نشانه های جمع در فارسی، «ها» و «ان» هستند و باید کلمات فارسی را با این دو نشانه جمع ببندیم. برای مثال برای جمع بستن واژه فارسی «دختر» باید آن را به شکل «دخترها» یا «دختران» بنویسیم. گاهی در زبان نوشتار یا گفتار و به اشتباه، از نشانه‌های جمع عربی مانند «ین، ات و ون» برای جمع بستن کلمات فارسی استفاده می‌کنیم. در این مطلب از مجله فرادرس، یاد می‌گیریم نشانه های جمع در فارسی چیست و چگونه کلمات فارسی را به شیوه درست، جمع ببندیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای آورده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بررسی کنید.

نشانه های جمع در فارسی

نشانه‌های «ها» و «ان» نشانه های جمع در فارسی هستند که همه کلمات فارسی را می‌توانیم با حداقل یکی از این‌ها (نشانه «ها»)، جمع ببندیم. برای نمونه، واژه فارسی «کتاب» با «ان» قابل جمع‌بستن نیست زیرا تبدیل به «کتابان» می‌شود و این کلمه در زبان فارسی، کاربردی ندارد. اما همین واژه را می‌توانیم به‌صورت «کتاب‌ها» جمع ببندیم. در ادامه، نحوه صحیح جمع بستن کلمات فارسی با این دو نشانه را توضیح می‌دهیم و اشتباهات رایج در جمع بستن کلمات فارسی را نیز بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نشانه های جمع فارسی، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

مثال نشانه های جمع فارسی

در جدول زیر، مثال‌هایی از جمع بستن کلمات فارسی با نشانه های «ها» و «ان» را آورده‌ایم تا با کاربرد این نشانه‌ها آشنا شوید.

نکته: همانطور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید، نشانه جمع «ها» با نیم‌فاصله یا بدون فاصله از کلمه قبلی خود نوشته می‌شود و نشانه جمع «ان» نیز، به کلمه قبل از خود می‌چسبد.

یادگیری جمع بستن فارسی با فرادرس

تا اینجا نشانه های جمع در فارسی را با مثال بررسی کردیم و با جمع بستن واژه‌های فارسی نیز آشنا شدیم. اما هر واژه‌ای که بخواهیم آن را به حالت جمع در بیاوریم، در زبان فارسی نقش‌هایی دارد که با گرفتن آن نقش‌های دستوری، در جمله‌های مختلف به کار می‌رود. همچنین قواعد ویراستاری دیگری نیز در نگارش زبان فارسی وجود دارند که برای درست‌نویسی، باید آن‌ها را یاد بگیریم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در این زمینه، مفید و کاربردی هستند.

همچنین برای یادگیری همه مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

انواع جمع در فارسی

در زبان فارسی یک حالت جمع صحیح وجود دارد که همان جمع بستن با «ان» و «ها» است. ولی ممکن است کلمات فارسی را به دو روش نادرست استفاده از نشانه‌های جمع عربی یا استفاده از جمع مکسر نیز جمع ببندیم. در این بخش، نشانه های درست جمع در فارسی را به طور جداگانه بررسی می‌کنیم و جمع بستن اشتباه را نیز با مثال توضیح می‌دهیم.

پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ویراستاری و مهارت‌های درست‌نویسی فرادرس، با درست جمع بستن واژه‌های فارسی و اشتباهات رایج آن، آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورد‌ه‌ايم.

جمع درست فارسی

تنها نشانه های جمع پذیرفته‌شده و کاملاً درست در زبان فارسی، «ها» و «ان» هستند که کلمه‌های فارسی یا قابل جمع بستن با هر دو آن‌ها هستند یا حداقل با یکی از این دو نشانه یعنی «ها»، جمع می‌شوند. معمولاً واژه‌هایی را که با «ان» جمع بسته می‌شوند، می‌توانیم با «ها» نیز جمع ببندیم اما برخی از واژه‌ها فقط با «ها» قابل جمع بستن هستند.

نشانه «ها»

نشانه «ها» پرکاربردترین نشانه جمع در فارسی است و تقریباً تمام کلمات فارسی را می‌توانیم با اضافه کردن این نشانه به انتهای آن‌ها، جمع ببندیم. نکته مورد توجه درباره نشانه «ها» این است که برای نگارش درست، باید این نشانه را با نیم‌فاصله به کلمه قبل از آن اضافه کنیم. برای مثال، حالت درست نوشتن جمع کلمه «مادر»، «مادرها» است نه «مادر ها». در جدول زیر، مثال‌های بیشتری از جمع بستن با نشانه «ها» را آورده‌ایم.

نکته: همانطور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید، در ترکیب‌های وصفی که از یک اسم و صفات آن ساخته شده‌اند، فقط هسته یا همان موصوف، نشانه جمع می‌گیرد و نباید به صفت آن‌ اسم نیز، نشانه‌های جمع را اضافه کنیم. برای نمونه، اگر بخواهیم «ستاره طلایی» را جمع ببندیم، ترکیب «ستاره‌های طلایی‌ها» نادرست است و باید آن را به صورت «ستاره‌های طلایی» بنویسیم.

