مفعول آن جزئی از جمله است که فعل جمله روی آن انجام یا واقع می‌شود. برای مثال، واژه «غذا» در جمله «من غذا خوردم.»، مفعول است زیرا فعل این جمله روی آن انجام شده است. مفعول فقط در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول وجود دارد. از انواع مفعول می‌توانیم به کلمه، گروه مفعولی، مفعول بی واسطه و… اشاره کنیم. در این مطلب از مجله فرادرس، یاد می‌گیریم مفعول چیست و انواع مفعول در فارسی را با مثال توضیح می‌دهیم. همچنین یاد می‌گیریم چگونه مفعول را پیدا کنیم و روش تشخیص مفعول در شعر را با مثال بررسی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.
مفعول چیست؟
مفعول چیزی یا کسی است که فعل جمله روی آن انجام یا واقع می‌شود. برای نمونه، عبارت «گل‌های نسترن» مفعول جمله «مادرم گل‌های نسترن را هرس می‌کرد.» است زیرا فعل «هرس کردن» روی آن انجام شده است. برای تشخیص مفعول در شعر و نثر باید پرسش «چه‌کسی / چه‌چیزی را؟» را قبل از فعل جمله قرار بدهیم. اما برای انجام این کار باید مراحل دیگری را نیز طی کنیم که در ادامه مطلب، آن‌ها را توضیح خواهیم داد. همچنین انواع مفعول از نظر نشانه داشتن یا نداشتن، از نظر باواسطه یا بی‌واسطه بودن و… را نیز بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری مفعول و انواع و روش تشخیص آن، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال مفعول
در جدول زیر، چند جمله نمونه را آورده‌ایم و مفعول آن‌ها را مشخص کرده‌ایم.
| مثال | مفعول |
| او برادرش را به دانشگاه رساند. | برادرش |
| کتاب‌های من را توی کتابخانه بچین. | کتاب‌های من |
| گنجشک‌ها دانه‌های روی زمین را می‌خوردند. | دانه‌های روی زمین |
| چیزی می‌خورم. | چیزی |
| دود آه سینه‌ی نالان من سوخت این افسردگان خام را (حافظ) |
این افسردگان خام |
| آفرین خدای بر پدری که تو پرورد و مادری که تو زاد (سعدی) |
تو / تو |
| به باز چتر عنقا را بگیرد به تاج زر ثریا را بگیرد (نظامی) |
عنقا / ثریا |
چگونه مفعول را پیدا کنیم؟
بهترین و مطمئن‌ترین روش شناسایی مفعول، قرار دادن پرسش «چه‌کسی را / چه‌چیزی را؟» قبل از فعل جمله است. اما پیش از آن باید موارد دیگری مانند گذرا بودن فعل را نیز بررسی کنیم. در این بخش، مراحل چگونگی پیدا کردن مفعول در شعر و نثر را با مثال بیان می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری روش‌های شناسایی مفعول در جمله، فیلم آموزش رایگان روش‌های تشخیص مفعول در جمله فرادرس را مشاهده کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
مثال پیدا کردن مفعول در نثر
مراحل پیدا مفعول در نثر را در جدول زیر آورده‌ایم و آن‌ها را برای یک مثال طی کرده‌ایم.
او داستان‌های کودکانه را با اشتیاق برای فرزندش می‌خواند.
| مراحل پیدا کردن مفعول | مثال |
| ۱. پیدا کردن فعل گذرا به مفعول | «می‌خواند» فعل گذرای به مفعولِ موجود در این جمله است. |
| ۲. قرار دادن پرسش «چه‌چیزی را / چه‌کسی را؟» قبل از فعل جمله | «چه‌کسی را / چه‌چیزی را می‌خواند؟» |
| ۳. پیدا کردن جواب سؤالِ مرحله قبل | «داستان‌های کودکانه» را می‌خواند. |
مثال پیدا کردن مفعول در شعر
شعرها به زبان بلاغی نگاشته می‌شوند تا ادبی تر باشند و وزن نیز در آن‌ها رعایت شود. در شیوه بلاغی، جای اجزای جمله با هم عوض می‌شود. چون اشعار به شیوه‌ی بلاغی سروده می‌شوند، جای اجزای جمله در آن‌ها با شیوه معمول و دستور زبان معیار فارسی تفاوت دارد. بنابراین برای شناسایی مفعول در شعر، باید ابتدا آن را به شیوه عادی بازنویسی کنیم. در جدول زیر، روش پیدا کردن مفعول در شعر را روی یک مثال بررسی می‌کنیم.
