در زبان فارسی، یک کلمه هم می‌تواند گروه باشد. منظور از گروه فعلی نیز همان فعل جمله است. فعل کلمه‌ یا مجموعه‌ای از کلمات است که انجام کاری یا پذیرفتن حالتی را توسط شخص و شمار خاصی و در زمانی معین نشان می‌دهد. برای مثال، «پرسیده بودند»، گروه فعلی جمله «آن‌ها از من سؤال پرسیده بودند.» است. پس هر فعل، یک گروه فعلی است و دارای مشخصاتی چون صیغه، زمان، معلوم و مجهول، وجه و گذرا و ناگذر و… است. در این مطلب از مجله فرادرس، یاد می‌گیریم گروه فعلی چیست و ویژگی‌های گروه‌های فعلی مختلف را با مثال توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها یادگیری خود را بسنجید.

گروه فعلی

گروه فعلی همان فعل است که می‌تواند در زمان‌های مختلف، شخص و شمارهای متفاوت، وجوه اخباری یا التزامی، وضعیت معلوم یا مجهول و گذرا یا ناگذر صرف شده باشد. اگر ساختمان فعلی دارای یک کلمه باشد، همان یک کلمه، یک گروه فعلی است و اگر در ساختار نوعی از فعل، دو فعل کمکی و یک فعل اصلی وجود داشته باشد، بازهم هر سه بخش این فعل، با هم یک گروه فعلی محسوب می‌شوند. برای مثال، هرکدام از فعل‌های «رفتند» و «به دنیا آمده بود»، یک گروه فعلی محسوب می‌شوند و از این نظر، تفاوتی بین آن‌ها وجود ندارد. در زبان فارسی سه نوع گروه فعلی مضارع، ماضی و آینده وجود دارد که همه را با مثال توضیح می‌دهیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری گروه‌های فعلی مختلف، فیلم آموزش ادبیات فارس پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

مثال گروه‌های فعلی

در جدول زیر، چند جمله‌ مثال را آورده‌ایم و گروه فعلی هرکدام از آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.

انواع گروه فعلی

گروه‌های فعلی در یک دسته‌بندی کلی به سه نوع حال (مضارع)، گذشته (ماضی) و آینده (مستقبل) تقسیم می‌شوند.

• گروه فعلی زمان حال
• گروه فعلی گذشته
• گروه فعلی آینده

در جدول زیر، برای هرکدام از انواع گروه فعلی یک مثال آورده‌ایم. البته هرکدام از این سه نوع گروه، ساختارهای متفاوتی دارند که در ادامه همین مطلب، همه را با مثال توضیح می‌دهیم.

جدول انواع گروه‌های فعلی با مثال

در جدول زیر، هر سه گروه فعلی اصلی را با مثال آورده‌ایم.

اجزای گروه‌های فعلی

هر گروه فعلی، متناسب با نوع خود، دارای اجزایی متفاوت است اما آنچه در ساختمان همه گروه‌های فعلی مختلف وجود دارد و اجزای ضروری فعل است، بن فعل و شناسه‌های فعل هستند. بن فعل، معنای اصلی فعل و شناسه، شخص و شمار فعل را مشخص می‌کنند. ممکن است فعل‌های مخلف، دارای اجزای بیشتری باشند اما هیچ گروه فعلی نمی‌تواند این اجزای اصلی را نداشته باشد.

در ادامه، اجزای هر سه گروه فعلی مضارع، ماضی و آینده را به طور جداگانه بیان کرده‌ایم.

اجزای گروه فعلی ماضی

اجزای همه گروه‌های فعلی ماضی را در کادر زیر آورده‌ایم.

اجزای گروه فعلی مضارع

در کادر زیر، اجزای اصلی همه گروه‌های فعلی مضارع را آورده‌ایم.

اجزای گروه فعلی آینده

اجزای افعال آینده را در کادر زیر مشخص کرده‌ایم.

ویژگی های گروه فعلی

گروه‌های فعلی به دلیل وجود ویژگی‌هایی که در این بخش، بررسی می‌کنیم، فعل محسوب می‌شوند.

• شخص و شمار
• ساختمان
• مجهول
• وجه فعل
• اسنادی و غیراسنادی
• گذرا و ناگذر

در ادامه درباره هرکدام از این ويژگی‌ها، با مثال توضیح می‌دهیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری گروه‌های فعلی، فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

شخص و شمار

فعل فارسی دارای شش صیغه است که از اول شخص، دوم شخص و سوم شخص مفرد و جمع تشکیل می‌شود. در جدول زیر، صیغه‌های فعل فارسی را آورده‌ایم و فعل ماضی و مضارع نمونه‌ای را برای هرکدام از آن‌ها صرف کرده‌ایم.

