌های مفید زیادی را در اختیار کاربران می‌گذارند. از مزیت‌های استفاده از نرم‌افزارهای CAD برای نقشه‌کشی صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت بالا
• دقت بالا
• نمایش بصری اطلاعات هندسی به روش‌های مختلف
• نمایش سریع انواع خطوط

یکی از بهترین، پرکاربردترین و محبوب‌ترین نرم‌افزارهای مورد استفاده در نقشه‌کشی صنعتی، «اتوکد» (AutoCAD) نام دارد. این نرم‌افزار، به منظور ترسیم نقشه‌های دوبعدی و همچنین رسم فنی در حوزه‌های مختلفی مانند عمران، معماری، برق، شیمی، مکانیک، هوافضا، معدن و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تقریبا در تمام پروژه‌های نقشه‌کشی، از نرم‌افزار اتوکد یا فایل‌های تهیه شده توسط نرم‌افزار اتوکد استفاده می‌کنند. بنابراین، اگر قصد افزایش مهارت‌های تخصصی خود در حوزه نقشه‌کشی صنعتی را دارید، باید اتوکد را یاد بگیرید. فرادرس، یک فیلم آموزشی مفید و کاربردی را با عنوان «آموزش نقشه‌کشی صنعتی با اتوکد فرادرس» تهیه کرده است که می‌تواند شما را در یادگیری نقشه‌کشی صنعتی با اتوکد کمک کند. برای مشاهده این آموزش، بر روی کادر زیر کلیک کنید.

برخی دیگر از ابزارهای کامپیوتری مفید برای نقشه‌کشی صنعتی عبارت هستند از:

• «کتیا» (CATIA): یکی از پرکاربردترین نرم‌افزارهای طراحی، مهندسی و ساخت به کمک کامپیوتر است که با وجود تمرکز بر روی شبیه‌سازی سه‌بعدی سیستم‌های مکانیکی، بخصوص خودرو و هواپیما، امکان ترسیم نقشه‌های صنعتی و فنی را نیز فراهم می‌کند.
• «سالیدورک» (SolidWorks): از نرم‌افزارهای محبوب در زمینه ترسیم، طراحی و مونتاژ مدل‌های سه‌بعدی از قطعات مکانیکی است. این نرم‌افزار، امکان ترسیم دوبعدی و استخراج نقشه‌های فنی از روی مدل‌های سه‌بعدی را فراهم می‌کند.
• «ای‌پلن» (ePLAN): یک نرم‌افزار طراحی و نقشه‌کشی در حوزه مهندسی برق است. از قابلیت‌های اصلی این نرم‌افزار می‌توان به نقشه‌کشی صنعتی اشاره کرد.

نقشه‌کشی صنعتی به روش دستی

وسایل مختلفی برای ترسیم نقشه‌های صنعتی به روش دستی وجود دارد. از ضروری‌ترین و متداول‌ترین وسایل نقشه‌کشی صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تخته ترسیم: تخته‌ای صاف با سطحی مناسب برای نگه داشتن کاغذ و ترسیم است. برخی از تخته‌های ترسیم، دارای پایه و تجهیزات تکمیلی جهت انجام هرچه بهتر و دقیق‌تر فعالیت‌های مرتبط با نقشه‌کشی هستند.
• کاغذ یا شیت ترسیم: ماده‌ای است که ترسیم نقشه بر روی آن انجام می‌گیرد. در نقشه‌کشی صنعتی، از کاغذ سفید (مخصوص ترسیمات معمولی)، کاغذ شطرنجی (مخصوص رسم مقطع) و کاغذ کالک یا پوستی (مخصوص کپی کردن ترسیمات) استفاده می‌شود.
• چسب کاغذی یا چسب کالک: به منظور اتصال کاغذ به تخته ترسیم و اطمینان از ثابت ماندن کاغذ در حین نقشه‌کشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• مداد ترسیم: در نقشه‌کشی صنعتی، معمولا از مدادهای چوبی و نوکی استفاده می‌شود. نکته مهم در انتخاب مداد ترسیم، نوک آن‌ها است. مدادهای چوبی دارای مغزی سخت، متوسط یا نرم با ضخامت‌های مختلف هستند. مدادهای نوکی نیز، مغزی‌های مختلفی با ابعاد ۰/۳ تا ۰/۹ دارند.
• برس نقشه‌کشی: وسیله‌ای است که سطح کاغذ را تمیز می‌کند.
• خط‌کش تی: یک خط‌کش مخصوص برای رسم خطوط افقی و عمودی است. قطعه موجود در یک انتهای این خط‌کش، آن را به شکل حرف انگلیسی «T» درمی‌آورد. به همین دلیل به آن خط‌کش تی می‌گویند.
• گونیا: وسیله‌ای به شکل مثلث قائم‌الزاویه است که امکان رسم خطوط مورب با زاویه ۹۰، ۶۰ و ۳۰ درجه یا ۹۰ و ۴۵ درجه را فراهم می‌کند.
• نقاله: یک ابزار نیم‌دایره‌ای و مدرج است که برای اندازه‌گیری زاویه‌های مختلف به کار برده می‌شود.
• پرگار: وسیله مخصوص رسم دایره و کمان‌های دایره‌ای است.
• اِشِل: یک خط‌کش سه‌وجهی است که به منظور اندازه‌گیری ابعاد المان‌های ترسیمی بر اساس مقیاس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، با استفاده از این خط‌کش می‌توان اندازه‌های واقعی را از روی نقشه خواند یا المان‌هایی با مقیاس مشخص بر روی نقشه ترسیم کرد.
• شابلون: ابزاری با طرح‌های ثابت است که امکان رسم سریع علائم مختلف و شکل‌های خاص را فراهم می‌کند. شابلون‌ها، انواع و کاربردهای خاصی دارند. به عنوان مثال، شابلون پیستوله، برای کشیدن شکل‌های منحنی غیردایره‌ای استفاده می‌شود. شابلون‌های معماری، علائم استاندارد نقشه‌های معماری را بر روی خود دارند.

تراش، پاک‌کن و خط‌کش معمولی نیز از وسایل ضروری برای ترسیم دستی نقشه‌های صنعتی هستند. انتخاب روش و ابزار مناسب برای نقشه‌کشی صنعتی، دقت و کیفیت ترسیمات را بهبود می‌بخشد.

چگونه نقشه‌کشی صنعتی را به طور کامل یاد بگیریم؟

نقشه‌کشی صنعتی، یکی از دروس مهم در اغلب رشته‌های مهندسی است. اگر دانشجو یا فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی نظیر مهندسی مکانیک، عمران، معماری، برق، معدن، صنایع، مواد و دیگر رشته‌های مرتبط هستید، باید با اصول نقشه‌کشی صنعتی آشنا باشید. تسلط بر روی نحوه ایجاد ترسیمات فنی و خواندن آن‌ها، یک مهارت تخصصی ارزشمند و تاثیرگذار بر روی موفقیت شغلی شما محسوب می‌شود. بهترین روش یادگیری نقشه‌کشی صنعتی، مرور مفاهیم تئوری و حل مثال‌های عملی است.

فرادرس، مجموعه‌ای از فیلم‌‌های آموزشی عمومی و تخصصی را تهیه کرده است که شما را با مبانی تئوری و روش‌های کاربردی ترسیم نقشه‌های فنی و مهندسی از سطوح مقدماتی تا پیشرفته آشنا می‌کنند. لینک مشاهده این آموزش‌ها در ادامه آورده شده است:

• آموزش‌های مناسب برای تمام دانشجویان مهندسی
• آموزش‌های مناسب برای دانشجویان مهندسی مکانیک
• آموزش مناسب برای دانشجویان مهندسی برق

اجزای نقشه صنعتی چیست؟

برای شروع یادگیری نقشه‌کشی صنعتی و نقشه‌خوانی صنعتی، باید با اجزای اصلی ترسیمات فنی و مهندسی آشنا شوید. در این بخش، به معرفی مهم‌ترین و متداول‌ترین بخش‌های نقشه‌های صنعتی می‌پردازیم.

کادر ترسیم در نقشه‌کشی صنعتی

کادر ترسیم، محدوده ترسیمات اصلی در نقشه‌های صنعتی را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر، هر المان یا محتوای مرتبط با ترسیمات فنی باید درون این کادر آورده شود. الزامات و دستورالعمل‌های مربوط به کادر ترسیم در نقشه‌های فنی، در استاندارد «ISO 5457» آورده شده است.

کادر ترسیم در نقشه‌های صنعتی از بخش‌های زیر تشکیل می‌شود:

• علامت برش
• اندازه قطع
• کادر شبکه مرجع
• کادر فضای ترسیم
• فضای ترسیم

هر یک از المان‌های بالا در تصویر زیر نمایش داده شده‌اند.

در ادامه به معرفی هر یک از اجزای کادر ترسیم در نقشه‌های صنعتی و مهندسی می‌پردازیم.

علامت برش در کادر ترسیم چیست؟

علائم برش، علائمی به شکل دو مستطیل توپر متقاطع هستند که در گوشه کادر ترسیم نقشه‌های صنعتی ایجاد می‌شوند. این علائم، محدوده ابعاد کاغذهای استاندارد را نمایش می‌دهند. علائم برش در چهار گوشه کادر ترسیم قرار دارند. هدف اصلی از ایجاد این علائم، جلوگیری از خطای احتمالی در هنگام پرینت نقشه در صورت جابجایی کاغذ است.

اندازه قطع کاغذ در کادر ترسیم چیست؟

نقشه‌های مهندسی، باید بر روی کوچک‌ترین کاغذ ممکن رسم شوند. این کار، خوانایی نقشه و کیفیت آن را بالا می‌برد. اندازه قطع کاغذ، اندازه محدوده داخل کادر ترسیم است. جدول زیر، ابعاد مجاز برای ترسیم نقشه‌های فنی و مهندسی را بر اساس استاندارد «ISO 216» نمایش می‌دهد.

