«جمله حالیه» جمله اسمیه یا فعلیه‌ای است که حالت فاعل، مفعول و… را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد. اعراب جمله حالیه همیشه محلّاً منصوب است. به‌عنوان نمونه، در جمله «رَأَیْتُ عَمّي و هُوَ ذاهِبٌ»، «و هُوَ ذاهِبٌ» نقش جمله حالیه را به عهده دارد و حالت «عَمّ» را در زمان وقوع فعل «رَأَیْتُ» نشان می‌دهد. در این مطلب از مجله فرادرس نشان می‌دهیم جملههای حالیه چگونه‌اند و چه انواعی دارند. همچنین کاربرد آن را در مثال‌هایی از جملههای عربی بررسی می‌کنیم. در پایان، تمرین‌هایی را برای یادگیری بهتر این مبحث ارائه می‌کنیم.
جمله حالیه چیست؟
به جملههای اسمیه یا فعلیه که حالت فاعل، مفعول و… را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهند، «جمله حالیه» گفته می‌شود. مثالی از جملههای حالیه را در کادر زیر آورده‌ایم. در این جمله، «یَنزِلُ الحافِلَة» نقش جمله حالیه را به عهده دارد و حالت «أَب» را در زمان وقوع فعل «رَأَیتِ» نشان می‌دهد. این جمله حالیه از نوع جمله فعلیه است و اعراب آن نیز بهصورت محلّاً منصوب است.
رَأَیتِ أَباکِ یَنزِلُ الحافِلَةَ.
پدرت را درحالیکه از اتوبوس پیاده می‌شد، دیدی.
نکته: جملههای حالیه همیشه محلّاً منصوب هستند، چون اعراب جمله‌ها محلی است.
با مشاهده فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس می‌توانید تمامی نکته‌های مربوط به جملههای حالیه و قواعد آن‌ها را یاد بگیرید. برای دسترسی به این فیلم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.
مروری بر حال و انواع آن
جمله حالیه یکی از انواع حال، همین‌طور یکی از انواع قیدهای حال در زبان عربی است. برای اینکه کاربرد جملههای حالیه را بهتر درک کنید، باید تا حدودی با حال و انواع آن آشنا باشید. انواع حال را با مثال در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| انواع حال | مثال |
| حال مفرد | مفرد جامد: کَرَّ زَیدٌ أَسَداً. |
| مفرد مشتق: یَلِذُّ لي صُوغُ الکَلامِ فَصیحاً. | |
| جمله حالیه | جمله اسمیه: ذَهَبْتُ و الشَّمسُ طالِعَةٌ. |
| جمله فعلیه: ذَهَبتُ و قَدْ طَلَعَ الفَجْرُ. | |
| شبه‌جمله | جارّ و مجرور: رَأَیتِ الفَراشَةَ عَلَی الوَردَةِ. |
| ظرف و مضافالیه: رَأَیتِ الفَراشَةَ بَیْنَ الأَشْجارِ. |
برای یادگیری بهتر انواع حال، به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:
- تمامی انواع حال برای نشان دادن حالت یکی از اعضای جمله در زمان وقوع فعل به کار می‌روند.
- به کلمه‌ای که حالت آن با استفاده از حال نشان داده می‌شود، «ذوالحال»، «صاحب حال» یا «مرجع حال» گفته می‌شود.
- ذوالحال همیشه معرفه است.
- به‌طور کلی، حال همیشه منصوب است. اگر حال مفرد باشد، اعراب آن ظاهری یا تقدیری است. اگر جمله حالیه یا شبه‌جمله باشد، اعراب آن محلی خواهد بود.
انواع جمله حالیه
تا اینجا با جملههای حالیه در عربی آشنا شدید و به کاربرد آن نیز پی بردید. در این بخش، انواع جملههای حالیه و ساختار هریک از آن‌ها را یاد می‌گیرید. انواع جملههای حالیه به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- جمله اسمیه
- جمله فعلیه
در ادامه، هرکدام از این موارد را با مثال بررسی می‌کنیم. البته در فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس نیز انواع جمله حالیه با مثال آموزش داده شده است.
