«نون وِقایَة» حرفی است که بین فعل یا حرف و ضمیر متصل «ي» قرار می‌گیرد و موجب می‌شود تلفظ این کلمه‌ها در کنار هم راحتتر باشد. به‌‌عنوان مثال در جمله «أَخْبِرْني»، بین فعل «أَخْبِرْ» و ضمیر «ي» از نون وقایة استفاده شده است. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، ضمن آنکه توضیح می‌دهیم نون وقایه چیست، ویژگی‌ها و مشخصه‌های آن را نیز بررسی می‌کنیم. سپس با مثال‌ها و تمرین‌های متنوع، روش به‌کارگیری یا تشخیص آن را مرور می‌کنیم.
نون وقایه چیست؟
هرگاه بخواهیم به انتهای فعلها یا حروف عربی، ضمیر متصل «ي» را اضافه کنیم، باید بین فعل یا حرف و ضمیر بعد از آن، حرف «ن» را قرار بدهیم. به این نوع از «ن»، نون وِقایَة گفته می‌شود. با قرار دادن نون وقایه، تلفظ فعل یا حرف و ضمیر بعد از آن برای گوینده راحتتر می‌شود. مبحث نون وقایه و موارد کاربرد آن یکی از موضوعاتی است که در فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس آموزش داده شده است. با کلیک روی لینک زیر به این فیلم آموزشی دسترسی خواهید داشت.
برای آشنایی بیشتر با این حرف و کاربرد آن، به مثال زیر دقت کنید. در مثال زیر، بعد از فعل «يُكَلِّمُ»، ضمیر متکلم وحده «ي» قرار گرفته است. بنابراین، بین فعل و ضمیر بعد از آن، نون وقایة آمده است. در مثال دوم نیز، «ي» به حرف جرّ «مِن» متصل شده است. سپس نون وقایة بین آن‌ها آمده و «ن» حرف جرّ با نون وقایة ادغام شده است.
يُكَلِّمُنِي.
مِنّی. (مِن + ن + ي)
در مورد نون وقایة و کاربرد آن در چنین ساختارهایی به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:
- نون وقایه محلی از اعراب ندارد.
- این حرف مبنی بر کسره است. یعنی همیشه با حرکت کسره می‌آید.
- اگر «ي» بعد از فعل بیاید، «مفعول به» آن است.
- اگر «ي» بعد از حرف جرّ بیاید، «مجرور به حرف جرّ» خواهد بود.
- نون وقایه بعد از فعل‌های متعدی می‌آید.
روش تشخیص نون وقایه چیست؟
با خواندن بخش‌های قبلی یاد گرفتید که نون وقایه چیست و در چه مواردی به کار می‌رود. همچنین مثال‌های آن را در جمله‌های عربی بررسی کردید. در این بخش، روش تشخیص نون وقایة را توضیح می‌دهیم. برای تشخیص راحتتر نون وقایة، نکته‌های زیر را به خاطر بسپارید:
- اگر انتهای کلمه‌ای «ني» قرار داشته باشد، ممکن است بین آن کلمه و «ي»، نون وقایه قرار گرفته باشد. (يُسْمِعُني)
- اگر انتهای فعل، «ني» قرار گرفته باشد، به‌طوری که آن «ن» جزء حروف اصلی فعل نباشد، ممکن است آن حرف، نون وقایة باشد. (مثل «حَجَرَني» که حروف اصلی آن «ح، ج، ر» است.)
- حروف جرّی که نون مشدّد دارند و انتهای آن‌ها «ي» قرار گرفته است، دارای نون وقایه هستند. (عَنّی)
با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس می‌توانید نون وقایة و تشخیص آن را بهتر و بیشتر یاد بگیرید.