نسبت اندازه‌های بالا در تصویر زیر به خوبی قابل مشاهده است.

شبکه مرجع در کادر ترسیم

شبکه مرجع، برای پیدا کردن سریع المان‌ها در ترسیمات فنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شبکه از دو بخش تشکیل می‌شود. نامگذاری سلول‌های عمودی شبکه مرجع، توسط حروف و نامگذاری سلول‌های افقی با اعداد انجام می‌گیرد. به این ترتیب، با استفاده از این سیستم شبکه‌بندی و نامگذاری می‌توان به راحتی به جزئیات نقشه اشاره کرد.

به عنوان مثال، نقشه بالا را در نظر بگیرید. برای اشاره به فاصله حفره‌های قطعه از نزدیک‌ترین لبه آن، کافی است خواننده را به بخش «D2» ارجاع دهیم. با این کار، خواننده نقشه به سرعت این بخش و اطلاعات موجود در آن را پیدا می‌کند و متوجه می‌شود که اندازه مورد بحث، برابر با 15 است. در نقشه‌های ساده (مانند نقشه بالا)، وجود شبکه مرجع ضروری به نظر نمی‌رسد. با این وجود، در نقشه‌های پیچیده با چندین نمای اصلی، چندین مقطع و جزئیات زیاد، سیستم شبکه‌بندی، بسیار مفید خواهد بود.

فضای ترسیم و کادر فضای ترسیم

محتوای نقشه، درون فضای ترسیم قرار می‌گیرد. این فضا توسط یک کادر مشخص می‌شود. بر روی کادر فضای ترسیم و شبکه مرجع، چهار خط وجود دارد که مرکز افقی و عمودی ترسیمات را نمایش می‌دهند. کاربرد اصلی این خطوط، تنظیم موقعیت نقشه در هنگام تکثیر آن است. تصویر زیر، خط نمایش دهنده مرکز محور افقی در سمت راست کادر فضای ترسیم را نشان می‌دهد.

جدول مشخصات در نقشه‌کشی صنعتی

جدول مشخصات، یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین اجزای نقشه‌های فنی و مهندسی است. این جدول، تمام اطلاعات مرتبط با نقشه را در خود جای می‌دهد. استاندارد «ISO 7200»، در مورد تمام داده‌های قابل ارائه در جدول مشخصات و سربرگ نقشه‌های صنعتی توضیح می‌دهد. پر کردن برخی از اطلاعات جدول مشخصات، اجباری و پر کردن برخی دیگر از آن‌ها، اختیاری است.

تصویر زیر، تعداد زیادی از داده‌های قابل ارائه در جدول مشخصات نقشه را نمایش می‌دهد.

بخش‌های مختلف شماره‌گذاری شده در تصویر بالا عبارت هستند از:

1. استانداردهای قابل استفاده
2. علائم تصویرسازی
3. یکاها
4. مقیاس
5. مالک قانونی
6. مواد اولیه
7. کد بازبینی
8. دپارتمان مسئول
9. تهیه‌کننده
10. تاریخ تهیه
11. شخص تاییدکننده
12. نوع سند
13. وضعیت سند
14. شماره شناسایی
15. عنوان یا نام قطعه
16. اندازه کاغذ
17. کد شیت

در ادامه، به معرفی ویژگی‌های هر یک از موارد بالا می‌پردازیم.

استانداردهای قابل استفاده در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

یکی از اطلاعات قابل ارائه در جدول مشخصات، استانداردهای مرتبط با نقشه است. معمولا، عنوان استانداردهای مربوط به تلرانس‌گذاری، در جدول مشخصات آورده می‌شود. به عنوان مثال، استاندارد «ISO 2768»، تلرانس‌های عمومی در نقشه‌کشی صنعتی را پوشش می‌دهد. در صورت اشاره به عنوان این استاندارد در جدول مشخصات، دیگر نیازی به تلرانس‌گذاری در کنار المان‌های ترسیمی نیست؛ مگر اینکه تلرانس‌های مورد نظر با استاندارد مذکور تفاوت داشته باشد. در جدول مشخصات می‌توان به بیش از یک استاندارد اشاره کرد.

علائم تصویرسازی در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

برای بیان روش تصویرسازی در نقشه، از علائم مخصوص این کار استفاده می‌شود. این علائم در استاندارد «ISO 5456-2» آورده شده‌اند. این علائم، نوع تصویرسازی (فرجه اول یا فرجه سوم) را مشخص می‌کنند.

یکاها در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

به دلیل وجود یکاهای مختلف، اشاره به یکای مورد استفاده در ترسیم نقشه‌های مهندسی، یک اقدام مناسب در نظر گرفته می‌شود. ترسیم اغلب نقشه‌های صنعتی، بر اساس سیستم یکاهای بین‌المللی یا سیستم یکاهای بریتانیایی صورت می‌گیرد.

مقیاس در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

امکان نمایش تصویر بسیاری از قطعات، تجهیزات و سازه‌ها، با ابعاد واقعی بر روی نقشه وجود ندارد. برای رفع این محدودیت، ابعاد المان‌های ترسیمی نسبت به ابعاد واقعی، با ضرایب مشخص، کوچک‌تر یا بزرگ‌تر می‌شوند. به نسبت ابعاد واقعی به ابعاد رسم شده، مقیاس می‌گویند. دستورالعمل‌ها و قوانین مرتبط با مقیاس نقشه‌های صنعتی در استاندارد «ISO 5455» آورده شده‌اند. جدول زیر، برخی از استانداردهای رایج در نقشه‌کشی را نمایش می‌دهد.

در ترسیمات فنی، از مقیاس‌های بزرگ‌کننده، کوچک‌کننده و واقعی استفاده می‌شود. اگر ابعاد یک قطعه به اندازه‌ای کوچک باشد که نتوان تمام جزئیات آن را به خوبی بر روی کاغذ تصویر کرد، باید با استفاده از مقیاس‌های مناسب، تصویر بزرگ شده از آن قطعه را به نمایش گذاشت. به عنوان مثال، با استفاده از مقیاس ۱۰:۱ می‌توان تصویر قطعه را با بزرگ‌نمایی ۱۰ برابری رسم کرد. برای نمایش اجسام بزرگ، مقیاس‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند.

به عنوان مثال، پلان فونداسیون یک ساختمان، معمولا دارای مقیاس ۱:۱۰۰ است. به عبارت دیگر، هر ۱ میلی‌متر بر روی نقشه، ۱۰۰ میلی‌متر بر روی زمین را نمایش می‌دهد. در صورت علاقه به یادگیری بیشتر در مورد مقیاس در نقشه‌های معماری، مطالعه مطلب «مقیاس چیست و چه کاربردی در نقشه های معماری دارد؟» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

مالک قانونی در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

شرکت مسئول تهیه نقشه و یا کارفرما، مالک قانونی نقشه است. در بسیاری از نقشه‌های صنعتی، عنوان و یا لوگوی مالک قانونی در جدول مشخصات آورده می‌شود. این کار، به دلیل جلوگیری از سواستفاده دیگران از محتوای نقشه انجام می‌گیرد.

مواد اولیه در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

برای تولید قطعات و سازه‌ها، به مواد اولیه و مصالح نیاز داریم. یکی از کاربردهای جدول مشخصات، بیان مواد اولیه مورد استفاده در مرحله ساخت و تولید است. در برخی از موارد، رنگ و پرداخت سطح جسم نیز در جدول مشخصات آورده می‌شود.

کد بازبینی در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

در شرایط ایده‌آل، اولین نقشه ترسیم شده، توسط کارفرما تایید می‌شود و به عنوان نقشه اصلی در مرحله ساخت و تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد. در دنیای واقعی، فرآیند تایید نقشه‌های صنعتی، به این شکل نیست. در ابتدا، یک نقشه اولیه تهیه می‌شود. سپس، صحت این نقشه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، در مهندسی مکانیک، از روی نقشه‌های اولیه، قطعات یا اسمبلی‌های آزمایشی را می‌سازند. سپس، ایرادات نقشه را پیدا می‌کنند. با ارجاع این ایرادات به طراح، نقشه‌های اصلاحی به وجود می‌آیند. در نهایت، نسخه نهایی نقشه‌ها تایید می‌شوند. کد بازبینی در جدول مشخصات، بیانگر نسخه ویرایش شده نقشه است. این کد می‌تواند از حروف یا اعداد ترتیبی تشکیل شده باشد.

دپارتمان مسئول در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

منظور از دپارتمان مسئول، واحدی در شرکت تهیه‌کننده نقشه است که وظیفه ترسیم نقشه را برعهده داشته است. برخی از شرکت‌ها، از عنوان واحد و برخی دیگر، از کد واحد برای پرکردن این بخش از جدول مشخصات استفاده می‌کنند.

تهیه‌کننده در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

شخصی که نقشه را رسم کرده است، به عنوان تهیه‌کننده در نظر گرفته می‌شود. نام این شخص باید در جدول مشخصات آورده شود.

تاریخ تهیه در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

یکی از اطلاعات ضروری در جدول مشخصات، تاریخ انتشار اولین نقشه است. دقت داشته باشید که پس از بازبینی و اصلاح، باید تاریخ انتشار اولیه در نسخه‌های جدیدتر نقشه نیز ذکر شود.

شخص تاییدکننده در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

نام کسی که صحت محتوای نقشه را تایید می‌کند نیز می‌توان در جدول مشخصات نوشت.

نوع سند در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

نوع سند و به طور خاص در این مبحث، نوع نقشه، باید در جدول مشخصات آورده شود. برخی از انواع نقشه‌های صنعتی عبارت هستند از:

• نقشه قطعه
• نقشه اسمبلی
• نقشه تیپ
• نقشه ساخت
• نقشه طراحی

علاوه بر موارد بالا، عنوان انواع نقشه‌های فنی و مهندسی مورد استفاده در صنایع مختلف را نیز می‌توان در جدول مشخصات درج کرد.