جمله اسمیه به عنوان جمله حالیه
جمله‌ای که با «اسم» یا «ضمیر» شروع می‌شود، جمله اسمیه نام دارد. جملههای اسمیه می‌توانند به‌عنوان جمله حالیه، حالت یکی از اجزای جمله را در هنگام وقوع فعل نشان بدهند. ساختار این نوع از جملههای حالیه بهصورت زیر است:
حالت اول: «و» حالیه + مبتدا + خبر
حالت دوم: مبتدا + ضمیر + خبر
ساختارهای بالا را با توجه به مثال‌هایی که در ادامه آورده‌ایم، بهتر یاد می‌گیرید. در مثال اول، کل جمله اسمیه «وَ هُوَ قادِمٌ» نقش جمله حالیه را به عهده دارد. در مثال دوم نیز جمله اسمیه «حاسوبُه جَنبَه» به‌عنوان جمله حالیه آمده است.
مثال ۱: خَطَبَ الرَّجِلُ وَ هُوَ قادِمٌ. (مرد درحالیکه ایستاده بود، سخنرانی کرد.)
مثال ۲: نَظَرتُ إلَی زَمیلي حاسوبُه جَنبَه. (به همکارم درحالیکه کامپیوترش کنارش بود، نگاه کردم.)
برای آشنایی بیشتر با این نوع از جمله حالیه به نکته‌های زیر دقت کنید:
- همیشه بین جمله حالیه و ذوالحال باید «رابط» وجود داشته باشد.
- اگر جمله حالیه با ساختار «واو حالیه + مبتدا + خبر» ساخته شده باشد، رابط آن «واو حالیه» است که در ابتدای جمله می‌آید. گاهی در چنین جملههای حالیه‌ای از ضمیر هم استفاده می‌شود. در این حالت، رابط آن هم «و» و هم ضمیر خواهد بود.
- اگر جمله حالیه با ساختار «مبتدا + ضمیر + خبر» ساخته شده باشد، رابط آن ضمیری است که در جمله حالیه وجود دارد و به ذوالحال برمی‌گردد.
- ساختار «مبتدا + ضمیر + خبر» ممکن است با حالت‌های مختلفی به کار برود اما همیشه ضمیری در آن وجود دارد که به ذوالحال برمی‌گردد. (مانند: هذا الحَقُّ لا رَیْبَ فیه.)
جمله فعلیه به عنوان جمله حالیه
به جمله‌هایی که با «فعل» شروع می‌شوند، جملههای فعلیه گفته می‌شود. گاهی جملههای فعلیه به‌عنوان جملههای حالیه و برای نشان دادن حالت یکی از اجزای جمله در زمان وقوع فعل به کار می‌روند. این نوع از جملههای حالیه خود به دو دسته تقسیم می‌شوند که آن‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| انواع جمله فعلیه به‌عنوان جمله حالیه | ساختار | مثال |
| فعل ماضی | و + قَدْ + فعل ماضی | مَشَی عَدْنانُ و قَدْ إنتَظَرَ. (عدنان درحالیکه منتظر بود، راه می‌رفت.) |
| فعل مضارع | فعل مضارع + ضمیر | وَقَفَ المُعَلِّمُ یَتَکَلَّمُ (ضمیر مستتر «هُوَ»). (معلم درحالیکه می‌گفت، ایستاد.) |
نکته: در ساختار «و + قَدْ + فعل ماضی»، واو حالیه، ضمیر یا هر دوی آن‌ها نقش رابط را به عهده دارند. در ساختار «فعل مضارع + ضمیر»، رابط بهصورت ضمیر می‌آید.
برای آشنایی بیشتر با این نوع از جملههای حالیه توصیه می‌کنیم فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس را به‌دقت مشاهده کنید.