شروط نون وقایه
هنگام استفاده از نون وقایة باید شروط خاصی را رعایت کنید. در این بخش، شروط کاربرد نون وقایه را توضیح می‌دهیم:
- اگر ضمیر متصل «ي» به فعل متصل شود، حتماً نون وقایة با حرکت کسره بین آن‌ها می‌آید. (مانند: عَسانِي)
- اگر ضمیر «ي» به حروف جرّ «مِنْ» و «عَنْ» متصل شود، قبل از آن باید نون وقایة بیاید. در این حالت، نون وقایة با حرف «ن» قبل از خود ادغام می‌شود و به‌صورت مشدّد درمی‌آید. (مانند: مِنّی، عَنّي)
- اگر «ي» به سایر حروف جرّ مثل، «بِ‍ـ»، «لِ‍ـ» و «في» متصل شود، نیازی نیست قبل از آن نون وقایه بیاید. (بِي، لِي، فِیّ)
- اگر بخواهیم به حرف مشبهة بالفعل «لَیتَ»، ضمیر «ي» را اضافه کنیم، حتماً باید بین آن‌ها نون وقایة را قرار بدهیم. (لَیْتَني)
- بین حرف مشبهة بالفعل «لَعَلَّ» و «ي» می‌توانیم نون وقایة را بگذاریم یا آن را بدون نون وقایة به کار ببریم. (لَعَلِني، لَعَلِّي)
- اگر «ي» به سایر حروف مشبهة بالفعل متصل شود، می‌توانیم بین آن‌ها نون وقایة را قرار بدهیم یا ندهیم. (مانند: لٰکنني، لٰکِني)
- اگر «ي» بعد از ظرف «لَدُن» (به معنی «نزد») بیاید، بهتر است بین آن‌ها نون وقایة را قرار بدهیم اما قرار دادن آن اجباری نیست. (مانند: لَدُنّي، لَدُني)
- اگر «ي» بعد از کلمه‌های «قَدْ» و «قَطْ» بیاید، می‌توانیم بین آن‌ها، نون وقایة را قرار بدهیم یا ندهیم اما قرار دادن آن بهتر است. (مانند: قَدْني، قَدِی و قَطْني، قَطِي)
چطور قواعد زبان عربی را با فرادرس یاد بگیریم؟
برای اینکه بدانید نون وقایه چیست و روش تشخیص آن را به‌خوبی یاد بگیرید، در وهله اول باید با فعلها، حروف و ضمایر عربی به‌خوبی آشنا باشید. به عبارت دیگر، ابتدا باید بخش گسترده‌ای از قواعد مربوط به صرف فعلها، انواع حروف و کاربرد ضمایر را بیاموزید تا بتوانید به‌راحتی نون وقایة را از سایر حروف تشخیص بدهید. در این مورد، ساده‌ترین راه این است که از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید. در هریک از این فیلم‌های آموزشی، ده‌ها نکته کاربردی در مورد صرف و نحو زبان عربی بیان شده است.
برای اینکه اطلاعات خود را در مورد قواعد دستوری زبان عربی گسترش بدهید و این زبان را فراتر از درس‌های مدرسه یاد بگیرید، می‌توانید به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید. در این مجموعه‌های آموزشی، نکته‌های مفیدی نیز در مورد ترجمه زبان عربی بیان شده است.
مثال نون وقایه در عربی
در ادامه، مثال‌هایی از کاربرد نون وقایة را در فعلها و جمله‌های عربی بررسی می‌کنیم. برای یادگیری مثال‌های بیشتر توصیه می‌کنیم فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.
مثال اول
در این مثال، بین فعل امر «أَخْبِرْ» و ضمیر متصل «ي» از نون وقایة استفاده شده است. «ي» در واقع مفعول‌به «أَخْبِرْ» است.
أَخْبِرْني
(مرا خبر کن.)
مثال دوم نون وقایه در عربی
در مثال زیر، بعد از فعل «تُعْجِبُ» از ضمیر متصل «ي» استفاده شده است. می‌دانیم که در چنین حالتی، حتماً بین فعل و ضمیر بعد از آن باید از نون وقایة استفاده شود. همان‌طور که در مثال زیر نیز نشان داده شده است.
تُعْجِبُني.
(از تو خوشم می‌آید.)
مثال سوم
در این مثال نیز بین فعل مضارع «يُساعِدُ» و مفعول آن، یعنی ضمیر متصل «ي»، نون وقایة قرار گرفته است.
يُساعِدُنِي.
(به من کمک می‌کند.)
برای اینکه بتوانید نون وقایة را در انتهای فعلها تشخیص بدهید، لازم است با ساختار فعل‌های عربی کاملاً آشنا باشید. در مطلب «انواع فعل در عربی» مجله فرادرس، ساختار فعل‌های زبان عربی را با مثال بررسی کرده‌ایم.
مثال چهارم
در کادر زیر، مثال دیگری از کاربرد نون وقایة را نشان داده‌ایم. در این مثال، نون وقایة بین فعل ماضی «إِسْتَمَعَ» و ضمیر متصل «ي» قرار گرفته است.
إِسْتَمَعَنِي.
(به من گوش داد.)