وضعیت سند در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

فرآیند مدیریت مستندسازی در شرکت‌های مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. با این وجود، یک سند یا نقشه، با توجه به میزان توسعه و آماده‌سازی در یکی از مراحل پیش‌نویس، تایید شده، بازبینی شده، منسوخ شده و غیره قرار دارد. وضعیت نقشه، در جدول مشخصات نوشته می‌شود.

شماره شناسایی در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

شماره شناسایی یا شماره قطعه، اصلی‌ترین معیار برای تشخیص قطعه یا اسمبلی است. هیچ قطعه یا اسمبلی نباید دارای شماره شناسایی یکسان باشد. شرکت‌‌های مختلف، از اصول متفاوتی برای اختصاص این شماره به قطعات و اسمبلی‌ها استفاده می‌کنند. به هر ترتیب، شماره شناسایی نباید بیشتر از ۱۶ کاراکتر داشته باشد.

عنوان یا نام قطعه در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

نوشتن عنوان یا نام قطعه در جدول مشخصات، درک عملکرد یا ظاهر قطعه را ساده‌تر می‌کند. به عنوان مثال، نام قطعه در جدول مشخصات می‌تواند فلنج جوشی، ورق، ورق نگهدارنده اصلی و غیره باشد. البته امکان مشابه بودن نام قطعه در نقشه‌های مختلف وجود دارد اما شماره شناسایی آن‌ها، باعث تمایز بین نقشه‌ها می‌شود.

اندازه کاغذ در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

اندازه کاغذ، ابعاد محدوده‌ای است که برای ترسیم المان‌ها از آن استفاده می‌کنیم. در هنگام پرینت گرفتن از نقشه و شیت‌های آن، باید به اندازه کاغذ توجه داشته باشید.

کد شیت در جدول مشخصات نقشه‌های صنعتی

در بسیاری پروژه‌ها، امکان جای دادن تمام ترسیمات در یک شیت وجود ندارد. به همین دلیل، با توجه به اندازه کاغذ ترسیم، هر نقشه به چند شیت تقسیم می‌شود. کد شیت، به مجموعه شیت‌ها نظم و ترتیب می‌دهد. این کد، از اطلاعات ضروری در جدول مشخصات است. در صورت وجود چندین شیت می‌توان تعداد نهایی آن‌ها را نیز در جدول مشخصات نوشت.

توضیحات در نقشه‌کشی صنعتی

توضیحات، دیگر اطلاعات مهم برای تکمیل مشخصات نقشه را ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، پرداخت کلی سطح یا پرداخت مشخص شده برای یک سطح خاص، مواد اولیه مورد استفاده، رنگ، ارجاع به مدل‌های کامپیوتری و غیره در قالب توضیحات ذکر می‌شوند. ساختار توضیحات، معمولا به صورت فهرست‌های شمارشی است. در اغلب موارد، تمام توضیحات، در کنار یکدیگر و یک بخش از فضای ترسیم قرار می‌گیرند. هر زمانی که نیاز به بیان عملیات خاص روی قطعه بود و هیچ روش مشخصی برای اشاره به آن وجود نداشت، از توضیحات استفاده می‌کنیم.

اگر توضیحات ارائه شده، عمومی و قابل تعمیم به تمام المان‌های نقشه نباشند، از علائم خاص استفاده می‌کنیم. این علائم، در کنار المان مورد نظر قرار می‌گیرند و شماره توضیح مرتبط را درون خود نمایش می‌دهند (تصویر بالا). شکل علائم توضیحات، استاندارد و اصول خاصی ندارد. هر شرکت، از علامت دلخواه خود استفاده می‌کند.

فهرست مواد اولیه در نقشه‌کشی صنعتی

«فهرست مواد اولیه» (Bill of Materials) یا به اختصار «BOM»، یکی از اجزای نقشه‌های صنعتی است که به صورت جدول نمایش داده می‌شود. این فهرست، مواد اولیه و قطعات مورد نیاز برای ساخت یک اسمبلی را دربرمی‌گیرد. از داده‌های قابل نمایش در فهرست مواد اولیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شماره آیتم
• شماره شناسایی یا شماره قطعه
• تعداد
• اطلاعات تامین‌کننده
• مواد مورد استفاده برای تولید قطعه
• وزن
• ابعاد کلی
• کد بازبینی
• نوع

در نقشه‌های اسمبلی، هر قطعه به همراه یک علامت مخصوص شماره‌دار مشخص می‌شود. تصویر زیر، دو نمونه از این علائم را نمایش می‌دهد.

علامتی که انتهای آن با پیکان مشخص می‌شود، به مرز بیرونی قطعه در ترسیمات اشاره دارد. نقطه در انتهای خط، بیانگر اشاره به سطح قطعه است.

فهرست مواد اولیه در نقشه‌های صنعتی، به منظور متره و برآورد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در فرآیند متره و برآورد، ضمن تعیین آیتم‌های مورد نیاز برای ساخت یک قطعه، اسمبلی یا سازه، هزینه نهایی ساخت تخمین زده می‌شود.

انواع نما در نقشه کشی صنعتی چیست؟

برای اینکه درک بهتری از انواع نماها در نقشه‌کشی صنعتی داشته باشید، باید ابتدا با یکی از اصلی‌ترین و پایه‌ای‌ترین مفاهیم این حوزه، یعنی تصویرسازی آشنا شوید.

تصویرسازی در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«تصویرسازی» (Projection)، نمایش یا پیاده‌سازی ویژگی‌های هندسی یک جسم بر روی سطح است. این جسم می‌تواند یک نقطه، خط، صفحه، حجم توپر، قطعه‌ای از یک دستگاه یا یک سازه باشد. تصویرسازی، بر اساس زاویه دید ناظر یا خواننده نقشه صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، تصویر زیر را در نظر بگیرید.

در سمت چپ، یک جسم سه‌بعدی را مشاهده می‌کنید. در سمت راست، یک ناظر در حال نگاه کردن به این جسم است. اگر خود را به جای ناظر قرار دهیم و در راستای پیکان‌ها به جسم سه‌بعدی نگاه کنیم، چیزی که می‌بینیم، مشابه با شکل وسط خواهد بود. این شکل، تصویرسازی جسم سه‌بعدی از زاویه دید ناظر بر روی یک صفحه دوبعدی است. قطعا اگر زاویه دید را تغییر دهیم، شکل تصویرشده بر روی صفحه نیز تغییر می‌کند. به این ترتیب می‌توانیم چند نمای دوبعدی از یک جسم سه‌بعدی داشته باشیم.

تصویرسازی چندنمایی در نقشه‌های صنعتی

ترسیم نمای دوبعدی وجه‌های مختلف یک جسم از زاویه دیدهای متفاوت، درک ما از شکل سه‌بعدی جسم و ویژگی‌های هندسی آن در فضای واقعی را بهبود می‌بخشد. به نمایش همزمان این ترسیمات دوبعدی در یک نقشه واحد، «تصویرسازی چندنمایی» (Multiview Projection) می‌گویند.

تصویرسازی چندنمایی، یکی از مهم‌ترین و متداول‌ترین تکنیک‌های نقشه‌کشی صنعتی است که تقریبا در تمام پروژه‌های مهندسی با آن سر و کار خواهید داشت. این تکنیک، بر اساس اصول زیر اجرا می‌شود:

• صفحه تصویرسازی بین ناظر و جسم قرار دارد.
• صفحه تصویرسازی بر زاویه دید ناظر عمود است.
• جهت‌گیری جسم به گونه‌ای است که تنها دو بعد آن را می‌توان مشاهده کرد.

به طور کلی، با تغییر زاویه دید ناظر می‌توان بی‌نهایت نما از یک جسم رسم کرد. با این وجود، در نقشه‌کشی صنعتی، معمولا از شش نما بیشتر استفاده می‌شود. نمای روبرو، نمای چپ، نمای راست، نمای بالا، نمای پایین و نمای پشت، نماهای اصلی در تصویرسازی چندنمایی هستند.

علاوه بر نماهای بالا، امکان استفاده از نماهای دیگر برای انتقال اطلاعات بیشتر راجع به هندسه جسم وجود دارد. زاویه دید در نماهای غیراصلی، با توجه به تکنیک تصویرسازی مشخص می‌شود. به عنوان یک قانون کلی در نقشه‌کشی صنعتی، در نظر داشته باشید که تعداد نماها باید حداقل تعداد مورد نیاز برای توصیف کامل و بدون ابهام هندسه جسم باشد.

نمای روبرو در نقشه‌های صنعتی

«نمای روبرو» (Front View) یا «نمای ارتفاعی» (Elevation View)، یکی از نماهای اصلی در تصویرسازی چندنمایی است است که در آن راستای دید ناظر بر سطح نمایان جسم عمود می‌شود. به عبارت دیگر، مبنای تشخیص نمای روبرو، زاویه دید اولیه ناظر است. نمای روبرو، ارتفاع و عرض جسم را مشخص می‌کند. البته ضخامت یا عمق جسم در بعد سوم را نمی‌توان در این نما دید.

نمای بالا در نقشه‌های صنعتی

«نمای بالا» (Top View) یا «نمای پلان» (Plan View)، تصویرسازی جسم بر روی یک سطح افقی بالای آن است. به عبارت دیگر، اگر از بالا و با زاویه ۹۰ درجه به جسم نگاه کنیم، نمای افقی آن را می‌بینیم. در این نوع نما، عرض و عمق جسم (نسبت به نمای جانبی) مشخص می‌شود.