روش ترجمه جمله های حالیه
گفتیم هم جملههای اسمیه و هم جملههای فعلیه را می‌توان به‌عنوان جمله حالیه به کار برد. در این حالت، برای ترجمه آن‌ها از روش‌های متفاوتی استفاده می‌شود. در این بخش، نحوه ترجمه جملههای حالیه را به‌تفکیک بررسی می‌کنیم.
ترجمه جمله اسمیه
اگر جمله حالیه بهصورت جمله اسمیه آمده باشد، برای ترجمه آن می‌توانیم از قید «درحالیکه» استفاده کنیم. گاهی هم می‌توان این نوع از جمله‌ها را بهصورت قید فارسی ترجمه کرد. در این مورد، به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم توجه کنیم. در این مثال، جمله اسمیه «و هُوَ مَسرورٌ» را به دو صورت «در‌حالی که شادمان بود» و «شادمان» (قید حالت) ترجمه کردهایم.
مَریَمٌ رَأَتْ إِبْنَها و هُوَ مَسْرورٌ.
مریم پسرش را درحالیکه شادمان بود، دید.
مریم پسرش را شادمان دید.
ترجمه جمله فعلیه
نحوه ترجمه جمله فعلیه به فعلی که قبل از آن می‌آید بستگی دارد. در جدول زیر، حالت‌های مختلف جملههای حالیه را نسبت به فعل قبل از آن بررسی کردهایم و روش ترجمه آن را با مثال نشان داده‌ایم.
| حالت‌های جملههای حالیه | روش ترجمه فعل دوم | مثال |
| فعل ماضی + فعل ماضی | ماضی بعید | زُرْتُ القائِدَ و قَدْ خِفتُ. (درحالیکه ترسیده بودم، فرمانده را ملاقات کردم.) |
| فعل ماضی + فعل مضارع | ماضی استمراری | زُرْتُ القائِدَ أَخافُ. (درحالیکه می‌ترسیدم، فرمانده را ملاقات کردم.) |
| فعل مضارع + فعل مضارع | مضارع اخباری | أَزورُ القائِدَ أَخافُ. (درحالیکه می‌ترسم، فرمانده را ملاقات می‌کنم.) |
آموزش انواع جمله های عربی در فرادرس
در بخش‌های قبلی این مطلب، بارها به این نکته اشاره کردیم که جملههای حالیه در واقع همان جملههای اسمیه و فعلیه هستند که برای نشان دادن حالت یکی از اجزای جمله به کار می‌روند. بنابراین، برای یادگیری جملههای حالیه، لازم است با ساختار انواع جمله‌ها در زبان عربی آشنا باشید. به این منظور می‌توانید از فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید. با کلیک روی هر عنوان، به فیلم آموزشی آن دسترسی خواهید داشت.
چنانچه می‌خواهید علاوه‌بر انواع جمله‌ها، با اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها، مانند «فاعل»، «مفعول‌به»، «فعل» و… هم آشنا شوید، توصیه می‌کنیم مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس را مشاهده کنید. در این مجموعه‌های آموزشی، نه‌تنها قواعد صرف و نحو عربی، بلکه روش ترجمه این زبان را نیز آموزش داده‌ایم.
مثال جمله حالیه
در بخش‌های قبلی، انواع و ساختار جملههای حالیه را یاد گرفتید. در این بخش با دقت به مثال‌هایی که با هم بررسی می‌کنیم، می‌توانید کاربردهای متنوع جملههای حالیه را نیز بیاموزید. مخاطبانی که در حال آمادگی برای آزمون کنکور هستند، می‌توانند در مورد این مبحث از فیلم آموزش عربی زبان قرآن پایه دوازدهم به همراه حل سؤالات کنکور فرادرس نیز کمک بگیرند. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.
مثال اول
در مثال زیر، جمله اسمیه «و هُوَ مَریضٌ» به‌عنوان جمله حالیه به کار رفته است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، در این جمله حالیه، واو حالیه و ضمیر «هُوَ» به‌عنوان رابط جمله حالیه و ذوالحال (ضمیر بارز «تُ») به کار رفته است.
