کوچک‌ترین واحد شعر، یک بیت است و هر بیت از دو مصراع ساخته شده است. بنابراین مصراع، نیمی از یک بیت و کمترین مقدار از یک سخن وزن‌دار است. برای مثال عبارت «پیرانه سرم عشق جوانی به سر افتاد * وان راز که در دل بنهفتم به درافتاد» از «حافظ»، یک بیت است که از دو مصراع تشکیل شده است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم مصراع چیست و تفاوت مصراع و بیت چیست. همچنین ویژگی مصراع شعر فارسی یعنی قافیه و وزن را معرفی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.
مصراع چیست؟
مصراع کمترین مقدار از یک سخن موزون و نیمی از یک بیت شعر است. واحد وزن شعر فارسی، مصراع است. یعنی شاعر مصرع اول شعر را در هر وزنی بسراید، باید کل شعر را در همان وزن بسراید. همچنین قالب‌های شعری مختلف نیز متناسب با نحوه قرارگیری قافیه در مصراع‌ها و تعداد مصراع‌ها ساخته می‌شوند. در ادامه مطلب، همه این موارد را با مثال توضیح می‌دهیم. همچنین مصراع در شعر نو فارسی را نیز بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مصراع شعر، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
مصراع شعر با مثال
در این بخش، مصراع را در نمونه‌هایی از شعر فارسی مشخص کرده‌ایم تا کاملاً با این مفهوم آشنا شوید.
مثال اول مصراع
در کادر زیر یک بیت از غزلی از حافظ را آوردهایم و هر مصرع از این شعر را با رنگی متفاوت مشخص کرده‌ایم.
شاهد آن نیست که مویی و میانی دارد
بنده طلعت آن باش که آنی دارد
(حافظ)
مثال دوم مصراع
بخشی از شعری دیگر را در کادر زیر آوردهایم و مصراع‌های آن را مشخص کرده‌ایم.
چهارچیز مر آزاده را ز غم بخرد
تن درست و خوی نیک و نام نیک و خرد
هر آنکه ایزدش این هر چهار روزی کرد
سزد که شاد زید جاودان و غم نخورد
(رودکی)
نکته: درباره تفاوت مصرع و مصراع باید بگوییم که این دو هیچ تفاوتی با هم ندارند و مصراع، همان مصرع است.
تا اینجا یاد گرفتیم مصراع چیست و نمونه‌های آن را بررسی کردیم. در ادامه، تفاوت مصراع و بیت و قافیه و وزن مصراع را با مثال توضیح می‌دهیم.
تفاوت مصراع و بیت چیست؟
به بیان ساده، بیت از دو مصراع ساخته می‌شود پس مصراع نیمی از یک بیت است. اما برای بیان دقیق تفاوت این دو مبحث باید بگوییم که بیت، کوچک‌ترین واحد یک شعر است اما مصراع، کمترین مقدار از یک سخن موزون است. یعنی برای ساخت شعر، حداقل به یک بیت نیاز داریم و یک مصراع به تنهایی نمی‌تواند شعر باشد.
مثال تفاوت مصراع و بیت
در این بخش، مصراع و بیت را در یک شعر نمونه با هم بررسی می‌کنیم. همانطور که در جدول پایین کادر مشاهده می‌کنید، هر سطر از شعر زیر، یک مصراع محاسبه شده و هر دو سطر با هم، یک بیت حساب شده‌اند.
سرمست درآمد از خرابات
با عقل خراب در مناجات
بر خاک فکنده خرقه زهد
وآتش زده در لباس طامات
دل برده شمع مجلس او
پروانه به شادی و سعادات
جان در ره او به عجز می‌گفت
کای مالک عرصه کرامات
از خون پیاده‌ای چه خیزد
ای بر رخ تو هزار شه مات
حقا و به جانت ار توان کرد
با تو به هزار جان ملاقات
گر چشم دلم به صبر بودی
جز عشق ندیدمی مهمات
تا باقی عمر بر چه آید
بر باد شد آنچه رفت هیهات
صافی چو بشد به دور سعدی
زین پس من و دردی خرابات
(سعدی)
یادگیری مصراع فارسی در فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم مصراع چیست و آن را در شعر فارسی بررسی کردیم. مصراع دارای مشخصاتی چون قافیه و وزن است. قالب‌های شعری متناسب با جایگاه قافیه در مصراع‌ها ساخته می‌شوند. وزن عروضی مصراع اول شعر نیز، وزن کل شعر را مشخص می‌کند. پس برای یادگیری مصراع باید مشخصات شعر را نیز یاد بگیریم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزش فرادرس را آوردهایم که با استفاده از آن‌ها می‌توانید ویژگی‌های شعر را یاد بگیرید.
همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف درس ادبیات فارسی در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
ویژگی مصراع در شعر فارسی
حالا که دانستیم مصراع چیست و آن را با مثال بررسی کردیم، در این بخش دو ویژگی مهم مصراع را بررسی می‌کنیم. قافیه و وزن عروضی، مهم‌ترین ویژگی‌های مصراع شعر فارسی هستند.
در ادامه هر دو مورد بالا را در مصراع توضیح می‌دهیم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ردیف و قافیه شعر فارسی در فرادرس، با قافیه و جایگاه آن در مصراع شعرهای مختلف آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
قافیه مصراع
قافیه واژه‌های پایانی مصرع‌ها یک شعر است که با هم حروف مشترک دارند. وجود قافیه در همه قالب‌های شعری کلاسیک و برخی قالب‌های شعر نو، اجباری است و جایگاه قافیه در مصراع‌ها است که قالب‌های شعری را مشخص و با هم متفاوت می‌کند. در این بخش، قافیه را در شعر می‌شناسیم و نحوه قرار گرفتن قافیه‌ها در مصراع قالب‌های مختلف را توضیح می‌دهیم.
مثال قافیه در مصراع
در کادر زیر بخشی از «شاهنامه» را آوردهایم و قافیه را در مصرع‌های آن مشخص کرده‌ایم.
بجوی ای پسر چون رسد داوری
ز سام و ز زال آنگهی یاوری
وزین نو درختی که از پشت زال
برآمد کنون برکشد شاخ و یال
از او شهر توران شود بی هنر
به کین تو آید همان کینه‌ور
(فردوسی)
| بیت‌ها | قافیه |
| بیت اول (مصرع اول و دوم) | داوری / یاوری |
| بیت دوم (مصراع سوم و چهارم) | زال / یال |
| بیت سوم (مصراع پنجم و ششم) | بی‌هنر / کینه‌ور |
نکته: اگر در انتهای مصراع‌های یک شعر، یک واژه یا گروه واژگانی تکرار شود و معنای یکسانی داشته باشد، ردیف است نه قافیه. اما اگر واژه‌ها یا عبارت‌های کاملاً یکسان از نظر ظاهر، با معنای متفاوت در پایان مصراع‌های شعر به کار بروند، قافیه هستند نه ردیف.
قافیه در مصراع مثنوی
در شعرهای مثنوی، هر دو مصراع از هر بیت، قافیه مشترک دارند. به مثال زیر توجه کنید.
سیاوش چنان شد که اندر جهان
به مانند او کس نبود از مهان
چو یک چند بگذشت و او شد بلند
سوی گردن شیر شد با کمند
(فردوسی)
قافیه در مصراع غزل
مصراع اول و مصراع‌های زوج در کل شعر غزل، هم‌قافیه هستند. مثال زیر را مشاهده کنید. برای یادگیری غزل و مشخصات آن می‌توانید فیلم آموزش عناصر غزل در هفت غزل از حافظ در فرادرس را تماشا کنید.
عیب یاران و دوستان هنر است
سخن دشمنان نه معتبر است
مُهر مِهر از درون ما نرود
ای برادر که نقش بر حجر است
(سعدی)
قافیه در مصراع قصیده
در قصیده نیز، مصراع اول و مصراع‌های زوج تا پایان شعر، یک قافیه دارند. در مثال زیر، به قافیه‌ها توجه کنید. همانطور که مشاهده می‌کنید، ترتیب قافیه در مصراع‌های قصیده مانند غزل است. بنابراین، قافیه به‌تنهایی قالب‌های شعری را مشخص نمی‌کند. تفاوت قالب قصیده و غزل در موضوع و تعداد بیت‌های آن‌ها است. قصیده دارای مضامین مدحی و غزل دارای مضامین عاشقانه و عارفانه است. از نظر تعداد مصراع و بیت نیز، تعداد بیت‌های غزل معمولاً کمتر از قصیده است.