ساختمان

فعل‌ها از نظر ساختمان به سه نوع ساده، مرکب و پیشوندی تقسیم می‌شوند. فعل ساده برای معنای خود به چیزی جز بن فعل نیاز ندارد اما فعل مرکب به یک تکواژ معنادار و بن فعل و فعل پیشوندی به یک پیشوند و بن فعل نیاز دارند تا معنای انجام کاری را بدهند. در جدول زیر، حالت‌های مختلف ساختمان فعل را با مثال مشخص کرده‌ایم.

مجهول و معلوم

فعل‌ها متناسب با مشخص بودن یا نبودن فاعل (انجام دهنده) آن‌ها به دو نوع معلوم و مجهول تقسیم می‌شوند. برای مثال از فعل «خواندند» مشخص است که انجام‌دهنده عمل «خواندن»، سوم شخص جمع است اما از فعل «خوانده شدند»، مشخص نیست که چه کسی عمل «خواندن» را انجام داده است. در جدول زیر، افعال مجهول و معلوم را با مثال توضیح داده‌ایم.

وجه فعل

فعل‌ها دارای وجه‌های اخباری، التزامی و امری هستند. هرکدام از این وجوه، حالتی متفاوت برای فعل ایجاد می‌کنند. در جدول زیر، توضیح هرکدام از وجه‌های فعل را با فعل‌های دارای این وجوه، آورده‌ایم.

اسنادی و غیراسنادی

اسنادی یا غیراسنادی بودن فعل، تغییری در ظاهر گروه‌های فعلی، پدید نمی‌آورد اما تفاوتی اساسی در معنای آن‌ها ایجاد می‌کند. فعل‌های غیراسنادی، معنای انجام کاری را می‌دهند اما از افعال اسنادی، بدون داشتن معنای انجام کاری خاص و فقط برای نسبت دادن حالتی یا صفتی به نهاد جمله، استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، این دو نوع گروه فعلی را با هم مقایسه می‌کنیم.

در مطلب زیر از مجله فرادرس فعل اسنادی را توضیح داده‌ایم و نکته‌های آن را با مثال بررسی کرده‌ایم.

گذرا و ناگذر

این ویژگی نیز، تغییری در ظاهر فعل ایجاد نمی‌کند اما اجزای جمله را تغییر می‌دهد. یعنی اگر فعل، ناگذر یا لازم باشد، جمله فقط به فاعل نیاز دارد اما اگر گذرا یا متعدی باشد، متناسب با نوع آن، علاوه بر فاعل، به مفعول، متمم، تمیز یا ترکیبی از این‌ها نیاز خواهد داشت. در جدول زیر، انواع فعل از نظر گذرا و ناگذر را با مثال قرار داده‌ایم.

یادگیری گروه های فعلی با فرادرس

تا اینجا یاد گرفتیم گروه فعلی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد. فعل یکی از مهم‌ترین اجزای جمله‌های فارسی است که اجزای جمله و معنای آن به نوع فعل آن جمله بستگی دارد. برای مثال اگر فعل، مجهول باشد، نباید در ساختار جمله، فاعل بگذاریم و مفعول آن فعل به جای فاعل آن در جمله قرار می‌گیرد. فعل فارسی دارای انواع مختلفی است که هرکدام کاربرد خاصی دارند و مطابق ساختار ویژه‌ای ساخته می‌شوند. بنابراین برای تشخیص یک گروه فعلی باید با انواع فعل آشنا باشیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری انواع گروه‌های فعلی، مفید هستند.

همچنین برای یادگیری کامل مباحث دیگر در درس ادبیات دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

گروه فعلی زمان حال

گروه فعلی زمان حال یا مضارع، گروهی فعلی است که انجام کار یا پذیرفتن حالتی در زمان حال را نشان می‌دهد. گروه فعلی مضارع، دارای چهار نوعِ اخباری، التزامی، مستمر و ساده است که همه را در همین بخش و با مثال توضیح می‌دهیم. می‌توانید همه فعل‌های مضارع فارسی را با مشاهده فیلم آموزش رایگان انواع فعل مضارع فارسی در فرادرس، یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول انواع گروه‌های فعلی مضارع با مثال

در جدول زیر، انواع فعل مضارع را با ساختار آن‌ها قرار داده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها، مثال نیز بیان کرده‌ایم.