زُرْتُ جَدّي و هُوَ مَریضٌ.
پدربزرگم را در حالی که بیمار بود، ملاقات کردم.
ترکیب این جمله و نقش هرکدام از اجزای آن را در ادامه بیان کردهایم.
- زُرْتُ: فعل و فاعل آن ضمیر بارز «تُ»
- جَدّ: مفعول‌به من منصوب تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- وَ هُوَ مَریضٌ: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- وَ: واو حالیه
- هُوَ: مبتدا و مرفوع محلّاً
- مَریضٌ: خبر و مرفوع به اعراب ظاهری.
مثال دوم برای جمله حالیه
در این مثال، بازهم از جمله اسمیه به‌عنوان حال استفاده شده است. «مِحْفَظَتُها بِیَدِها» جمله حالیه مثال زیر است. در این جمله حالیه، ضمیر «ها» در انتهای «مِحْفَظَتُها»، نقش رابط جمله حالیه و ذوالحال (لَیْلَی) را به عهده دارد.
سافَرَتْ لَیْلَی مِحْفَظَتُها بِیَدِها.
لیلا در حالی که کیفش در دستش بود، مسافرت کرد.
ترکیب این جمله و نقش اجزای آن را در ادامه مشخص کردهایم:
- سافَرَتْ: فعل
- لَیْلَی: فاعل و مرفوع تقدیراً
- مِحْفَظَتُها بِیَدِها: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- مِحْفَظَةُ: مبتدا و مرفوع به اعراب ظاهری
- ها: مضافالیه و مجرور محلّاً
- بِیَدِ: جارّ (ب‍ِ‍ـ) و مجرور (یَدِ)
- ها: مضافالیه و مجرور محلّاً
مثال سوم
در جمله زیر، «یَطیرُ في السَّماءِ» نوعی جمله فعلیه است که به‌عنوان جمله حالیه آمده است. ضمیر مستتر «هُوَ» در فعل «یَطیرُ»، رابط میان این جمله حالیه و ذوالحال (الطّائِرِ) است.
نَظَرْتُ إلَی الطّائِرِ یَطیرُ في السَّماءِ.
به هواپیمایی که در آسمان پرواز می‌کرد، نگاه کردم.
تجزیه جمله بالا را در کادر زیر آورده‌ایم:
- نَظَرْتُ: فعل و فاعل ضمیر بارز «تُ»
- إلَی الطّائِرِ: جارّ (إلَی) و مجرور (الطّائِرِ)
- یَطیرُ في السَّماءِ: حال و محلّاً منصوب
- یَطیرُ: فعل و فاعل ضمیر مستتر «هُوَ»
- في السَّماءِ: جارّ (في) و مجرور (السَّماءِ).
مثال چهارم
در مثال زیر، کل جمله «وَ لَمْ تَطْلَعُ الشَّمسُ» به‌عنوان نوعی جمله فعلیه، در جایگاه جمله حالیه قرار گرفته است. در ابتدای این جمله، از واو حالیه به‌عنوان رابط جمله حالیه و ذوالحال (خالِد) استفاده شده است.
دَخَلَ خالِد المَصْرَفَ وَ لَمْ تَطْلَعُ الشَّمسُ.
خالد وقتی که خورشید هنوز طلوع نکرده بود، وارد بانک شد.
تجزیه این جمله را در ادامه مشاهده می‌کنید:
- دَخَلَ: فعل
- خالِد: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- المَصْرَفَ: مفعول‌به و منصوب به اعراب ظاهری
- وَ لَمْ تَطْلَعُ الشَّمسُ: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- وَ: واو حالیه
- لَمْ: حرف جازمه و مبنی بر سکون
- تَطْلَعُ: فعل مضارع
- الشَّمسُ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری.