دی ز لشگرگه آمد آن دلبر
صد ره سبز باز کرد از بر
راست گفتی برآمد اندر باغ
سوسنی از میان سیسنبر
(فرخی سیستانی)
قافیه در مصراع قطعه
قالب قطعه از هم‌قافیه بودن کل مصراع‌های زوج شعر، ساخته می‌شود. مانند مثال زیر که بخشی از یک قطعه است.
خسروا گوی فلک در خم چوگان تو شد
ساحت کون و مکان عرصه میدان تو باد
زلف خاتون ظفر، شیفته‌ی پرچم توست
دیده‌ی فتح ابد، عاشق جولان تو باد
(حافظ)
تا اینجا یاد گرفتیم مصراع چیست و قافیه را در مصراع‌های قالب‌هایی چون غزل و مثنوی بررسی کردیم. در ادامه، به بررسی وضعیت قافیه در مصراع‌های قالب‌های دیگری می‌پردازیم.
قافیه در مصراع دوبیتی
کل قالب دوبیتی شامل دو بیت است که مصراع اول آن با مصراع دوم و چهارم، هم‌قافیه است. مثال زیر را مشاهده کنید.
عزیزا کاسه‌ی چشمم سرایت
میان هر دو چشمم جای پایت
از آن ترسم که غافل پا نهی تو
نشیند خار مژگانم به پایت
(باباطاهر)
قافیه در مصراع رباعی
قالب شعری رباعی از چهار مصرع ساخته می‌شود که مصراع اول آن با مصراع دوم و چهارم، قافیه مشترک دارد. جایگاه قافیه در رباعی مانند جایگاه قافیه در دوبیتی است و تفاوت این دو قالب شعری در وزن عروضی آن‌ها است. به مثال زیر توجه کنید.
زلفش بکشی شب دراز اندازد
ور بگشایی چنگل بار اندازد
ور پیچ و خمش ز یکدگر بگشایند
دامن دامن مشک طرار اندازد
(رودکی)
قافیه در مصراع چهارپاره
چهارپاره از چندین دوبیتی تشکیل می‌شود و مصراع‌های زوج هر دو بیت، با هم قافیه مشترک دارند. مانند کادر زیر که در آن، بخشی از یک شعر چهارپاره را آوردهایم.
تا بی‌خردان به آزمایش
مستیز و ره وقار بگزین
فارغ ز نکوهش و ستایش
خونسرد به آفرین و نفرین
بر بربط خود به ناز بنشین
کن با پر و بال نغمه‌پرداز
وز خاک برآ به اوج پروین
پر کن همه فضا از آواز
(ملک‌الشعرا بهار)
تا اینجا دانستیم مصراع چیست و وضعیت قافیه در مصراع‌های قالب‌های شعری چون مثنوی، غزل، دوبیتی و… را بررسی کردیم. در ادامه، مصراع‌های قالب های دیگر را بررسی می‌کنیم و وزن عروضی مصراع را نیز توضیح می‌دهیم.
قافیه در مصراع مفرد
مفرد یا تک‌بیتی از یک بیت یا همان دو مصراع ساخته می‌شود که یا هر دو مصراع آن هم‌قافیه هستند یا قافیه ندارد. اگر مصراع‌های تک‌بیتی، قافیه نداشته باشند، فقط وزن عروضی آن‌ها با هم یکی است. در کادر زیر، نمونه‌ای از قالب تک‌بیتی را آوردهایم.
سخن تا چند گویم پیچ‌درپیچ
تو را من دوست می‌دارم، دگر هیچ
(امیر شاهی)
قافیه در مصراع مسمط
در قالب شعری مسمط، همه مصراع‌های هر رشته، هم‌قافیه هستند و مصراع آخر اولین رشته نیز با مصراع‌های آخر همه رشته‌های بعدی، هم‌قافیه است. مثال زیر را مشاهده کنید.
چو گل کو را برد باد بهاری
به صد تعجیل می‌رانی عماری
من از پی چون جرس نالان به زاری
بود رحمی کنی لطفی نمایی
به جان آمد ز درد دوریت دل
غم هجران عجب کاریست مشکل
به صورت گرچه رفتی از مقابل
هنوز اندر میان جان مایی
(جامی)
قافیه در مصراع ترکیب بند
قافیه در مصراع اول و مصراع‌های زوج هر خانه از شعر ترکیب‌بند با دیگر خانه‌ها تفاوت دارد و بین این خانه‌ها نیز، هر بار بیتی متفاوت با قافیه متفاوت آورده می‌شود. مثال زیر را مشاهده کنید.