مثال پنجم نون وقایه در عربی
در آیه زیر، بعد از حرف جرّ «مِنْ»، ضمیر متصل «ي» آمده است. برای تلفظ راحتتر این کلمه‌ها، نون وقایة میان آن‌ها قرار گرفته است. در مرحله بعد، «ن» انتهای «مِنْ» در نون وقایة ادغام شده و «نّ» ساخته شده است.
«وَ أَخِي هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِسَانًا» (قصص/۳۴)
و برادرم هارون در زبان‌آوری از من برتر است.
مثال ششم
در این آیه نیز بین فعل «اذْكُرُوا» و ضمیر «ي»، نون وقایة قرار گرفته است تا تلفظ آن‌ها در کنار هم راحتتر باشد.
«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لَا تَكْفُرُونِ» (بقره/۱۵۲)
پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و شکرگزارم باشید و با من ناسپاسى نكنيد.
مثال هفتم نون وقایه در عربی
در این جمله نیز نون وقایة به کار رفته است. با این تفاوت که این بار بین حرف مشبهة بالفعل «لَیْتَ» و ضمیر «ي» قرار گرفته است.
«يَقُولُ يَا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَيَاتِي» (فجر/۲۴)
می‌گویند این کاش برای زندگی خود چیزی پیش فرستاده بودم.
مثال هشتم
گفتیم که نون وقایة بین فعل و «ي» یا بین حرف و «ي» قرار می‌گیرد. در آیه زیر، نمونه‌ای از هر دوی این موارد را مشاهده می‌کنید. یک بار بین حرف «أَن» و «ي» از نون وقایة استفاده شده و یک بار هم بین فعل «بَلَغَ» و «ي»، نون وقایة آمده است.
«قَالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَ امْرَأَتِي عَاقِرٌ» (آل‌عمران/۴۰)
گفت: پروردگارا! چگونه ممكن است فرزندی داشته باشم، درحالی‌كه پيری به سراغم آمده و همسرم نازاست؟
کاربردهای نون وقایه چیست؟
در بخش‌های قبل توضیح دادیم که وجود نون وقایة بین فعل یا حرف و «ي» موجب تلفظ راحتتر آن‌ها می‌شود. با این حال، نون وقایة کاربردهای دیگری نیز دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- باعث می‌شود فعل «امر مفرد مذکر مخاطب» را با «امر مفرد مؤنث مخاطب» اشتباه نگیریم. (مثلاً «أَکْرِمني» امر مفرد مذکر مخاطب است و با نون وقایة آمده است اما «أَکْرِمي» امر مفرد مؤنث مخاطب و بدون نون وقایة است.)
- موجب می‌شود فعل‌های «امر مفرد مؤنث مخاطب» و «فعل ماضی متصل به یاء» را با هم اشتباه نگیریم. (مثلاً «تدارِکي» امر مؤنث مخاطب است که نون وقایة ندارد اما «تدارکنِي» نوعی فعل ماضی است که انتهای آن نون وقایة و ضمیر متصل «ي» آمده است.)
- با وجود نون وقایة، فعلها و اسم‌ها را با هم اشتباه نمی‌گیریم. (مثلاً «حجري» اسم است که نون وقایة ندارد اما «حجرنِي» فعل است که با ضمیر «ی» و نون وقایة آمده است.)
- باعث تمایز فعلها و حروف عربی می‌شود. (مثلاً «عَداي» نوعی حرف جرّ است که نون وقایة ندارد اما «عَداني» نوعی فعل است که با نون وقایة و ضمیر متصل «ي» آمده است.)
- نوعی تأکید را نشان می‌دهد. (مثلاً «إِنَّني» نسبت به «إِنّي» تأکید بیشتری در خود دارد.)
علاوه‌بر نون وقایه، «ن»های دیگری نیز در زبان عربی وجود دارد که کاربرد آن‌ها با نون وقایه کاملاً متفاوت است. به‌طور مثال می‌توان به نون عوض رفع یا نونی که جزء ریشه فعل است، اشاره کرد. برای اینکه نون وقایه و کاربردهای آن را بهتر یاد بگیرید و این نوع از «ن» را به‌راحتی از سایر انواع «ن» تشخیص دهید، توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۱ پایه دهم مراجعه کنید.
تمرین نون وقایه
در عربی، انواع مختلفی از نون به کار می‌رود. برای اینکه بتوانید نون وقایه را در بین آن‌ها تشخیص بدهید، لازم است آن را چندین بار تمرین کنید. در این بخش، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌‌ای را با پاسخ ارائه کرده‌ایم که با حل کردن آن‌ها می‌توانید آموخته‌های خود را بسنجید. برای جواب دادن به هر سؤال، کافی است یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از پاسخ دادن به هریک از سؤال‌ها، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب» می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید.