نمای پلان، کاربرد بسیار گسترده‌ای در تهیه نقشه‌های ساختمان دارد. در واقع، به نقشه‌های ساختمانی با دید از بالا، پلان ساختمان می‌گویند. اصولی که در تهیه این پلان‌ها رعایت می‌شود، همان اصول اولیه نقشه‌کشی صنعتی به همراه استانداردهای نقشه‌کشی ساختمان است. برای یادگیری بیشتر در مورد پلان ساختمان، مطالعه مطلب مجله فرادرس با عنوان «پلان ساختمان چیست و چه اهمیتی دارد؟ – به زبان ساده» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

نمای جانبی در نقشه‌های صنعتی

«نمای جانبی» (Side View) یا «نمای پروفایل» (Profile View)، تصویرسازی جسم بر روی یک سطح عمودی در سمت راست یا چپ آن است. ترسیم نماهای جانبی راست یا چپ، به میزان مشخصات هندسی قابل نمایش در آن‌ها بستگی دارد. نمای جانبی، ارتفاع و عمق جسم را نمایش می‌دهد.

در برخی از موارد، نماهایی که روبروی هم قرار دارند، اطلاعات مشابهی را در اختیار بیننده قرار می‌دهند. بنابراین و بر اساس قانون رسم کمترین نمای ممکن در نقشه‌های صنعتی، نمایش تنها یکی از این نماها در تصویرسازی چندنمایی کفایت می‌کند. البته در تصویر بالا، در نمای دید از راست، یک خط پنهان وجود دارد که در نمای چپ، به صورت خط معمولی و نمایان است.

نماهای استاندارد در نقشه‌های صنعتی

نماهای روبرو، بالا و راست، به عنوان نماهای استاندارد در نقشه‌های مهندسی در نظر گرفته می‌شوند. اگر این سه نما را کنار یکدیگر قرار دهید، متوجه خواهید شد که عرض جسم در نماهای روبرو و بالا، یکسان است. به علاوه، نماهای روبرو و جانبی، ارتفاع یکسانی دارند. عمق جسم را نیز می‌توان هم در نمای بالا و هم در نمای جانبی مشاهده کرد. تصویر زیر، این موضوع را به خوبی نمایش می‌دهد.

نمای ایزومتریک در نقشه‌های صنعتی

«نمای ایزومتریک» (Isometric View)، یکی از پرکاربردترین انواع نماهای سه‌محوری یا «نماهای آگزنومتریک» (Axonometric View) است که کاربرد بسیار زیادی در نقشه‌کشی صنعتی دارد. از دیگر نماهای آگزنومتریک می‌توان به «نمای دی‌متریک» (Dimetric View) و «نمای تری‌متریک» (Trimetric View) اشاره کرد. هدف اصلی این نماها، به تصویر کشیدن همزمان چندین وجه از جسم است.

عبارت «ایزومتریک» در لغت به معنای «هم‌اندازه» است. این عبارت به هم‌اندازه بودن مقیاس المان‌ها و زاویه آن‌ها نسبت به افق اشاره دارد. به طور کلی، نماهای آگزنومتریک، بر اساس مقیاس المان‌ها در محورهای اصلی فضای سه‌بعدی تقسیم‌بندی می‌شوند.

• نمای ایزومتریک: یکسان بودن مقیاس المان‌های ترسیمی در هر سه جهت اصلی
• نمای دی‌متریک: یکسان بودن مقیاس المان‌های ترسیمی در دو جهت اصلی
• نمای تری‌متریک: متفاوت بودن مقیاس المان‌های ترسیمی در هر سه جهت اصلی

از میان نماهای بالا، نمای ایزومتریک، کاربرد و اهمیت بیشتری دارد. این نما در رسم بسیاری از نقشه‌های فنی و مهندسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تصویرسازی ارتوگرافیک در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«تصویرسازی ارتوگرافیک» (Orthographic Projection)، یکی از تکنیک‌های اصلی در نقشه‌کشی صنعتی است که در آن، چند نمای دوبعدی از یک جسم سه‌بعدی بر روی کاغذ نمایش داده می‌شود. تصویر زیر، تصویرسازی ارتوگرافیک یک پیچ را نمایش می‌دهد.

در تصویرسازی ارتوگرافیک، معمولا از نماهای مختلفی نظیر نمای روبرو، نمای پشت، نمای بالا، نمای پایین، نماهای جانبی و مقطع یا برش استفاده می‌شود. رسم نقشه‌های فنی، بر روی کاغذ صورت می‌گیرد. در کاغذ نیز نمی‌توان تمام جزئیات اجسام سه‌بعدی را به خوبی نمایش داد.

تصویرسازی ارتوگرافیک، درک کاملی از شکل و ابعاد جسم را برای بیننده فراهم می‌کند. این تکنیک، باعث تحلیل بهتر هندسه جسم توسط مهندسان، طراحان و تولیدکنندگان می‌شود و دقت کار را افزایش می‌دهد. توجه داشته باشید که در تصویرسازی ارتوگرافیک، تمام المان‌ها با دقت و بر اساس نسبت‌های واقعی رسم می‌شوند. به عنوان مثال، اگر ارتفاع یک المان در نمای روبرو، یک مقدار مشخص باشد، ارتفاع المان در نمای جانبی نیز دارای همان مقدار خواهد بود.

مقطع یا برش در نقشه کشی صنعتی چیست؟

برش یا «مقطع» (Section)، نمایی از داخل اجسام، در یک راستای مشخص است. جزئیات هندسی اجسام دارای حفره یا دیگر عارضه‌های داخلی را نمی‌توان با استفاده از نقشه ایزومتریک، نقشه پرسپکتیو و نماهای مستقیم نقشه ارتوگرافیک نمایش داد. برای رفع این محدودیت، از نقشه مقطع استفاده می‌شود. تصویر زیر، یک جسم سه‌بعدی توخالی را به همراه سطح مقطع، جهت دید و نماهای مختلف نمایش می‌دهد.

نمای مقطع، کاربرد گسترده‌ای در نقشه‌کشی صنعتی و نقشه‌های ساختمانی دارد. در برخی از پروژه‌ها، بخصوص پروژه‌های ساخت و تولید، نمای مقطع به همراه دیگر نماها در نقشه ارتوگرافیک آورده می‌شود. در برخی دیگر از پروژ‌‌ها، بخصوص پروژه‌های عمرانی، یک شیت یا نقشه کامل به نمای مقطع اختصاص داده می‌شود.

در نقشه‌های ساختمانی، معمولا از علامت بالا برای نشان دادن وجود یک نقشه مقطع استفاده می‌کنند. در نقشه‌کشی صنعتی، برای نشان دادن راستای مقطع، از خط‌چین یا نقطه خط‌چین استفاده می‌شود.

نمای پرسپکتیو در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نمای پرسپکتیو» (Perspective View)، نمایی است که با استفاده از تکنیک‌های ترسیم، هندسه سه‌بعدی اجسام را به تصویر می‌کشد. در این نما، برخلاف نماهای ارتوگرافیک و ایزومتریک، به جای دقت بر روی ابعاد المان‌ها و نسبت بین آن‌ها، بر روی ایجاد عمق بصری و هندسه نزدیک به واقعیت تمرکز می‌شود. تصویر زیر، طراحی پرسپکتیو از معماری یک ساختمان را نمایش می‌دهد.

نماهای پرسپکتیو، کاربرد بسیار گسترده‌ای در پروژه‌های معماری، طراحی داخلی و تصویرسازی‌های هنری دارند. در این پروژه‌ها، تمرکز بر روی جنبه‌های ظاهری و هندسی اجسام بیشتر از جنبه‌های فنی و ابعادی آن‌ها است. البته نماهای پرسپکتیو در پروژه‌های مهندسی، بخصوص در فازهای اولیه و به منظور رسم طراحی‌های مفهومی مورد استفاده قرار می‌گیرند. قرار دادن این نماها در کنار نماهای ارتوگرافیک و ایزومتریک، باعث بهبود درک سه‌بعدی ما از هندسه اجسام می‌شود.

آشنایی با نحوه ترسیم نمای پرسپکتیو، یکی از مهارت‌های ضروری در حوزه معماری است. فرادرس، یک فیلم آموزشی جامع و مفید را با عنوان «آموزش بیان معماری – پرسپکتیو، درک احجام و هندسه مناظر و مرایا فرادرس» تهیه کرده است که می‌تواند شما را با اصول تهیه نمای پرسپکتیو اجسام آشنا کند. لینک مشاهده این آموزش در ادامه آورده شده است.

نمای کمکی در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نمای کمکی» (Auxiliary View)، نمایی که است که زاویه دید خاصی از یک بخش شی را نمایش می‌دهد. اگر نماهای اصلی مانند نماهای ارتوگرافیک و ایزومتریک، برای درک جزئیات یک مشخصه جسم کافی نباشد، از نماهای کمکی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، امکان نمایش دقیق ویژگی‌های سطوح شیب‌دار در نماهای رایج وجود ندارد. از این‌رو، برای ارائه اطلاعات دقیق‌تر راجع به شیب سطح، نماهای کمکی را رسم می‌کنند. نماهای کمکی، علاوه بر سطح شیب‌دار، پخ و ماهیچه را نیز به خوبی نشان می‌دهند.

نمای جزئیات در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نمای جزئیات» (Detail View)، نمایی است که یک بخش مشخص از شی را در حالت بزرگ‌نمایی و با جزئیات بیشتر نمایش می‌دهد. رسم این نما، معمولا در یک شکل دایره‌ای انجام می‌گیرد. سپس، محیط دایره با یک خط به ناحیه مورد نظر وصل می‌شود. هنگامی که نیاز به تاکید بر روی مشخصات یا ابعاد خاصی باشد اما امکان نمایش این موارد در نماهای اصلی نباشد، از نمای جزئیات استفاده می‌کنند.

نکات تکمیلی نما در نقشه‌کشی صنعتی

برای قطعات ساده، ترسیم یک یا دو نما، کفایت می‌کند. در نقشه‌های صنعتی حاوی یک نمای منفرد، معمولا از توضیحات اضافی، کلمات توصیفی، علائم و عبارت‌های اختصاری برای بیان ویژگی‌های هندسی در بعد سوم استفاده می‌شود. به عنوان مثال، تصویر زیر را در نظر بگیرید. این تصویر، نمای جانبی از یک پیچ را نمایش می‌دهد.