مثال پنجم برای جمله حالیه
در جمله زیر از «و قَدْ أَسْرَعَتْ» به‌عنوان جمله اسمیه استفاده شده است. این جمله فعلیه محلّاً منصوب است و حالت «نَرجِسٌ» را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد. «و» و ضمیر مستتر «هي» نیز رابط میان جمله حالیه و ذوالحال آن هستند.
جاءَتْ نَرجِسٌ و قَدْ أَسْرَعَتْ.
نرجس در حالی که عجله کرده بود، آمد.
در ادامه، ترکیب این جمله و نقش هرکدام از اجزای آن را نشان داده‌ایم:
- جاءَتْ: فعل
- نَرجِسٌ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- و قَدْ أَسْرَعَتْ: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- و: واو حالیه
- قَدْ: حرف تحقیق و مبنی بر سکون
- أَسْرَعَتْ: فعل و فاعل ضمیر مستتر «هي».
جمله حالیه و طرز به‌کارگیری آن یکی از موضوعاتی است که در مطلب «صرف و نحو عربی دوازدهم رشته انسانی» از مجله فرادرس به‌خوبی آموزش داده‌ایم.
مثال ششم
جمله فعلیه «یَلْعَبُ في الغُرْفَةِ» در مثال زیر به‌عنوان جمله حالیه آمده است. این جمله محلّاً منصوب است و حالت «الطِفلُ» را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد. رابط این جمله و ذوالحال، ضمیر مستتر «هُوَ» است که در فعل «یَلْعَبُ» قرار دارد و به «الطِفلُ» برمی‌گردد.
الطِفلُ یُشاهِدُ التِّلفازَ یَلْعَبُ في الغُرْفَةِ.
کودک در حالی که در اتاق بازی می‌کند، تلویزیون می‌بیند.
در ادامه، ترکیب این جمله و اجزای آن را مشخص کردهایم:
- الطِفلُ: مبتدا و مرفوع به اعراب ظاهری
- یُشاهِدُ: خبر و مرفوع محلّاً، فعل و فاعل ضمیر مستتر «هُوَ»
- التِّلفازَ: مفعول‌به و منصوب به اعراب ظاهری
- یَلْعَبُ في الغُرْفَةِ: حال و منصوب محلّاً
- یَلْعَبُ: فعل و فاعل ضمیر مستتر «هُوَ»
- في الغُرْفَةِ: جارّ (في) و مجرور (الغُرْفَةِ)
مثال هفتم
در جمله زیر، جمله فعلیه «و لَمّا تَنْضَجْ»، حالت فاعل را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد. بنابراین، «و لَمّا تَنْضَجْ» جمله حالیه است و ضمیر بارز «تَ» در «قَطَفَتَ» ذوالحال آن محسوب می‌شود. رابط بین جمله حالیه و ذوالحال نیز «واو» حالیه و ضمیر مستتر «هي» است.
قَطَفَتَ التُفّاحَةَ و لَمّا تَنْضَجْ.
سیب را در حالی که هنوز نرسیده بود، چیدم.
در ادامه، ترکیب و اجزای این مثال را با اعراب آن‌ها مشاهده می‌کنید:
- قَطَفَتَ: فعل و فاعل ضمیر بارز «تَ»
- التُفّاحَةَ: مفعول‌به و منصوب به اعراب ظاهری
- و لَمّا تَنْضَجْ: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- و: واو حالیه
- لَمّا: ادات جزم و مبنی بر سکون
- تَنْضَجْ: فعل مضارع مجزوم و فاعل ضمیر مستتر «هي».
مثال هشتم برای جمله حالیه
در کادر زیر، مثالی از جمله حالیه را مشاهده می‌کنید. «کتابُه بَینَ یَدَیه» نوعی جمله اسمیه است که نقش حال جمله را به عهده دارد. اعراب آن نیز محلّاً منصوب است. رابط بین این جمله حالیه و ذوالحال (أَب)، ضمیر متصل «ه» در «کتابُه» است.
دَخَلَ أَبي کتابُه بَینَ یَدَیه.
پدرم در حالی که کتابش در دستانش بود، وارد شد.