چگونه باز کنم بال در هوای وصال
که ریخت مرغ دلم پر در آشیان فراق
(حافظ)
| مراحل پیدا کردن مفعول در شعر | مثال |
| ۱. بازنویسی مصرع یا بیت مطابق با شیوه عادی و معیار | «که مرغ دلم در آشیان فراق، پر ریخت.» |
| ۲. پیدا کردن فعل گذرا به مفعول | «ریخت» فعل گذرا به مفعول است. |
| ۳. سؤال «چه‌کسی را / چه‌چیزی را؟» قبل از فعل گذرا | «چه‌کسی یا چه‌چیزی را ریخت؟» |
| ۴. پیدا کردن پاسخ پرسش در جمله | «پر» را ریخت. |
تا اینجا یاد گرفتیم مفعول چیست و روش پیدا کردن آن در شعر و نثر را با مثال توضیح دادیم. در ادامه مطلب، جایگاه مفعول در فارسی و انواع مفعول در فارسی را با مثال توضیح می‌دهیم.
جایگاه مفعول در جملات فارسی
مفعول بعد از فاعل و قبل از فعل جمله‌های مختلف قرار می‌گیرد. در کادر زیر، مشخص کرده‌ایم مفعول کجای جمله قرار می‌گیرد و برای آن، یک مثال نیز آورده‌ایم.
فاعل + مفعول + فعل جمله
علی کتاب را خواند.
نکته: باید به این موضوع توجه کنید که ممکن است بسیاری از جمله‌های دارای مفعول، علاوه بر فاعل و مفعول، اجزای دیگری مانند متمم، انواع قید و… داشته باشند و نباید آن‌ها را با مفعول اشتباه بگیریم.
یادگیری مفعول در فارسی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم مفعول چیست و نمونه‌هایی از آن را در شعر و نثر بررسی کردیم. مفعول یکی از اجزای مهم جمله‌های فارسی است که ممکن است آن را با فاعل یا نهاد جمله اشتباه بگیریم. بنابراین باید نشانه‌های مفعول و روش‌های تشخیص آن را به خوبی یاد بگیریم. همچنین باید با دیگر اجزای جمله نیز آشنا شویم تا در شناسایی آن‌ها از یکدیگر دچار اشتباه نشویم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری مفعول و سایر اجزای جمله، کاربردی هستند.
همچنین برای یادگیری کامل مباحث مختلف ادبیات فارسی در دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
انواع مفعول در فارسی
تا اینجا یاد گرفتیم مفعول چیست و روش پیدا کردن آن را در شعر و نثر توضیح دادیم. در این بخش با انواع مفعول آشنا می‌شویم. مفعول در زبان فارسی از نظر نوع کلمه یا عبارت و از نظر مستقیم یا غیرمستقیم بودن به انواعی تقسیم می‌شود که در فهرست زیر آن‌ها را آورده‌ایم.
- مفعول کلمه
- گروه مفعولی
- جمله مفعولی
- مفعول مستقیم
- مفعول غیرمستقیم
در ادامه، همه انواع مفعول را با مثال بررسی کرده‌ایم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس، انوع مفعول را به خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مفعول کلمه چیست؟
اگر مفعول جمله، یک اسم، صفت، ضمیر و… به طور کلی، یک واژه یا کلمه باشد و هیچ وابسته پیشینی و پسینی نداشته باشد، مفعول از نوع کلمه است. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این نوع مفعول را آورده‌ایم.
| انواع مفعول کلمه | مثال |
| اسم | من دفتر (اسم) را می‌خرم. |
| ضمیر | خود (ضمیر مشترک) را بشناس. |
| صفت | شنونده‌ها (صفت فاعلی) را صدا کن. |
گروه مفعولی چیست؟
اگر مفعول جمله بیشتر از یک واژه باشد، گروه مفعولی است. در واقع، گروه مفعولی از یک واژه به عنوان هسته به علاوه وابسته‌های پیشینی یا پسینی آن ساخته می‌شود. در جدول زیر، نمونه‌هایی از گروه مفعولی را با مثال بررسی کرده‌ایم.
| مثال گروه مفعولی | مفعول |
| او هیچ حرفی را با من در میان نمی‌گذاشت. | هیچ حرفی (صفت مبهم + اسم) |
| من کتاب علی را از خواهرش گرفتم. | کتاب علی (اسم + مضاف‌الیه) |
| تو لیوان خوبی خریدی. | لیوان خوبی (اسم + صفت بیانی ساده) |
| همین چند دانه را بخور. | همین چند دانه (صفت اشاره + صفت مبهم + اسم) |
| اولین قرص زرد را از قفسه برداشتم. | اولین قرص زرد (صفت شمارشی + اسم + صفت بیانی) |
| بهترین داستان عمرم را از تو شنیدم. | بهترین داستان عمرم (صفت عالی + اسم + مضاف‌الیه + مضاف‌الیهِ مضاف‌الیه) |
اگر واژه‌ای همراه با وابسته به کار برود گروه اسمی ساخته می‌شود اما حتی ممکن است که یک گروه اسمی فقط از یک هسته تشکیل شده باشد. در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع گروه اسمی را با وابسته‌های مختلف توضیح داده‌ایم.