نشانه «ان»

نشانه «ان» نشانه جمع دیگری در زبان فارسی است که تقریباً همه کلماتی که با آن جمع بسته می‌شوند، با «ها» نیز، قابل جمع بستن هستند. ولی برای خوانش ساده‌تر و زیباتر بعضی کلمات، از نشانه «ان» استفاده می‌کنیم. در برخی از دستور زبان‌ها نیز، نشانه «ان» را مخصوص جمع جانداران می‌دانند. البته «ان» در زبان فارسی، کاربردهای دیگری مانند پسوند مکان‌ساز نیز دارد که نباید آن را با «ان» جمع اشتباه بگیریم. در جدول زیر، مثال‌هایی از جمع کلمات با نشانه «ان» را بررسی می‌کنیم.

نکته: اگر حرف آخر کلمه‌ای که می‌خواهیم آن را جمع ببندیم، «ـه» باشد، قبل از نشانه جمع «ان» یک «گ» میانجی قرار می‌دهیم. برای نمونه، برای جمع بستن «سراینده» آن را به «سرایندگان» تبدیل می‌کنیم. کلمه «نوازنده» در جدول بالا نیز مطابق همین نکته ساخته شده است. اگر حرف آخر واژه مفرد، «مصوت بلند «آ»» باشد، باید قبل از «ان» جمع، «ی» میانجی قرار بدهیم.

کاربردهای دیگر «ان»

در جدول زیر، همه کاربردهای «ان» در زبان فارسی را آورده‌ایم تا بتوانیم «ان» جمع را از سایر انواع آن تشخیص بدهیم.

جمع اشتباه با نشانه های عربی

در زبان عربی، برای جمع بستن کلمات از نشانه‌های مخصوصی استفاده می‌کنیم. نشانه‌های «ون، ین و ات» برای جمع بستن کلمه‌ها در عربی به کار می‌روند. هرکدام از این نشانه‌ها برای کلمه‌های خاصی به کار می‌روند و قواعد مربوط به خود را دارند. نکته مهم در اینجا این است که جمع بستن کلمات فارسی با نشانه‌های جمع عربی، نادرست است. برای مثال اگر برای جمع بستن «گفتار» آن را به واژه «گفتارات» تبدیل کنیم اشتباه کرده‌ایم و حالت صحیح جمع این کلمه، «گفتارها» است.

مثال جمع اشتباه واژه فارسی با نشانه های عربی

در جدول زیر، مثال جمع نادرست کلمه‌های فارسی با نشانه‌های جمع عربی را آورده‌ایم و حالت صحیح آن‌ها را نیز قرار داده‌ایم.

نکته: اگر بخواهیم از واژه‌های عربی جمع در متن فارسی خود استفاده کنیم، بهتر است آن‌ها را با نشانه‌های جمع فارسی، جمع ببندیم. برای مثال با‌وجود عربی بودن واژه «صیاد»، بهتر است در زبان فارسی برای جمع بستن آن از «صیادون» یا «صیادین» استفاده نکنیم و «صیادان» یا «صیادها» را به کار ببریم که از نشانه جمع فارسی «ان» ساخته شده است.

جمع اشتباه مکسر

جمع مکسر نیز نوعی جمع عربی است که با شکست ساختار واژه‌ها، آن‌ها را به حالت جمع تبدیل می‌کند. برای نمونه، جمع مکسر کلمه عربی «سبب»، «اسباب» است. گاهی به اشتباه، واژه‌های فارسی را به روش مکسر جمع می‌کنیم که این روش، نادرست است و نباید کلمات فارسی را جمع مکسر ببندیم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از جمع مکسر کلمه‌های فارسی را آورده‌ایم و جمع صحیح آن‌ها را نیز آورده‌ایم.

نکته: یکی از اشتباه‌های رایج دیگر در زبان فارسی، جمع بستنِ دوباره‌ جمع مکسر عربی است. برای مثال، «اسلحه‌ (مفرد: سلاح)»، «حروف (مفرد: حرف)»، «وجوه (مفرد: وجه)» و «حقوق (مفرد: حق)» جمع مکسر هستند و به کار بردن آن‌ها به صورت «اسلحه‌ها»، «حروف‌ها»، «وجوه‌ها» و «حقوق‌ها» نادرست است.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، بایدها و نبایدهای استفاده از جمع مکسر در زبان فارسی را با مثال‌های متنوعی توضیح داده‌ایم.

نمونه سؤال نشانه های جمع در فارسی

حالا که دانستیم نشانه های جمع در فارسی چیست و شیوه‌های درست و نادرست جمع بستن کلمات فارسی را یاد گرفتیم می‌توانید در تمرین زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، کافی است روی گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال کلیک کنید و سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای مطالعه پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤال‌ها نیز، باید همین مراحل را انجام دهید. با هر پاسخ درست، یک امتیاز می‌گیرید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از پاسخ به همه سؤال‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.

جدول خلاصه نکات نشانه های جمع در فارسی

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم نشانه های جمع در فارسی چیست و هرکدام در چه شرایطی به کار می‌روند. همچنین انواع جمع در فارسی را از نظر درست و نادرست بودن با مثال‌های متنوعی توضیح دادیم و نحوه صحیح جمع بستن کلمات فارسی را بررسی کردیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم که با پاسخ دادن به آن‌ها تمرین کرده و یادگیری خود را ارزیابی کنید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان شده در این مطلب را به شکلی خلاصه آورده‌ایم اما برای یادگیری کامل این مبحث، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.