در این بخش، تجزیه این جمله، همین‌طور اجزای آن را مشخص کردهایم:
- دَخَلَ: فعل
- أَب: فاعل و مرفوع تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- کتابُه بَینَ یَدَیه: حال و منصوب محلّاً
- کتابُ: مبتدا و مرفوع به اعراب ظاهری
- هُ: مضافالیه و مجرور محلّاً
- بَینَ: ظرف و منصوب
- یَدَی (یَدَیْنِ): مضافالیه و مجرور به اعراب ظاهری (چون این کلمه مضاف کلمه بعدی هم هست، «ن» از انتهای آن حذف شده است.)
- هِ: مضافالیه و مجرور محلّاً.
مثال نهم
در این مثال از جمله فعلیه «لَمْ أَشْتَرِ قَمیصاً» به‌عنوان جمله حالیه استفاده شده است. این جمله حالیه حالت گوینده را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد. رابط میان جمله حالیه و ذوالحال (ضمیر بارز «تُ»)، ضمیر مستتری است که در فعل «أَشْتَرِ» قرار دارد.
رَجَعتُ مِن السُّوقِ لَمْ أَشْتَرِ قَمیصاً.
در حالی که لباسی نخریده بودم، از بازار برگشتم.
نحوه ترکیب این جمله را در ادامه آورده‌ایم و اجزای تشکیل‌دهنده آن را نشان داده‌ایم:
- رَجَعتُ: فعل و فاعل ضمیر بارز «تُ»
- مِن السُّوقِ: جارّ (مِن) و مجرور (السُّوقِ)
- لَمْ أَشْتَرِ قَمیصاً: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- لَمْ: ادات جزم و مبنی بر سکون
- أَشْتَرِ: فعل و فاعل ضمیر مستتر «أنا»
- قَمیصاً: مفعول‌به و منصوب به اعراب ظاهری
مثال دهم برای جمله حالیه
در مثال زیر، جمله فعلیه «وَ ما طَلَعَ الفَجرُ»، نقش جمله حالیه را به عهده دارد. این جمله محلّاً منصوب است. رابط جمله حالیه و ذوالحال (الرَّجالُ)، واو حالیه است.
رَکِبَ الرَّجالُ و ما طَلَعَ الفَجرُ.
در حالی که هنوز خورشید طلوع نکرده بود، مردان سوار شدند.
در ادامه، اجزای این جمله و نقش و اعراب هرکدام از آن‌ها را مشخص کردهایم:
- رَکِبَ: فعل
- الرَّجالُ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- و ما طَلَعَ الفَجرُ: جمله حالیه و منصوب محلّاً
- وَ: واو حالیه
- ما: حرف نفی و مبنی بر سکون
- طَلَعَ: فعل
- الفَجرُ: فاعل و مرفوع
برای دسترسی به مثال‌های بیشتر به فیلم آموزش عربی زبان قرآن پایه دوازدهم به همراه حل سؤالات کنکور فرادرس مراجعه کنید.
فرق جمله حالیه و جمله وصفیه
تفاوت‌های اصلی جملههای حالیه و جملههای وصفیه را در جدول زیر بیان کردهایم. جملههای وصفیه، جمله‌هایی هستند که بعد از اسم‌های نکره می‌آیند و یکی از ویژگی‌های آن‌ها را نشان می‌دهند.
| جمله حالیه | جمله وصفیه |
| برای نشان دادن حالت «ذوالحال» به کار می‌رود. | برای توصیف و نشان دادن ویژگی‌های «موصوف» کاربرد دارد. |
| ذوالحال آن همیشه معرفه است. | موصوف آن همیشه نکره است. |
| همیشه منصوب است. | اعراب آن مطابق با موصوف، منصوب، مجرور یا مرفوع است. |
با توجه به مثال‌هایی که در ادامه آورده‌ایم، تفاوت جملههای حالیه و جملههای وصفیه را بهتر یاد می‌گیرید.