حال که دو نوع از مفعول در فارسی را شناختیم، در ادامه مطلب، دیگر انواع آن را با مثال معرفی می‌کنیم.
جمله مفعولی چیست؟
جمله‌های مرکب جمله‌هایی هستند که از یک جمله اصلی (هسته) و یک جمله وابسته تشکیل می‌شوند و جمله وابسته، به تنهایی معنای کاملی ندارد. در برخی از جمله‌های مرکب، جمله وابسته، مفعول جمله هسته است. برای مثال در جمله مرکب «می‌گفت که امروز زمان خوبی برای اردو نیست.»، جمله «امروز زمان خوبی برای اردو نیست.» مفعول جمله «می‌گفت» است. در ادامه، نمونه‌ای از جمله مرکب دارای جمله مفعولی را بررسی می‌کنیم.
مثال
در کادر زیر، مثال جمله مفعولی را آورده‌ایم و آن را بررسی کرده‌ایم.
پرسید برای رفتن به دانشگاه تهران باید از چه مسیری بروم.
| سؤال از فعل گذرا | جواب سؤال (مفعول) |
| چه‌چیزی را «پرسید»؟ | اینکه «برای رفتن به دانشگاه تهران از چه مسیری بروم» را پرسید. |
مفعول بی واسطه چیست؟
هر نمونه‌ای که تا اینجا در مطلب بررسی کردیم، مفعول مستقیم یا بی‌واسطه بوده است. مفعولی که بتوانیم آن را با پرسیدن سؤال «چه‌کسی / چه‌چیزی را + فعل جمله + ؟» پیدا کنیم، مفعول بی واسطه است. برای مثال در جمله «علی خودکار را از من گرفت.»، «خودکار» مفعول مستقیم یا بی واسطه است.
مفعول باواسطه چیست؟
مفعول باواسطه یا غیرمستقیم همان نقش دستوری متمم است. در دستورزبان‌های گذشته به متمم، مفعول باواسطه می‌گویند زیرا همراه با یک حرف اضافه در جمله می‌آید. برای مثال در جمله «سهراب ضبط صوت را به عباس داد.»، «ضبط صوت» مفعول بی واسطه و «عباس» مفعول باواسطه است زیرا عمل «دادن» به نوعی، روی «عباس» نیز انجام شده است. در جدول زیر، نمونه‌های دیگری از مفعول باواسطه را بررسی کرده‌ایم.
| مثال | مفعول بی واسطه | مفعول باواسطه |
| ما سؤال خود را از معلم پرسیدیم. | سؤال خود | معلم |
| آن‌ها کل خانه را به ما نشان دادند. | کل خانه | ما |
| من لباسم را از همان فروشگاه خریدم. | لباسم | همان فروشگاه |
نکته: در دستور زبان فارسی امروز، به فعل‌هایی مانند فعل‌های موجود در جدول بالا، فعل‌های گذرا به مفعول و متمم می‌گویند.
تا اینجا یاد گرفتیم مفعول چیست و انواع مفعول در فارسی را با مثال توضیح دادیم. در ادامه مطلب، فرق مفعول و نهاد و فرق فاعل و مفعول را بررسی می‌کنیم.
فرق مفعول و نهاد چیست؟
فرق مفعول و نهاد این است که نهاد جزئی از جمله است که بقیه جمله، درباره آن اطلاعاتی می‌دهد اما مفعول جزئی است که فعل جمله روی آن انجام می‌شود. برای مثال در «آهو در دشت بود.»، کلمه «آهو» نهاد جمله است. نهاد در هر نوع جمله با هر نوع فعلی وجود دارد. اما نهاد جمله‌های دارای مفعول، از نوع نهاد فاعلی است. در جدول زیر، فرق مفعول و نهاد را با مثال توضیح داده‌ایم.