هلال ماه صیام از سپهر ناگاهی
بتافت آنک ربی و ربک الهی
بسان زورق سیمین میان دریایی
به شکل نعلی زرین فتاده در راهی
…
هلال روزه پدید آمد از کنار افق
چو نیم‌تاجی زرین ز روی سبز تتق
شب ار توانی بیدار باش روزی چند
مدار خرد که ماهی بزرگ سایه فکند
چو آفتاب بسی سر بر آسمان سودی
چو سایه باش فتاده به سجده در یک‌چند
…
تو آدمی شوی و نام نیک اندوزی
اگر ز خواجه آزادگان درآموزی
…
(جمال‌الدین عبدالرزاق)
قافیه در مصراع ترجیع بند
مصراع اول و مصراع‌های زوج هر خانه از ترجیع‌بندها، هم‌قافیه هستند و بین خانه‌ها یک بیت یکسان تکرار می‌شود که قافیه نیز در آن تکراری است. به مثال زیر توجه کنید.
آتش عشق آفتی عجب است
عشق را اولین نظر سبب است
دل عاشق به زیر حقه عشق
همچو مهره به دست بوالعجب است
…
تاج آزادگان امیر حسین
که ندارد نظیر در کونین
زلف معشوق، مشک‌پاش منست
غمزه‌ی دوست دورباش منست
هرشب از یاد روی او تا روز
از گل و نسترن فراش منست
…
تاج آزادگان امیر حسین
که ندارد نظیر در کونین
…
(قوامی رازی)
قافیه در مصراع مستزاد
قافیه در مستزادِ هر قالب شعری، متناسب با همان قالب است. زیرا مستزاد از اضافه شدن واژه یا عبارتی هم‌وزن با هر مصرع از شعر به انتهای آن مصراع ساخته می‌شود. برای مثال در کادر زیر، نمونه‌ای از مستزاد یک غزل را آوردهایم.
با جمع بتان صحبت سنگین چه خوش آید
در گلشن زیبا
در کاسه زر باده رنگین چه خوش آید
همچون گل رعنا
گر یار ز رخ پرده برانداخته باشد
از غایت لطفش
جان باختن از عاشق مسکین چه خوش آید
در وقت تماشا
(ابن یمین)
حالا که یاد گرفتیم مصراع چیست و قافیه را در مصراع‌های قالب های مختلف بررسی کردیم، در ادامه وزن مصراع و مصراع در شعر نو را بررسی می‌کنیم.
وزن مصراع چیست؟
تا اینجا بررسی کردیم که مصراع چیست و وضعیت قافیه در مصراع قالب‌های مختلف چگونه است. در این بخش، وزن مصراع را توضیح می‌دهیم. وزن عروضی باعث ایجاد موسیقی در شعر می‌شود. واحد وزن عروضی در شعر فارسی، مصراع است. یعنی شاعر، هر وزن عروضی که برای سرودن مصراع اول انتخاب کرده باشد، باید کل شعر یعنی کل مصراع‌های دیگر را نیز در همان وزن عروضی بسراید. در این بخش، یکسان بودن وزن عروضی را در مصرع‌های یک شعر نمونه بررسی می‌کنیم تا آن را بهتر درک کنید.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری وزن عروضی، فیلم آموزش رایگان وزن شعر فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال
در کادر زیر، یک دوبیتی را آوردهایم و در ادامه، وزن آن را مشخص کرده‌ایم.
فلک در قصد آزارم چرایی
گلم گر نیستی، خارم چرایی
ته که باری ز دوشم برنداری
میان بار، سربارم چرایی
(باباطاهر)
در ادامه، وزن عروضی مصرع‌های این دوبیتی را بررسی می‌کنیم تا یکسان بودن وزن کل این شعر با وزن مصراع اول را درک کنید. همانطور که در جدول زیر مشاهده می‌کنید، وزن عروضی مصراع اول این شعر، «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» است.