مثال اول
در مثال زیر فعل «یَضْحَکُ» حالت کلمه معرفه «الرَّجُلُ» را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد. بنابراین، نوعی جمله حالیه و منصوب به اعراب محلی است.
جاءَ الرَّجُلُ یَضْحَکُ.
مرد درحالیکه می‌خندید، آمد.
مثال دوم
در جمله زیر، فعل «یَضْحَکُ» یکی از ویژگی‌های کلمه نکره «رَجُلٌ» را نشان می‌دهد. بنابراین نوعی جمله وصفیه است و اعراب آن نیز به تبعیت از موصوف (رَجُلٌ)، بهصورت مرفوع محلّاً بیان می‌شود.
جاءَ رَجُلٌ یَضْحَکُ.
مردی که می‌خندید، آمد.
سؤالات متداول
در این بخش به برخی از سؤال‌های متداول در مورد جملههای حالیه و کاربرد آن پاسخ می‌دهیم و نکته‌های تکمیلی را در مورد این مبحث بیان می‌کنیم. برای یادگیری نکته‌های بیشتر پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس مراجعه کنید.
انواع حال در عربی چیست؟
در زبان عربی، سه نوع حال وجود دارد که در فهرست زیر آن‌ها را نشان داده‌ایم:
- حال مفرد (جامد و مشتق)
- حال جمله (جمله اسمیه و فعلیه)
- حال شبه‌جمله (جارّ و مجرور، ظرف و مضافالیه)
فرق حال و صفت در عربی چیست؟
مهم‌ترین تفاوت‌های حال و صفت را در ادامه مشخص کردهایم:
- حال حالت یکی از اجزای جمله را در زمان وقوع فعل نشان می‌دهد اما صفت، یکی از ویژگی‌های موصوف خود را بیان می‌کند.
- حال همیشه منصوب است اما صفت متناسب با موصوف خود، ممکن است مرفوع، منصوب یا مجرور باشد.
- حال همیشه حالت کلمه‌های معرفه را بیان می‌کند اما صفت می‌تواند ویژگی‌های اسم‌های معرفه و نکره را نشان بدهد.
آیا جمله حالیه در قرآن هم کاربرد دارد؟
بله، در متن قرآن بارها از انواع جملههای حالیه استفاده شده است. به‌طور مثال در آیه «وَ لَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» (بقره/۲۵)، جمله اسمیه «وَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» نقش جمله حالیه را به عهده دارد.
تمرین جمله های حالیه
یادگیری قواعد عربی، به‌خصوص قواعد مربوط به جملههای حالیه، نیازمند تکرار و تمرین فراوان است. به همین علت، در این بخش، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای را با پاسخ تشریحی ارائه کردهایم. برای جواب دادن به هر سؤال، یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید.
بعد از جواب دادن به هریک از سؤال‌ها، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب» می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» هم جواب تشریحی هر سؤال نشان داده می‌شود. بعد از جواب دادن به تمامی سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود که با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهایتان را در این آزمون ببینید.
۱- در کدام گزینه از ساختار «واو حالیه + مبتدا + خبر» به‌عنوان جمله حالیه استفاده شده است؟
«ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظَالِمُونَ» (بقره/۵۱)
«ثُمَّ عَفَوْنَا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» (بقره/۵۲)
«وَ إِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَ الْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ» (بقره/۵۳)
«ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» (بقره/۵۶)
در گزینه اول، «وَ أَنْتُمْ ظَالِمُونَ» به‌عنوان جمله حالیه آمده است.