در نگاه اول، یک دید کلی از شکل سه‌بعدی پپچ در ذهن بیننده ایجاد می‌شود. با این وجود، تنها یک نمای دوبعدی، برای درک کامل ویژگی‌های هندسی یک جسم سه‌بعدی کفایت نمی‌کند. بنابراین، نقشه‌کش، از روش‌های دیگر به منظور انتقال مشخصات هندسی پیچ استفاده کرده است. سطح برخی از نواحی پیش، با علامت ضربدر مشخص شده است. این علامت، مربعی‌شکل بودن مقاطع مذکور را نشان می‌دهد. اندازه‌گذاری این مقاطع، با علامت (□) و مقدار ضلع مربع انجام می‌شود.

اندازه‌گذاری مقاطع دایره‌ای با علامت (Ø) در کنار مقدار قطر صورت می‌گیرد. در یکی از مقاطع پیچ، توضیح کوتاهی در مورد تورفتگی مسطح و قطر پیچ در آن ناحیه آورده شده است. عبارت «HEX» نیز به معنای شش‌گوش بودن مقطع سر پیچ است. تصویر زیر، یک نمونه دیگر از نقشه‌های تک‌نمایی را نمایش می‌دهد. علائم مختلفی برای انتقال اطلاعات اضافی ترسیمات در نقشه‌های صنعتی وجود دارند. در بخش‌های بعدی، به طور کامل، مهم‌ترین و پرکاربردین علائم نقشه‌کشی صنعتی را معرفی خواهیم کرد. با مرور این علائم و یادگیری معنی آن‌ها، به راحتی می‌توانید نقشه‌های صنعتی را بخوانید.

یکی دیگر از نکات مهم در رسم نماهای نقشه‌های صنعتی، استفاده از نماهایی است که در عین تعداد کم، بیشترین ویژگی‌های هندسی را به بهترین شکل انتقال می‌دهند. به عنوان مثال، تصویر زیر، نمای روبروی یک قطعا را نمایش می‌دهد.

در تصویر بالا، تمام ویژگی‌های هندسی با علائم و خطوط مخصوص نمایش داده شده‌اند. با این وجود، المان‌های ترسیمی در این نما، هندسه سه‌بعدی جسم را به طور کامل توصیف نمی‌کنند. در این شرایط، باید از نماهای بیشتر استفاده کنیم و در انتخاب زاویه دید مناسب، دقت بیشتری به خرج دهیم. بر اساس استانداردهای نقشه‌کشی صنعتی، تصویر زیر، مشکل تصویر بالا را ندارد و به آن ترجیح داده می‌شود.

در تصویر بالا، تمام اطلاعات مورد نیاز برای درک کامل هندسه جسم آورده شده است و برخلاف نقشه تک‌نمایی، هیچ ابهامی در نگاه بیننده به وجود نمی‌آورد. به عنوان نکته آخر، در نظر داشته باشید که در صورت وجود اطلاعات یکسان در نماها، بهتر است یکی از نماهای تکراری را حذف کنید. در تصویر زیر، نماهای جانبی راست و چپ تصویر، یکسان هستند. به همین دلیل، بهتر است تنها یکی از آن‌ها را در نقشه‌های خود بیاوریم.

اگر به یادگیری پیشرفته نقشه‌کشی صنعتی با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی مهندسی مکانیک علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم «فیلم آموزش آموزش نقشه‌کشی صنعتی با CATIA فرادرس» را تماشا کنید. لینک مشاهده این آموزش در ادامه آورده شده است.

معنی انواع علائم در نقشه کشی صنعتی چیست؟

جدول زیر، برخی از حروف و علائم متداول در نقشه‌های صنعتی را به همراه معنی‌شان نمایش می‌دهد.

آشنایی با علائم بالا، خواندن و درک نقشه‌های صنعتی را برایتان راحت‌تر می‌کند. البته در نقشه‌خوانی ترسیمات فنی، باید با انواع خط نیز آشنا باشید. در ادامه، به معرفی انواع خط در نقشه کشی صنعتی می‌پردازیم. اگر به یادگیری تخصصی نقشه‌خوانی صنعتی علاقه دارید، مشاهده «فیلم آموزش نقشه‌خوانی صنعتی فرادرس» را به شما پیشنهاد می‌کنیم. لینک مشاهده این آموزش در ادامه آورده شده است.

انواع نقشه‌های صنعتی چه هستند؟

نقشه‌های مختلفی در نقشه‌کشی صنعتی وجود دارند که هر یک از آن‌ها، برای مقاصد مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این بخش، به معرفی مهم‌ترین و پرکاربردترین انواع نقشه‌های صنعتی می‌پردازیم.

نقشه قطعه یا نقشه جزئیات در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نقشه قطعه» (Part Drawing) یا «نقشه جزئیات» (Detailed Drawing)، قطعه‌ای را نمایش می‌دهد که نمی‌توان آن را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کرد. این نقشه، تمام اطلاعات مورد نیاز برای توصیف قطعه مورد نظر را دربرمی‌گیرد. از اطلاعات نقشه جزئیات می‌توان به شکل کلی، ابعاد، تلرانس‌ها، مواد اولیه، پرداخت سطح، عملیات و غیره اشاره کرد. این اطلاعات توسط سازنده برای تولید قطعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نقشه مونتاژ در نقشه کشی صنعتی چیست؟

نقشه مونتاژ یا «نقشه اسمبلی» (Assembly Drawing)، نقشه‌ای است که هندسه و جزئیات سرهم کردن قطعات تشکیل‌دهنده یک محصول یا دستگاه را نمایش می‌دهد. از بخش‌های مختلف این نقشه می‌توان به نمای باز شده، فهرست قطعات و دستورالعمل مونتاژ اشاره کرد. این موارد، اطلاعات مورد نیاز برای تولید و سرهم‌بندی قطعات را در اختیار ما قرار می‌دهند. تصویر زیر، نقشه مونتاژ مرغک یک دستگاه تراش را نمایش می‌دهد.

نقشه‌های مونتاژ، باعث اطمینان از هماهنگی، جفت شدن و عملکرد مناسب سیستم‌های مکانیکی و سازه‌ای می‌شوند. این نقشه‌ها، به عنوان یک راهنمای کاربردی، برای انجام صحیح فرآیندهای مرتبط با سرهم کردن، تعمیر و نگهداری ضروری هستند.

اگر به یادگیری حرفه‌ای طراحی قطعاات مکانیکی و تهیه نقشه‌های مونتاژ آن‌ها علاقه دارید، «فیلم آموزش طراحی مکانیکی با Autodesk Inventor فرادرس» را مشاهده کنید. لینک مشاهده این آموزش در ادامه آورده شده است.

نقشه تیپ در نقشه کشی صنعتی چیست؟

نقشه تیپ یا «نقشه جدولی» (Tabular Drawing)، نقشه‌ای است که تیپ‌های مختلف از یک قطعه را نمایش می‌دهد. در برخی از موارد، یک قطعه می‌تواند دارای ظاهر ثابت اما ابعاد و مشخصات متفاوت باشد. در این شرایط، مشخصات نسخه‌های مختلف، در نقشه تیپ آورده می‌شود. تصویر زیر، بخشی از یک نقشه تیپ است.

در نقشه بالا، اندازه‌گذاری ترسیمات توسط حروف انجام شده و اندازه‌های مرتبط با هر یک از این حروف، در جدول تیپ‌بندی (بالای نقشه) آورده شده است. در این مثال، سه تیپ برای قطعه مورد نظر وجود دارد. نقشه تیپ به ما کمک می‌کند تا به جای ترسیم چندین نقشه جداگانه، با اندازه‌گذاری پارامتری، در وقت و هزینه صرفه‌جویی کنیم.

نقشه ساخت در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نقشه ساخت» (Fabrication Drawing)، نقشه‌ای است که یک اسمبلی کامل از چندین آیتم متصل به هم را نمایش می‌دهد. اتصال آیتم‌های این اسمبلی می‌تواند توسط جوش، لحیم یا چسب باشد. تمام اجزای اسمبلی و همچنین رابطه بین آن‌ها باید به طور کامل در نقشه ساخت مشخص شوند.

نقشه طرح کلی در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نقشه طرح کلی» (Outline Drawing)، نقشه‌ای است که مرز بیرونی قطعه را به همراه ابعاد کلی و جرم آن نمایش می‌دهد. این نقشه نسبت به دیگر انواع نقشه‌های صنعتی، ظاهر ساده‌تری دارد.

نقشه تامین‌کننده در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نقشه تامین‌کننده» (Supplier Drawing)، نقشه‌ای است که مشخصات قطعه ساخته شده توسط تامین‌کنندگان خارجی را نمایش می‌دهد. این نقشه، معمولا در وبسایت تامین‌کننده قرار داده می‌شود. البته، امکان ارائه درخواست مستقیم به تامین‌کننده برای دریافت این نقشه وجود دارد.

نقشه تصویری در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نقشه تصویری» (Illustration Drawing)، نقشه‌ای است که طراحی دستی، مدل‌های سه‌بعدی و هر نوع تصویر تکمیلی از ظاهر قطعه یا اسمبلی را نمایش می‌دهد. هدف از این نقشه، ارائه اطلاعات تصویری غیرقابل نمایش در نقشه‌های دیگر است. نقشه‌های تصویری معمولا شامل تصاویر مورد استفاده برای اهداف بازاریابی، دستورالعمل‌ها و راهنمای ساخت هستند.

نقشه ایزومتریک در نقشه کشی صنعتی چیست؟

«نقشه ایزومتریک» (Isometric Drawing)، نقشه‌ای است که هندسه اجسام سه‌بعدی را به صورت ساده شده اما واقع‌گرایانه نمایش می‌دهد. در این نوع نقشه صنعتی، تمام المان‌ها با زاویه ۳۰ درجه نسبت به افق رسم می‌شوند. برخلاف تصویرسازی ارتوگرافیک، سخت‌گیری زیادی بر روی دقت هندسی المان‌ها در نقشه ایزومتریک وجود ندارد. البته این موضوع، بر روی تناسب ابعاد المان‌ها تاثیر نمی‌گذارد. تصویر زیر، نمای ایزومتریک از یک پیچ، مهره و واشر را نمایش می‌دهد.