برخی از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی هم هستند. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» می‌توانید پاسخ تشریحی آن‌ها را مشاهده کنید. پس از جواب دادن به همه سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان را در این آزمون مشاهده خواهید کرد.
۱- در کدام گزینه نون وقایه به کار رفته است؟
توجه داشته باشید که نون وقایة همیشه بین فعل یا حرف و «ي» می‌آید. بنابراین، بعد از آن باید ضمیر متصل «ي» قرار بگیرد.
۲- نون وقایع را در جمله زیر مشخص کنید.
«وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ ائْذَنْ لِي وَ لَا تَفْتِنِّي أَلَا فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ» (توبه/۴۹)
۳- در همه گزینه‌ها نون وقایه آمده است، به‌جز…
«لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي مَا أَنَا بِبَاسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لِأَقْتُلَكَ» (مائده/۲۸)
«قَالَ إِنِّي لَيَحْزُنُنِي أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ» (یوسف/۱۳)
«قَالُوا لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَخَاسِرُونَ» (یوسف/۱۴)
«أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَ آبَاؤُكُمْ» (اعراف/۷۱)
نون وقایة در سایر گزینه‌ها عبارتند از:
- گزینه اول: لِتَقْتُلَنِي
- گزینه دوم: لَيَحْزُنُنِي
- گزینه چهارم: أَتُجَادِلُونَنِي
۴- کدام گزینه در مورد نون وقایه نادرست است؟
بین فعل و «ي» می‌آید.
کاربرد اصلی آن تلفظ راحتتر کلمه‌ها است.
می‌تواند با حرکت کسره (ـِ) یا فتحه (ـَ) بیاید.
محلی از اعراب ندارد.
«نون» وقایة همیشه با کسره می‌آید.
۵- در کدامیک از ساختارهای زیر می‌توان از نون وقایه استفاده کرد؟
حرف مشبهة بالفعل + نا
۶- بعد از نون وقایه کدام ضمیر به کار می‌رود؟
ضمیر متصل متکلم وحده
ضمیر منفصل متکلم وحده
ضمیر متصل متکلم مع الغیر
ضمیر منفصل متکلم مع الغیر
۷- در کدام گزینه نون وقایه نیامده است؟
«يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ» (بقره/۱۸۹)
«وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ» (بقره/۱۸۶)
«مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ» (مائده/۱۱۷)
«فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ» (مائده/۱۱۷)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸- در کدام گزینه از نون وقایه استفاده شده است؟
«فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ» (ملک/۳۰)
«قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَ مَنْ مَعِيَ» (ملک/۲۸)
«قُلْ هُوَ الرَّحْمَنُ آمَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا» (ملک/۲۹)
«مَنْ يُجِيرُ الْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ» (ملک/۲۸)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹- کدام گزینه از کاربردهای نون وقایة نیست؟
تمایز بین فعل و اسم
تمایز بین فعل و حرف
تمایز بین امر مفرد مذکر مخاطب و امر جمع مذکر مخاطب
تمایز بین امر مفرد مؤنث مخاطب و امر مفرد مذکر مخاطب
۱۰- کدامیک از نون‌های جمله زیر از نوع نون وقایه است؟
«وَ قَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ» (یوسف/۴۲)
جدول خلاصه ویژگی های نون وقایه
در این مطلب از مجله فرادرس توضیح دادیم کاربرد و مشخصه‌های نون وقایه چیست و هرکدام را با مثال نشان دادیم. خلاصه‌ای از نکته‌های مربوط به نون وقایه را به‌صورت یک‌جا در جدول زیر آورده‌ایم.
| ویژگی‌ها | مشخصه‌های نون وقایه |
| محل قرار گرفتن |
بین فعلها و ضمیر «ي» بین حروف و ضمیر «ي» |
| اعراب | مبنی بر کسره |
| کاربرد | تلفظ راحت کلمه‌ها و تشخیص آسان برخی از فعلها |
دانلود PDF مقاله
ویدا حامدیان کیش دانش‌آموخته کارشناسی زبان و ادبیات فارسی است. هنر و ادبیات از علاقه‌مندی‌های او هستند. فعالیت‌های کاری او در زمینه تولید محتوا و ویرایش بوده و در حال حاضر نیز نگارش آموزش‌های حوزه ادبیات فارسی، دستور زبان فارسی و صرف و نحو عربی مجله فرادرس را به عهده دارد.
source