| هجابندی مصراع اول | وزن عروضی |
| فَ | U (مَ) |
| لَک | – (فا) |
| در | – (عی) |
| قَص | – (لُن) |
| دِ | U (مَ) |
| ءآ | – (فا) |
| ذا | – (عی) |
| رَم | – (لُن) |
| چِ | U (فَ) |
| را | – (عو) |
| یی | – (لُن) |
در جدول زیر، وزن مصراع دوم، سوم و چهارم این شعر را نیز مشخص کرده‌ایم.
| گُ لَم گَر نی | س تی خا رم | چِ را یی |
| مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
| تِ کِ با ری | زِ دو شم بر | نَ دا ری |
| مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
| مِ یا نِ بآ | ر سر با رم | چِ را یی |
| مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، وزن عروضی را به طور کامل توضیح داده‌ایم و مراحل تشخیص وزن عروضی شعرهای مختلف را با مثال توضیح داده‌ایم.
مصراع در شعر نو
حالا که یاد گرفتیم مصراع چیست، وجود یا عدم وجود آن در شعر نو را نیز بررسی می‌کنیم. مصراع در شعر نو، مانند مصراع در شعر کلاسیک نیست. چون وزن و قافیه در اشعار نو مانند شعر کهن نیستند. بنابراین واحدهای شعر نو نیز با واحدهای شعر کلاسیک متفاوت است. شعر نو از چند بند ساخته می‌شود و هر بند از چندین سطر تشکیل شده است. در این بخش، با بررسی نمونه‌های شعر نو، تفاوت مصراع در شعر کلاسیک و نو را بهتر درک می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری شعر نو، فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
مثال مصراع شعر نو
در کادر زیر بخشی از یک شعر آزاد یا نیمایی را آوردهایم. همانطور که مشاهده می‌کنید، اندازه مصرع‌های این شعر، مانند شعرهای کلاسیک، یکسان نیست و برخی از آن‌ها کوتاه و برخی بلند هستند.
قصه است این، قصه، آری قصه‌ی دردست
شعر نیست
این عیار مهر و کین و مرد و نامردست
بی‌عیار و شعر محضِ خوب و خالی نیست
هیچ -همچون پوچ- عالی نیست
این گلیم تیره‌بختی‌هاست
خیس خون داغ رستم و سیاوش‌ها
روکش تابوت تختی‌هاست
(اخوان ثالث)
نمونه سؤال مصراع شعر
حالا که یاد گرفتیم مصراع چیست و نمونه‌های آن را در شعر فارسی بررسی کردیم، می‌توانید در آزمون زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس روی «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست نمایش داده شود. برای مطالعه توضیحاتِ پرسش‌های دارای پاسخ تشریحی نیز کافی است همین مراحل را انجام دهید. با انتخاب هر جواب درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید. امتیاز نهایی خود را در پایان تمرین یعنی بعد از ثبت پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.
۱. کدام گزینه درباره مصراع درست است؟
مصراع کوچک‌ترین واحد شعر است.
یک مصراع به‌تنهایی می‌تواند یک شعر محسوب شود.
مصراع دارای وزن و قافیه نیست بلکه بیت وزن و قافیه می‌پذیرد.
دو مصراع در کنار هم می‌توانند یک شعر کامل باشند.
۲. در کدام گزینه از گزینه‌های زیر، سه مصرع قرار داده‌ایم؟
در خواب بُدم مرا خردمندی گفت
کز خواب، کسی را گل شادی نشکفت
(خیام)
درد مرا به گیتی دارو پدیدار نیست
دردی که از فراق بود درد بی‌دواست
(عنصری)
پذیرفتار فرمان گشت نقاش
که بندم نقش چین را در تو خوش باش
به قصر آمد چو دریایی پر از جوش
(نظامی)
در دو جهان لطیف و خوش، همچو امیر ما کجا
(مولانا)
۳. کدام گزینه درباره مصراع، نادرست است؟
واحد وزن عروضی در شعر فارسی، مصراع است.
واحد شعر فارسی بیت نیست بلکه مصرع است.
نحوه قرارگیری قافیه در مصراع‌ها است که قالب‌های شعری مختلف را می‌سازد.
مصراع، کمترین مقدار از یک سخن موزون است.
۴. تفاوت مصراع و بیت در کدام گزینه درست آمده است؟
بیت کوچک‌ترین واحد شعر و مصراع نیمی از یک بیت است.
بیت دارای قافیه است اما وزن فقط در مصراع وجود دارد.
مصراع به عنوان نیمی از یک بیت، کوچک‌ترین واحد شعر است.