درک بهتر هندسه سه‌بعدی اجسام با استفاده از نقشه‌های ایزومتریک، بسیار ساده‌تر و سریع‌تر از نقشه‌های ارتوگرافیک است. البته امکان نادیده گرفته شدن برخی از جزئیات هندسی در نقشه‌های ایزومتریک وجود دارد. با این وجود، با رعایت تناسب ابعاد المان‌های ترسیمی و انداره‌گذاری صحیح و کامل آن‌ها می‌توان محدودیت‌های هندسی را تا حدودی برطرف کرد. به طور کلی، بهترین گزینه برای رسیدن به بیشترین دقت و استخراج بیشترین اطلاعات از نقشه‌های صنعتی، بکارگیری نماهای ارتوگرافیک در کنار نمای ایزومتریک است.

نقشه‌های ایزومتریک، کاربرد گسترده‌ای در پروژه‌های مهندسی، بخصوص حوزه پایپینگ دارد. این نقشه‌ها، اغلب در متره و برآورد، طراحی و ساخت، تحلیل تنش، تهیه نقشه‌های ازبیلت و اجرای آزمایش‌های غیرمخرب مورد استفاده قرار می‌گیرند.

انواع خط در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خط، اصلی‌ترین المان ترسیمی در نقشه‌کشی صنعتی و مهندسی است که اطلاعات و جزئیات طراحی را به نمایش می‌گذارد. خطوط مختلفی در نقشه‌های صنعتی وجود دارند.

برای یادگیری اصول ترسیم نقشه‌های مهندسی، باید با معنی هر یک از این خطوط آشنا باشید. برخی از خطوط پرکاربرد در نقشه‌کشی صنعتی در جدول زیر آورده شده‌اند.

در ادامه، به توضیح در مورد معنی هر یک از انواع خطوط بالا می‌پردازیم.

معنی خط پیوسته ضخیم در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خطوط پیوسته ضخیم، به منظور نمایش لبه‌های محدوده‌ها و اجسام نمایان مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر خطوط زیاد و نزدیک به هم در نقشه وجود داشته باشند، برای جلوگیری از شلوغی بیش از حد و فراهم کردن امکان نقشه‌خوانی بهتر، از خطوط پیوسته نازک به جای خطوط پیوسته ضخیم استفاده می‌شود.

معنی خط پیوسته نازک در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خطوط پیوسته نازک، متداول‌ترین انواع خطوط مورد استفاده در ترسیمات فنی هستند. این خطوط پیوسته، به صورت توپر و بدون هیچ انقطاعی رسم می‌شوند. خطوط پیوسته نازک، معمولا در موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:

• تقاطع فرضی خطوط
• خطوط اندازه‌گذاری
• خطوط تصویرسازی
• خطوط حاشیه‌نویسی (خطوط شکسته دارای پیکان)
• هاشور
• محدوده مقاطع دوران‌یافته
• خطوط محوری کوتاه
• خطوط خمیدگی

معنی خط پیوسته نازک کشیده شده با دست آزاد در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خطوط پیوسته نازک کشیده شده با دست آزاد، یکی از انواع خاص خطوط در نقشه‌کشی صنعتی هستند که وجود انقطاع یا برش در اجسام را نمایش می‌دهند. این نوع خط، معمولا به منظور نمایش نمای جزئی یا تفسیر یک بخش از نقشه مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این، خط پیوسته نازک کشیده شده با دست آزاد، با تعریف محدوده مقاطع، خوانایی نقشه‌های پیچیده را بالاتر می‌برد. خطوطی که با دست آزاد رسم می‌شوند، به صورت منحنی هستند اما از هیچ الگوی هندسی خاصی پیروی نمی‌کنند.

معنی خط پیوسته زیگزاگ نازک در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خطوط پیوسته زیگزاگ نازک، بیانگر انقطاع در نقشه هستند. در مواردی که برای افزایش خوانایی نقشه، نیاز به کوتاه کردن ترسیمات باشد، از این نوع خط استفاده می‌شود. یکی از نکات مهم در هنگام استفاده از خط پیوسته زیگزاگ نازک، اندازه‌گذاری بخش کوتاه شده است.

معنی خط‌چین نازک یا ضخیم در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خط‌چین نازک یا ضخیم، به منظور نمایش جزئیات پنهان نقشه نظیر محدوده‌ها و لبه‌های پنهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی از موارد، برای نشان دادن محدوده مجاز برای عملیات سطحی روی قطعه‌های مکانیکی، از خط‌چین استفاده می‌کنند. خط‌چین‌ها می‌توانند ضخیم یا نازک باشند. با این وجود، اگر در جایی از نقشه، از یک خط‌چین نازک یا ضخیم شد، باید نازک یا ضخیم بودن آن را در تمام نقشه یا حتی تمام مجموعه نقشه‌های پروژه رعایت شود.

معنی خط‌چین کوتاه و بلند نازک در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خط‌چین کوتاه و بلند نازک یا خط‌چین ترکیبی نازک، المان ترسیمی مورد استفاده برای نمایش خطوط مرکزی، محور تقارن و همچنین مسیرها است. این نوع از خط‌چین‌ها، به عنوان نقاط مرجع در نقشه‌های صنعتی در نظر گرفته می‌شوند. با استفاده از خط‌چین‌های ترکیبی، خواننده نقشه می‌تواند به راحتی رابطه هندسی بین المان‌های مختلف را درک کند.

معنی خط‌چین کوتاه و بلند نازک با انتهای ضخیم در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خط‌چین کوتاه و بلند نازک با انتهای ضخیم یا خط‌چین ترکیبی با انتهای ضخیم، صفحات برش را نمایش می‌دهد. هدف اصلی این نوع خط، کمک به شناسایی صفحه‌ای است که المان‌های ترسیمی بر روی آن برش خورده‌اند. اگر برش بر روی بیش از یک صفحه ایجاد شده باشد، تغییر در جهت برش با استفاده از تغییرجهت انتهای خط‌چین مشخص می‌شود.

معنی خط‌چین کوتاه و بلند ضخیم در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خط‌چین کوتاه و بلند ضخیم یا خط‌چین ترکیبی ضخیم، یکی دیگر از انواع خطوط خاص در ترسیمات فنی است که به منظور نشان دادن عملیات سطحی (پوشش‌دهی، پرداخت یا دیگر تغییرات بر روی سطح) مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع خط‌چین، تغییری در هندسه ترسیمات ایجاد نمی‌کند و بیشتر برای مرحله تولید یا تعیین کاربردپذیری محصول نهایی اهمیت دارد.

معنی خط‌‌چین کوتاه و بلند نازک مضاعف در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خط‌‌چین کوتاه و بلند نازک مضاعف، برای مشخص کردن محدوده قطعات مجاور، موقعیت‌های جایگزین، رابطه بین قطعات مختلف در یک اسمبلی و محدوده موقعیت قطعات متحرک به کار برده می‌شود. کاربرد اصلی این نوع خط‌چین، زمانی است که نقطه مبنای یکی از اجزای قطعه نسبت به اجزای دیگر مشخص باشد. در ترسیمات حاوی خمیدگی، از خط‌چین‌های کوتاه و بلند نازک مضاعف، برای نمایش محدوده اولیه (پیش از خمیدگی) استفاده می‌کنند.

اندازه‌گذاری و انواع اندازه در نقشه کشی صنعتی چیست؟

خطوط، شکل، فرم کلی و ساختار المان‌های ترسمی را مشخص می‌کنند. با وجود اهمیت بالای این موارد در نقشه‌کشی، ترسیمات فنی باید ابعاد و موقعیت قرارگیری المان‌ها را نیز نمایش دهند. این کار، با استفاده از «اندازه‌گذاری» (Dimensioning) انجام می‌شود.

بعد از پیاده‌سازی هندسه اجسام بر روی کاغذ یا کامپیوتر، باید از روش‌های اندازه‌گذاری برای اضافه کردن اطلاعات مرتبط با ابعاد استفاده کنید. در صورت استفاده از نرم‌افزار اتوکد برای ترسیم نقشه‌های صنعتی، مطالعه مطلب «آموزش صفر تا صد دستور DIMENSION برای اندازه‌گذاری در اتوکد» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

دسته‌بندی اندازه‌ها در نقشه‌کشی صنعتی

ترسیمات فنی، معمولا از چندین نما و اندازه‌گذاری‌های مختلف تشکیل می‌شوند. این نماها و اندازه‌گذاری‌ها، شکل و ابعاد جسم را به طور کامل توصیف می‌کنند. به طور کلی، اندازه‌گذاری‌های فنی، یا در گروه ابعاد قرار می‌گیرند یا در گروه موقعیت جای دارند.

ابعاد، به طور مستقیم بر روی المان‌های ترسیمی نوشته می‌شوند. این اندازه‌ها را می‌توان به صورت توضیحات مرتبط با المان‌ها نیز بیان کرد. در طرف دیگر، موقعیت، رابطه نسبی بین اجزای مختلف یک شی است.

یکای اندازه‌گذاری در نقشه‌کشی صنعتی

یکای اندازه‌گذاری در نقشه‌های صنعتی، به استانداردهای مورد استفاده و کاربری نقشه بستگی دارد. در اغلب کشورها، از سیستم متریک و یکای میلی‌متر (mm) برای ترسیم نقشه‌های قطعات مکانیکی استفاده می‌شود. در برخی از کشورها، سیستم آمریکایی با یکای اینچ (in) به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هر حال، یکای اندازه‌گذاری باید در شیت توضیحات عمومی نقشه آورده شود.

انواع اندازه در نقشه‌کشی صنعتی

به طور کلی، هشت نوع اندازه اصلی در نقشه‌کشی صنعتی وجود دارد که در ادامه به توضیح هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.