۲- نوع حال در کدام گزینه متفاوت است؟
«يَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ» (آل‌عمران/۷۸)
«قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ» (آل‌عمران/۸۱)
«قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا» (آل‌عمران/۳)
«وَ لَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» (آل‌عمران/۱۰۲)
نوع حال در تمامی گزینه‌ها عبارتند از:
- گزینه اول: وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (جمله حالیه)
- گزینه دوم: وَ أَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ (جمله حالیه)
- گزینه سوم: حَنِيفًا (حال مفرد)
- گزینه چهارم: وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (جمله اسمیه)
۳- در جمله زیر، اعراب جمله حالیه را مشخص کنید؟
«وَ لَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَ هُمْ يَعْلَمُونَ» (آل‌عمران/۱۳۵)
منصوب به اعراب ظاهری
منصوب تقدیراً
در این آیه از جمله حالیه «وَ هُمْ يَعْلَمُونَ» استفاده شده است. اعراب تمامی جملههای اسمیه، محلّاً منصوب است.
۴- رابط جمله حالیه و ذوالحال را در جمله زیر مشخص کنید.
«ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ» (آل‌عمران/۲۳)
واو حالیه و ضمیر مستتر «هُوَ»
«هُم» و ضمیر بارز «و»
ضمیر بارز و ضمیر مستتر «هُم»
واو حالیه و ضمیر «هُم»
۵- در کدام گزینه جمله حالیه به کار رفته است؟
«رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا» (آل‌عمران/۳۵)
«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ» (آل‌عمران/۷۰)
«أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا» (آل‌عمران/۳۹)
«اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا»
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶- در جمله زیر، کدام کلمه نقش جمله حالیه را به عهده دارد؟
«تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا» (بقره/۲۵۲)
۷- در جمله زیر، جمله حالیه چگونه ترجمه می‌شود؟
نَظَرْتُ إلَی مُعَلِمّي یْدَرِّسُ.
ماضی استمراری
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸- کدام گزینه در مورد جمله زیر نادرست است؟
«ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ» (بقره/۲۸)
در این جمله از حال استفاده شده است.
«وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ» جمله حالیه است.
جمله حالیه از نوع جمله اسمیه است.
در این جمله حالیه فقط از واو حالیه به‌عنوان رابط استفاده شده است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹- کدام گزینه در مورد انواع جمله حالیه و کاربرد آن‌ها نادرست است؟
جمله حالیه می‌تواند بهصورت جمله اسمیه یا فعلیه بیاید.
همیشه رابطی در آن وجود دارد.
حرف «و» می‌تواند به‌عنوان رابطه جمله حالیه و ذوالحال به کار برود.
رابط همیشه در ابتدای جمله حالیه می‌آید.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰- کدام گزینه در مورد تفاوت‌های جمله حالیه و وصفیه نادرست است؟
جمله حالیه حالت کلمه‌ای معرفه را نشان می‌دهد اما جمله وصفیه برای توصیف کلمه نکره می‌آید.
اعراب جمله حالیه تقدیری است اما اعراب جمله وصفیه محلی است.
جمله حالیه منصوب است اما جمله وصفیه می‌تواند هر اعرابی داشته باشد.
جمله حالیه، حالت را نشان می‌دهد اما جمله وصفیه یکی از ویژگی‌های موصوف را نشان می‌دهد.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جدول خلاصه انواع جمله حالیه
در این مطلب از مجله فرادرس، جمله حالیه و انواع آن را بررسی کردیم. همچنین با مثال‌های گوناگون، کاربرد آن‌ها را نشان دادیم. در جدول زیر، خلاصه‌ای از نکته‌های مربوط به جملههای حالیه را ملاحظه می‌کنید.
| انواع جملههای حالیه | جمله اسمیه |
| جمله فعلیه | |
| اعراب جملههای حالیه | محلّاً منصوب |
| ساختار جملههای حالیه | «و» + مبتدا + خبر |
| مبتدا + ضمیر + خبر | |
| و + قَدْ + فعل ماضی | |
| فعل مضارع + ضمیر | |
| ترجمه جملههای حالیه | درحالیکه… / قید فارسی |
| فعل ماضی + فعل ماضی: فعل دوم بهصورت ماضی بعید | |
| فعل ماضی + فعل مضارع: فعل دوم بهصورت ماضی استمراری | |
| فعل مضارع + فعل مضارع: فعل دوم بهصورت مضارع اخباری |
source