نکته: فعل‌های مضارع ساده، امروزه در زبان فارسی کاربرد چندانی ندارند و فعل‌های حال ساده، به معنای مضارع اخباری یا التزامی به کار می‌رود. به جز صرف فعل‌هایی از مصدرهایی چون «استن» که همچنان با معنای مضارع ساده به کار می‌رود.

گروه فعلی مضارع اخباری

گروه فعلی مضارع اخباری، انجام عملی در زمان حال یا پذیرفتن حالتی در همین زمان را نشان می‌دهد. این فعل متناسب با شخص، معلوم و مجهول بودن و… دارای ساختارهای مختلفی است که همه را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

گروه فعلی مضارع التزامی

فعل‌های مضارع التزامی، انجام عملی یا پذیرفتن حالتی در زمان حال را همراه با شک، ترید، آرزو و… بیان می‌کنند. انواع این فعل را در جدول پایین آورده‌ایم.

گروه فعلی مضارع مستمر

این فعل، در حال انجام بودن کاری یا در شرف انجام بودن آن در زمان حال را نشان می‌دهد. در جدول زیر، ساختارهای مختلف افعال حال مستمر را مشخص کرده‌ایم.

نکته: مانند مثال چهارم جدول بالا، ممکن است بین اجزای فعل مضارع مستمر، فاصله بیفتد. پس باید در تشخیص این فعل در جمله‌های مختلف، به این فاصله دقت کنیم.

گروه فعلی گذشته

گروه فعلی گذشته، شامل انواع فعل‌های ماضی است که وقوع کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان گذشته را نشان می‌دهند. گروه فعلی گذشته، دارای انواع ساده، نقلی، استمراری، جاری یا مستمر، بعید، التزامی و ابعد است. در ادامه همه آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فعل‌های ماضی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول انواع گروه‌های فعلی گذشته با مثال

انواع فعل ماضی یا گذشته را در جدول زیر آورده‌ایم و علاوه بر توضیح ساختار آن‌ها، برای هرکدام مثالی نیز قرار داده‌ایم.

گروه فعلی گذشته ساده

افعال گذشته ساده را برای بیان انجام کاری در زمان گذشته بدون وجه التزامی یا استمرار، به کار می‌بریم. ساختارهای مختلف این فعل را در جدول زیر آورده‌ایم.

گروه فعلی گذشته استمراری

از افعال گذشته استمراری برای نشان دادن استمرار و پیوستگی در انجام کاری در گذشته، استفاده می‌کنیم. ساختارهای مختلف این فعل را در جدول زیر با مثال، مشخص کرده‌ایم.

گروه فعلی گذشته نقلی

از افعال گذشته نقلی برای بیان انجام کاری در گذشته استفاده می‌کنیم که تأثیر آن‌ها تا زمان حال باقی است. در جدول زیر، ساختارهای مختلفی که ممکن است این فعل داشته باشد را آورده‌ایم.

گروه فعلی گذشته التزامی

افعال گذشته التزامی، انجام کاری در زمان گذشته همراه با شک، تردید، آرزو و… را نشان می‌دهند. حالت‌های مختلف این فعل را با مثال و ساختار آن‌ها، بررسی کرده‌ایم.

گروه فعلی گذشته بعید

از افعال گذشته بعید برای بیان انجام کاری در زمان گذشته دور، استفاده می‌کنیم. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این فعل را آورده‌ایم.

گروه فعلی گذشته ابعد

فعل گذشته ابعد، برای بیان انجام کاری در زمان گذشته دورتر (قبل از یک فعل دیگر در گذشته) کاربرد دارد. ساختارهای مختلف این فعل را با مثال در جدول زیر قرار داده‌ایم.

گروه فعلی گذشته جاری یا مستمر

افعال گذشته مستمر، در حال وقوع بودن انجام کاری یا در شرف وقوع بودن کاری در زمان گذشته را بیان می‌کنند. در جدول زیر، ساختارهای مختلف این فعل را با مثال آورده‌ایم.

نکته: در فعل ماضی مستمر نیز مانند مضارع مستمر، ممکن است بین بخش کمکی و اصلی این فعل فاصله بیفتد. مانند مثال آخر در جدول بالا که بین «داشت» و «برمی‌آمد»، واژه‌های دیگری قرار دارند.

گروه فعلی زمان آینده

افعال آینده، انجام کاری یا پذیرفتن حالتی در زمان آینده را نشان می‌دهند. ساختارهای گروه فعلی زمان آینده را در جدول زیر آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم.