اندازه خطی در نقشه‌کشی صنعتی

«اندازه خطی» (Linear Dimension)، یکی از انواع اندازه در ترسیمات فنی است که به صورت افقی یا عمودی نمایش داده می‌شود:

• اندازه افقی: اندازه‌های افقی، بیانگر عرض المان‌های ترسیمی هستند.
• اندازه عمودی: اندازه‌های عمودی، عمق یا ارتفاع المان‌های ترسیمی را نشان می‌دهند.

اندازه‌گذاری خطی، توسط پیکان‌های مشخص شده در تصویر بالا و به کمک یک عدد انجام می‌گیرد. امکان نمایش یکا در کنار این عدد وجود دارد.

اندازه زاویه‌ای در نقشه‌کشی صنعتی

«اندازه زاویه‌ای» (Angular Dimension) در نقشه‌های صنعتی، یا با درجه یا با ترکیبی از درجه (°)، دقیقه (‘) و ثانیه (”) بیان می‌شود. در صورتی که فقط دقیقه و یا ثانیه زاویه مشخص باشد، عدد صفر پیش از این اندازه‌ها قرار می‌گیرد. تصویر زیر، حالت‌های مختلف اندازه‌گذاری زاویه در نقشه‌کشی صنعتی را نمایش می‌دهد.

اندازه قطری در نقشه‌کشی صنعتی

«اندازه قطری» (Diametral Dimension)، یکی دیگر از اندازه‌های قابل نمایش در نقشه‌کشی صنعتی است که طول خط محدود به دو نقطه از محیط دایره و گذرنده از مرکز دایره را نمایش می‌دهد. این نوع اندازه، برای دایره‌ها و همچنین کمان‌های بزرگ‌تر از نیم‌دایره مورد استفاده قرار می‌گیرد. اندازه‌گذاری قطری دایره‌ها و قوس‌ها، با ذکر عدد قطر در کنار علامت «Ø» انجام می‌شود.

اندازه شعاعی در نقشه‌کشی صنعتی

«اندازه شعاعی» (Radial Dimension)، طول شعاع دایره را نمایش می‌دهد. اگر اندازه کمانی کوچک‌تر از نیم‌دایره باشد، اندازه‌گذاری آن توسط اندازه شعاعی صورت می‌گیرد. این اندازه، طول پاره‌خط محدود به مرکز دایره کامل تا یک نقطه بر روی محیط آن است. هنگام اندازه‌گذاری شعاع، حرف «R» را در کنار مقدار عددی می‌نویسند.

اندازه مختصاتی در نقشه‌کشی صنعتی

«اندازه مختصاتی» (Coordinate Dimension)، به منظور نمایش مختصات نقاط مختلف بر اساس محورهای مبنا مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش از اندازه‌گذاری مختصات نقاط، ابتدا باید محورهای عمودی و افقی مبنا را مشخص کرد. به این ترتیب، مختصات هر نقطه بر روی دستگاه مختصات، نسبت به این محورهای فرضی تعیین می‌شود.

اندازه مبنا در نقشه‌کشی صنعتی

«اندازه مبنا» (Reference Dimension)، یکی از انواع اندازه‌های مورد استفاده برای بیان اطلاعات اضافی در مورد نقشه‌های صنعتی است. به عبارت دیگر، وجود یا عدم وجود این اندازه، تاثیری در روند ساخت قطعه نمی‌گذارد. با این وجود، اشاره به آن می‌تواند خواندن نقشه ساده‌تر کند. مقدار عددی در اندازه‌گذاری مبنا، درون پرانتز نوشته می‌شود. به عنوان مثال، تصویر زیر را در نظر بگیرید.

در ترسیمات بالا، تمام اندازه‌های مورد نیاز برای تعیین ارتفاع قطعه آورده شده‌اند. با این وجود، به منظور تشخیص سریع‌تر ارتفاع و بهبود خوانایی نقشه، اندازه مبنا نیز آورده شده است.

تلرانس در نقشه‌کشی صنعتی

رواداری یا «تلرانس» (Tolerance)، بازه مجاز اندازه‌های قطعه برای مرحله تولید است. اگر ساخت قطعه با رعایت تلرانس انجام شوند، عملکرد قطعه تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد. در نقشه‌های صنعتی، تلرانس کلی معمولا در توضیحات عمومی یا توضیحات هر شیت آورده می‌شود. در صورتی که تلرانس بخشی از ترسیمات با توضیحات متفاوت باشد، این مورد را در اندازه‌گذاری‌ها ذکر می‌کنند. به این منظور، در کنار اندازه اصلی، عددی با علامت مثبت و منفی می‌نویسند.

توضیح یا توضیحات اندازه در نقشه‌کشی صنعتی

توضیحاتی که مستقیم در کنار ترسیمات نقشه‌های فنی آورده می‌شوند، یکی از انواع اندازه‌گذاری‌ها به حساب می‌آیند. این توضیحات، معمولا شامل کلمات، مشخصات یا جزئیات عددی بیشتر برای انتقال اطلاعات خاص در مورد ابعاد المان‌ها هستند. به طور کلی، دو نوع توضیح در نقشه‌های فنی وجود دارند توضیحات خاص، به مشخصات بخش خاصی از ترسیمات فنی اشاره دارند و بخش‌های دیگر ارتباطی ندارند. تصویر زیر، نمونه‌هایی از اندازه‌گیری این نوع توضیحات را نمایش می‌دهد:

توضیحات عمومی،به تمام بخش‌های یک نقشه مربوط می‌شوند. به عنوان مثال، ممکن است در یک نقشه صنعتی، توضیحات عمومی زیر را مشاهده کنید:

• پرداخت تمام سطوح
• زاویه درفت تمام سطوح برابر با ۳ درجه است؛ مگر اینکه چیز دیگری بیان شود.
• اعمال ابعاد، بعدی از آبکاری

نکات تکمیلی اندازه‌‌گذاری در نقشه‌کشی صنعتی

یکی از مهم‌ترین نکات در هنگام اندازه‌گذاری ترسیمات فنی، رعایت نظم و ترتیب و اجتناب از شلوغی است. اندازه‌گذاری‌ها را خارج از مرزهای جسم اضافه کنید. این کار، باعث خوانایی بیشتر اندازه‌ها و جلوگیری از تداخل المان‌های اندازه‌گذاری با ترسیمات می‌شود.

جهت‌گیری اندازه‌ها، همواره باید افقی باشد. عمودی بودن اندازه‌ها و نوشته‌ها، باعث کاهش خوانایی نقشه می‌شود. اندازه‌گذاری‌های مرتبط و نزدیک به هم را به صورت گروهی انجام دهید. به هیچ عنوان از خطوط ترسیمی به عنوان محدوده اندازه‌گذاری استفاده نکنید.

بهترین مسیر یادگیری نقشه کشی صنعتی چیست؟

بهترین مسیر برای یادگیری نقشه‌کشی صنعتی، آشنایی با مبانی رسم فنی است. درس نقشه‌کشی صنعتی در دانشگاه، پیش‌نیاز خاصی ندارد. با این وجود، تسلط بر مفاهیم ریاضی، به ویژه هندسه و محاسبات می‌تواند باعث بهبود مهارت‌های ترسیمی شما شود. پس از یادگیری اصول اولیه رسم فنی، باید کار با نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر، بخصوص اتوکد را یاد بگیرید. آشنایی با نرم‌افزارهای طراحی، مسیر شغلی شما را متحول می‌کند. در حین افزایش تسلط بر روی نرم‌افزارهای طراحی، مهارت‌های نقشه‌خوانی خود را توسعه دهید. سپس، به سراغ یادگیری نرم‌افزارهای تخصصی حوزه فعالیت خود و انجام پروژه‌های طراحی بروید.

طی کردن مسیر معرفی شده در این بخش، شما را به یک نقشه‌کش ماهر تبدیل می‌کند. چالش اصلی برای رسیدن به این هدف، دسترسی به منابع آموزشی خوب است. فرادرس، مجموعه‌ای از فیلم‌های آموزشی مفید و کاربردی را تهیه کرده است که شما را در طی کردن مسیر یادگیری نقشه‌کشی صنعتی یاری می‌کند. لینک مشاهده این فیلم‌ها را در ادامه آورده شده است:

1. یادگیری مبانی و اصول اولیه نقشه‌کشی صنعتی
2. یادگیری بهترین نرم‌افزار نقشه‌کشی صنعتی
3. یادگیری خواندن نقشه‌‌های صنعتی
4. یادگیری تخصصی نقشه‌کشی صنعتی

مراحل نقشه کشی صنعتی چیست؟

فرآیند کلی نقشه‌کشی صنعتی، طی مراحل زیر انجام می‌شود:

1. انتخاب قالب ترسیم
2.  جانمایی نماها
3. اضافه کردن جزئیات و مقاطع
4. اضافه کردن نمای ایزومتریک
5. جانمایی خطوط ساختاری
6. اندازه‌گذاری
7. تعیین ویژگی‌های المان‌ها
8. تلرانس‌گذاری المان‌های بحرانی
9. پر کردن جدول مشخصات
10. اضافه کردن توضیحات و دستورالعمل‌های تکمیلی

در ادامه، به توضیح اجمالی هر یک از مراحل بالا می‌پردازیم.

انتخاب قالب ترسیم برای نقشه‌کشی صنعتی

در اولین مرحله در نقشه‌کشی صنعتی و ایجاد ترسیمات فنی، انتخاب یک قالب مناسب است. در انتخاب قالب نقشه، باید استانداردهای ملی یا بین‌المللی را رعایت کنید. نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر از جمله اتوکد، قالب‌های مختلفی را برای حوزه‌های متفاوت در اختیار کاربران قرار می‌دهند. البته، امکان ایجاد یک قالب سفارشی نیز وجود دارد. در این شرایط، باید تمام جزئیات ضروری را در جدول مشخصات بیاورید.