تعداد بیت‌های یک شعر باید همیشه زوج باشد.
۵. وضعیت وزن در شعر فارسی مطابق کدام‌یک از گزینه‌های زیر است؟
واحد وزن در شعر فارسی، بیت است و شاعر باید کل بیت‌های شعر را مطابق وزن بیت اول شعر خود بسراید.
کل یک شعر باید در وزن عروضی‌ای سروده شود که شاعر، مصراع اول را مطابق با آن سروده است.
شاعر می‌تواند مصراع‌های یک شعر را در وزن‌های عروضی مختلفی بسراید.
وزن عروضی موسیقی شعر را ایجاد می‌کند و واحد وزن در شعر فارسی، دو بیت از یک شعر است.
۶. در شعر زیر چند مصراع وجود دارد؟
برخیز که می‌رود زمستان
بگشای در سرای بستان
نارنج و بنفشه در طبق نه
منقل بگذار در شبستان
(سعدی)
۷. کدام گزینه درباره وضعیت قافیه در مصراع‌های شعر فارسی، نادرست است؟
قافیه در همه مصراع‌های قالب‌های شعری کهن وجود دارد.
جایگاه قافیه در مصراع‌های شعر، قالب‌های شعری مختلف را می‌سازد. اما در برخی قالب‌ها این مورد، تنها عامل ایجاد یک قالب شعری نیست.
اگر مصراع اول و مصراع‌های زوج شعر تا پایان، یک قافیه داشته باشند، قالب شعر می‌تواند قصیده یا غزل باشد.
اگر هر بیت قافیه‌ای جداگانه با بیت‌های دیگر داشته باشد و هر دو مصراع بیت نیز دارای قافیه باشند، قالب آن شعر، مثنوی است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸. با توجه به جایگاه قافیه در مصراع‌های شعر زیر، این شعر در کدام قالب سروده شده است؟
نکرد آن همدمِ دیرین مدارا
مسلمانان مسلمانان خدا را
مگر خضر مبارک‌پی تواند
که این تنها بدان تنها رساند
(حافظ)
قافیه در مصراع‌های زوج / قطعه
قافیه در مصراع اول و مصراع‌های زوج / قصیده
قافیه در مصراع اول و مصراع‌های زوج / غزل
قافیه مشترک در هر دو مصراع از هر بیت / مثنوی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹. قافیه مصراع دوم و سوم شعر زیر، در کدام گزینه آمده است؟
ماه درست را ببین کاو بشکست خواب ما
تافت ز چرخ هفتمین در وطن خراب ما
خوا ببر ز چشم ما چون ز تو روز گشت شب
آب مده به تشنگان، عشق بس است آب ما
(مولانا)
خراب / بدون قافیه
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. کدام گزینه درباره وزن شعر زیر درست نیست؟
عاشق حیران چه می‌داند عتاب و لطف چیست؟
می‌خورد چون آب شیرین ریگ آب تلخ را
(صائب تبریزی)
این شعر دارای وزن عروضی است.
این شعر در وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» سروده شده است.
وزن مصراع اول این شعر، «فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» و وزن مصراع دوم آن «مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن» است.
بقیه مصراع‌های این شعر نیز در وزن عروضی مصراع اول این بیت، سروده شده‌اند.
جدول خلاصه نکات مصراع شعر
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم مصراع چیست و بررسی کردیم که تفاوت بیت و مصراع چیست. همچنین ویژگی مصراع مانند وزن و قافیه را بررسی کردیم و نمونه‌های مختلفی از مصراع را در قالب‌های شعری کلاسیک و نو، توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با پاسخ دادن به آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید و تمرین کنید. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان‌شده در این مطلب را به صورت خلاصه آوردهایم اما برای یادگیری کامل مصراع در شعر فارسی، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. مصراع | کوچک‌ترین واحد یک کلامِ دارای وزن عروضی |
| ۲. تفاوت بیت و مصراع | هر بیت از دو مصراع تشکیل شده است. |
| ۳. قافیه مصراع | جایگاه و چینش قافیه در مصراع‌ها، قالب‌های شعری را می‌سازد. |
| ۴. وزن عروضی مصراع | واحد وزن عروضی در شعر فارسی، مصراع است نه بیت. |
| ۵. مصراع در شعر نو | شعر نو، دارای سطر است نه مصراع |
source