حذف گروه فعلی

ممکن است کل یک گروه فعلی یا بخشی از آن، از جمله حذف شود. در زبان فارسی، اجزای جمله‌ها به قرینه‌های لفظی یا معنوی از جمله حذف می‌شوند. برای مثال، «تولدت مبارک.» یک جمله است و فعل آن یعنی فعل «باشد» به قرینه معنایی از جمله حذف شده است. در این بخش، گروه‌های فعلی حذف‌شده به قرینه لفظی یا معنایی را با مثال توضیح می‌دهیم.

برای یادگیری حذف فعل و شناسایی آن، می‌توانید فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

حذف گروه‌های فعلی به قرینه لفظی

اگر کل یک فعل یا بخشی از آن، از جمله‌ای حذف شود اما خود آن یا نشانه‌ای از آن، در جمله‌های قبلی یا بعدی وجود داشته باشد، گروه فعلی به قرینه لفظی حذف شده است. در ادامه دو نمونه از این حذف فعل را با هم بررسی می‌کنیم.

مثال ۱

جمله آخر کادر زیر، هیچ فعلی ندارد اما در واقع، فعل آن، به قرینه لفظی موجود در جمله قبل از آن، حذف شده است.

مثال ۲

فعل جمله اول موجود در عبارت زیر، «برگشته بودند» است که فعل ماضی بعید است. این فعل را از صفت مفعولی «برگشته» و صرف ماضی ساده از مصدر «بودن» ساخته‌ایم. بخش کمکی این فعل، یعنی «بودند» در خود این جمله وجود ندارد و در جمله بعدی موجود است.

حذف گروه‌های فعلی به قرینه معنایی

اگر فعلی از جمله حذف شده باشد اما خود آن یا نشانه‌ای از آن، در جمله‌های قبلی یا بعدی وجود نداشته باشد، فعل آن به قرینه معنایی، حذف شده است. یعنی فعل محذوف از طریق معنا قابل شناسایی است. در ادامه، نمونه‌های این نوع حذف گروه فعلی را با هم مشاهده می‌کنیم.

مثال ۱

حالت کامل عبارت زیر، «نوروز پیروز باد (باشد)» است و ما فعل محذوف آن را از طریق معنای آن کشف کردیم.

مثال ۲

معنای عبارت «چه غم» در بیت زیر، «چه غمی دارد؟» است اما فعل این جمله، در دیگر جمله‌ها نیز وجود ندارد و ما این فعل را از طریق معنای این عبارت، فهمیده‌ایم.

تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی چیست؟

گروه اسمی یا یک اسم است یا یک اسم همراه با وابسته‌های پیشینی و پسینی آن. گروه‌های اسمی در جمله‌های مختلف، نقش‌های دستوری متفاوتی را می‌پذیرند. پس تفاوت گروه اسمی و گروه فعلی در طبقه بندی دستوری آن‌ها است. گروه فعلی، از نوع فعل است و گروه اسمی از نوع اسم و تفاوت گروه اسمی و فعلی، همان تفاوت اسم و فعل است. تفاوت اسم و فعل نیز در همان نقش‌های متفاوتی است که در جمله‌ها ایفا می‌کنند.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری گروه‌های اسمی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول تفاوت گروه اسمی و فعلی

تفاوت‌های اسم یا فعل یا گروه اسمی و فعلی را در جدول زیر بیان کره‌ایم.

مثال مقایسه گروه اسمی و فعلی

در کادر زیر، یک جمله آورده‌ایم و گروه‌های اسمی و فعلی آن را مشخص کرده‌ایم تا بتوانید آن‌ها را با هم مقایسه کنید.

نمونه سؤال گروه‌های فعلی

حالا که گروه فعلی را یاد گرفتیم و انواع آن را در دسته‌بندی‌های مختلف، بررسی کردیم، می‌توانید به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر پاسخ دهید. این سؤالات یک تمرین هستند و برای انجام این تمرین، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای مطالعه توضیحاتِ تشریحی برخی سؤال‌ها نیز، همین مراحل کافی است. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی بعد از انتخاب پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» خواهید دید.

 جدول خلاصه نکات گروه‌های فعلی

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم گروه فعلی چیست و گروه‌های فعلی مختلف را از نظر زمان، شخص و شمار، معلوم و مجهول، گذرا و ناگذر و وجه، با مثال توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز سؤال‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان شده در این مطلب را به صورت خلاصه قرار داده‌ایم اما برای یادگیری درست و کامل گروه فعلی، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.