جانمایی نماها برای نقشه‌کشی صنعتی

در نقشه‌کشی صنعتی، جانمایی نماهای مختلف، بخصوص نماهای ارتوگرافیک، از اهمیت بالایی برخوردار است. تا جای ممکن، این نماها را در مرکز فضای ترسیم قرار داده و جانمایی آن‌ها را به گونه‌ای انجام دهید که فضای کافی برای اندازه‌گذاری‌ها وجود داشته باشد.

هنگام رسم نماهای ارتوگرافیک و دیگر ترسیمات، از استفاده خطوط پنهان زیاد اجتناب کنید. هرچه تعداد خطوط پنهان بیشتر باشد، شلوغی نقشه افزایش یافته و خوانایی آن کاهش می‌یابد.

اضافه کردن جزئیات و مقاطع برای نقشه‌کشی صنعتی

پس از نماهای ارتوگرافیک، نوبت به اضافه کردن برش‌ها (مقاطع) و ویژگی‌های پیچیده می‌رسد. منظور از ویژگی‌های پیچیده، بخش‌هایی از ترسیمات است که فرآیند اندازه‌گذاری سخت‌تری دارند.

اضافه کردن نمای ایزومتریک برای نقشه‌کشی صنعتی

اضافه کردن نمای ایزومتریک، در تمام نقشه‌ها ضروری نیست. با این وجود، اگر فضای کافی در کادر ترسیم وجود داشته یا هندسه ترسیمات به سادگی از روی نماهای ارتوگرافیک قابل تفسیر نباشد، باید نمای ایزومتریک را به نقشه اضافه کرد.

جانمایی خطوط ساختاری برای نقشه‌کشی صنعتی

برخی از خطوط نقشه مانند محورهای مرکزی، علائم مرکزی و خطوط برش، اطلاعات بیشتری در مورد ساختار هندسی ترسیمات را نمایش می‌دهند. پس از اضافه کردن نماها، باید این خطوط را به نقشه اضافه کنید.

اندازه‌گذاری برای نقشه‌کشی صنعتی

اندازه‌گذاری، یکی از مهم‌ترین مراحل نقشه‌کشی صنعتی است که به دقت زیادی نیاز دارد. برای شروع این مرحله، بر روی ابعاد اصلی و مهم در نماهای ارتوگرافیک تمرکز کنید. سپس، مطمئن شوید که خطوط اندازه‌گذاری و شکل‌ها، به طور واضح قابل مشاهده هستند و یکدیگر یا ترسیمات را قطع نمی‌کنند.

تصویر بالا، نمونه‌ای از اندازه‌گذاری صحیح بر روی نماهای مختلف و مقطع را نمایش می‌دهد. در این تصویر، ۳۱ اندازه‌گذاری انجام شده است که هیچیک از آن‌ها با یکدیگر یا ترسیمات تداخل ندارند. به طور کلی، نکات زیر به شما کمک می‌کنند تا اندازه‌گیری مناسبی بر روی نقشه‌هایتان انجام دهید:

• ابتدا اندازه‌گذاری ابعاد کلی را انجام دهید، سپس به سراغ اندازه‌گذاری ابعاد حساس و ضروری برای کاربرد نهایی بروید. در نهایت، به اندازه‌گذاری ابعاد باقیمانده بپردازید.
• تمام ابعاد را بر اساس یک محور مرجع مشترک اندازه‌گذاری کنید.
• در صورت تکرار یک المان ترسیمی در چند نما، نیازی به اندازه‌گذاری آن المان در تمام نماها نیست. اندازه‌گذاری را در نمایی انجام دهید که المان مورد نظر را به بهترین شکل توصیف می‌کند.
• در صورت وجود المان‌های تکراری در یک نما، اندازه‌گذاری یکی از نمونه‌ها کافی است. به عنوان مثال، اگر در یک نما، چند حفره مشابه وجود داشته باشد، پس از اندازه‌گذاری یکی از حفره‌ها، تعداد آن‌ها در کنار متن اندازه‌گذای مشخص کنید. به عنوان مثال، عبارت 2.0∅3x به معنای وجود سه حفره مشابه با قطر ۲ میلی‌متر است.

تعیین ویژگی‌های المان‌ها برای نقشه‌کشی صنعتی

برخی از المان‌ها، ویژگی‌های متعددی دارند که نمی‌توان تمام آن‌ها را به طور مستقیم در کنار اندازه‌گذاری ذکر کرد. به عنوان مثال، حفره‌های یک قطعه، می‌توانند دارای خزینه استوانه‌ای یا خزینه مخروطی در انتهای خود باشند. اندازه‌گذاری این ویژگی و دیگر ویژگی‌های حفره‌ها، بسیار خسته‌کننده است. به همین دلیل، می‌توانید عمق، قطر، تعداد و حضور خزینه در حفره را به صورت اختصاری در یک اندازه‌گذاری ذکر کنید.

تلرانس‌گذاری برای نقشه‌کشی صنعتی

تلرانس‌گذاری نیز مانند اندازه‌گذاری، اهمیت بسیار بالایی در کاربری نهایی قطعه دارد و باید با دقت بسیار بالایی انجام شود. اگر تلرانس‌ها، بیشتر از مقادیر تعیین شده توسط استاندارد ISO 2768 باشد، آن‌ها در کنار ابعاد اضافه کنید. تلرانس‌ها، محدوده مجاز ابعاد را نمایش می‌دهند. برخی از تلرانس‌های رایج در نقشه‌کشی صنعتی، عبارت هستند از:

• تلرانس ابعادی
  • یک‌طرفه
  • تلرانس دوطرفه
  • تلرانس ترکیبی
  • تلرانس انطباقی
• تلرانس هندسی (GD&T)
  • تلرانس فرم
  • تلرانس راستا
  • تلرانس پروفیل
  • تلرانس موقعیت
  • تلرانس لنگی

برای یادگیری بیشتر و بهتر در مورد تلرانس‌گذاری ترسیمات فنی، مشاهده «فیلم آموزش تلرانس های نقشه‌کشی صنعتی فرادرس» را به شما پیشنهاد می‌کنیم. لینک مشاهده این آموزش در ادامه آورده شده است.

پر کردن جدول مشخصات برای نقشه‌کشی صنعتی

در دیگر بخش‌های این مطلب، به طور کامل راجع به جدول مشخصات و اهمیت آن در ارائه اطلاعات ضروری و تکمیلی ترسیمات فنی صحبت کردیم. پس از تلرانس‌گذاری، زمان پر کردن این جدول فرا می‌رسد. تمام اطلاعات پایه و جزئیات فنی کمک‌کننده به درک بهتر نقشه را در جدول بیاورید.

اضافه کردن توضیحات برای نقشه‌کشی صنعتی

آخرین مرحله در نقشه‌کشی صنعتی، اضافه کردن توضیحات تکمیلی است. این توضیحات به سازنده کمک می‌کند تا با دقت بیشتر، جزئیات مربوط به ساخت قطعه را مد نظر قرار دهد. در صورت استفاده از نرم‌افزارهای طراحی، پس از اضافه کردن توضیحات، نقشه خود را در قالب یک فایل PDF دربیاورید. به این ترتیب، ضمن ساده شدن فرآیند پرینت از نقشه، امکان به اشتراک‌گذاری محتوای نقشه با دیگر افراد حاضر در پروژه فراهم می‌شود.

استاندارد نقشه کشی صنعتی چیست؟

نقشه‌کشی صنعتی، باید بر اساس اصول و استانداردهای مخصوص انجام شود. در ایران، تدوین دستورالعمل‌های نقشه‌کشی، معمولا بر اساس استانداردهای بین‌المللی «ISO» صورت می‌گیرد. این استانداردها، مباحث کلی و جزئی تهیه ترسیمات فنی در حوزه‌های مختلف را به طور کامل پوشش داده‌اند. در آخرین بخش این مطلب از مجله فرادرس، شما را با متداول‌ترین استانداردهای مورد استفاده در نقشه‌کشی صنعتی آشنا می‌کنیم.

«استاندارد ISO 128»، به معرفی اصول کلی ترسیم نقشه‌های فنی دوبعدی و سه‌بعدی در حوزه‌های مهندسی مکانیک، عمران، معماری و کشتی‌سازی می‌پردازد. این استاندارد، برای هر دو روش نقشه‌کشی دستی و کامپیوتری قابل استفاده است.

از دیگر استانداردهای ISO در حوزه نقشه‌کشی صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مجموعه استانداردهای ISO-128: الزامات کلی نمایش خطوط، نماها، برش‌ها، مقاطع، تصویرسازی، ساده‌سازی ترسیمات و علائم اختصاری
• مجموعه استانداردهای ISO-129: اصول اندازه‌گذاری و نمایش ابعاد و تلرانس‌ها
• استاندارد ISO 1101: تلرانس‌گذاری هندسی – تلرانس شکل‌ها، جهت‌ها، موقعیت‌ها و لنگی‌ها
• استاندارد ISO 1302: تعیین بافت سطح در ترسیمات فنی
• مجموعه استانداردهای ISO 14405: تلرانس‌گذاری ابعادی اندازه‌های خطی، زاویه‌ای و غیره
• استاندارد ISO 5455: مقیاس‌های پیشنهادی برای ترسیمات فنی
• استاندارد ISO 5457: قالب شیت ترسیمات فنی
• استاندارد ISO 7200: الزامات جدول مشخصات برای ترسیمات فنی

از میان استانداردهای بالا، ISO 128 و ISO 5455، بیش از دیگر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از استانداردهای ISO، برای نقشه‌کشی صنعتی در حوزه‌های تخصصی کاربرد دارند. به عنوان مثال، «استاندارد ISO 8015»، به ارائه مفاهیم، اصول و قوانین نقشه‌کشی صنعتی در حوزه مهندسی مکانیک می‌پردازد. بنابراین، اگر در یک حوزه خاص فعالیت می‌کنید، باید از مطابقت نقشه‌های خود با استانداردهای تخصصی آن حوزه اطمینان حاصل کنید.