برای یادگیری نهاد می‌توانید فیلم آموزش رایگان نهاد و گزاره فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول فرق مفعول و نهاد
در جدول زیر، تفاوت این دو جزء جمله را توضیح داداه‌ایم.
| مفعول | نهاد |
| فعل روی آن انجام می‌شود. | جمله، حاوی اطلاعاتی درباره آن است. |
| فقط در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول | در همه جمله‌ها |
| چوپان گوسفندها را به چرا برد. | گوسفندان به چرا رفتند. |
تفاوت تشخیص مفعول و نهاد با مثال
روش‌های تشخیص مفعول و نهاد را در جدول زیر با هم مقایسه کرده‌ایم.
| پیدا کردن مفعول | پیدا کردن نهاد |
| «چه‌چیزی / چه‌کسی را + فعل ؟» | «چه‌کسی / چه‌چیزی + فعل ؟» |
| آسمان مهتابی را ببین. / چه چیز را ببین؟ آسمان مهتابی | آسمان مهتابی است. / چه‌چیزی است؟ آسمان |
نهاد مفعولی چیست؟
در مبحث مفعول فارسی، نکته‌ای به نام نهاد مفعولی وجود دارد که آن را در این بخش معرفی می‌کنیم. در برخی از جمله‌های مرکب، مفعولِ جمله پایه (هسته) می‌تواند نهاد کل جمله مرکب باشد. نمونه‌ای از این نوع نهاد و مفعول را در کادر زیر آورده‌ایم تا آن را به خوبی درک کنید.
کتابی که خواندم مفید بود.
| جمله‌ها | جمله | اجزای جمله |
| جمله پایه (هسته) | مفید بود | نهاد محذوف + مفید (مسند) + بود (فعل) |
| جمله پیرو (وابسته) | کتابی که خواندم | فاعل محذوف + کتابی (مفعول) + خواندم (فعل) |
| کل جمله مرکب | کتابی که خواندم مفید بود. | کتابی که خواندم (نهاد مفعولی) + مفید (مسند) + بود (فعل) |
فرق فاعل و مفعول چیست؟
نقش فاعل نیز یکی از اجزای جمله‌های فارسی است و کسی یا چیزی است که فعل جمله را انجام می‌دهد. در واقع فرق فاعل و مفعول این است که فاعل انجام‌دهنده فعل است و مفعول چیزی یا کسی که فعل روی آن انجام می‌شود. برای مثال در جمله «سهراب رفت.»، واژه «سهراب» فاعل است زیرا عمل «رفتن» را انجام می‌دهد. در این بخش، فرق مفعول و فاعل را توضیح می‌دهیم و روش پیدا کردن فاعل را نیز با مثال بیان می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری فاعل و درک تفاوت آن با مفعول، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
جدول فرق فاعل و مفعول در فارسی
در جدول زیر، فرق مفعول و فاعل را بیان کرده‌ایم.
| مفعول | فاعل |
| فعل روی آن انجام می‌شود. | انجام‌دهنده فعل است. |
| فقط در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول | در جمله‌های دارای هر نوع فعل خاص (غیر اسنادی) |
| من مجله‌ها را بردم. | من مجله‌ها را بردم. |
مثال تشخیص فاعل و مفعول در فارسی
در جدول زیر، روش پیدا کردن فاعل و مفعول یک مثال را با هم مقایسه کرده‌ایم.
گر ماه من برافکند از رخ نقاب را
برقع فروهلد به جمال آفتاب را
(سعدی)
| پیدا کردن مفعول | پیدا کردن فاعل |
| چه‌کسی / چه‌چیزی را + فعل + ؟ | چه‌کسی / چه‌چیزی + فعل جمله + ؟ |
| چه‌کسی یا چه‌چیزی را برافکند؟ «نقاب» | چه‌کسی یا چه‌چیزی برافکند؟ «ماه من» |
نشانه مفعول چیست؟
مفعول در زبان فارسی نشانه‌هایی دارد که مهم‌ترین آن‌ها، «را» مفعولی است. مفعول معرفه، «را» می‌گیرد و مفعول ناشناس یا نکره، «ی» نکره می‌پذیرد. البته همه مفعول‌ها نشانه نمی‌گیرند. برخی از مفعول‌ها نیز، هم «ی» نکره و هم «را» مفعولی می‌پذیرند. در ادامه، را مفعولی، دیگر انواع «را» و همچنین «ی» نکره را بررسی می‌کنیم.
- را مفعولی
- ی نکره
در ادامه این دو نشانه مفعول را با مثال بررسی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نشانه‌های مفعول، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
انواع مفعول در فارسی از نظر نشانه
در جدول زیر، انواع مفعول بانشانه یا بدون نشانه را آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم.
| مفعول بانشانه یا بدون نشانه | توضیح | مثال |
| با «را» مفعولی | مفعول معرفه | غذا را خوردیم. |
| با «ی» نکره | مفعول نکره | غذایی خوردیم. |
| بدون نشانه | بیان جنس | هیچ نخوردیم. |
| با «را» مفعولی و «ی» نکره | – | کتابی را خواندم. |
را نشانه مفعول چیست؟
را یکی از حروف نشانه است. را مفعولی، مفعول جمله را برای ما مشخص می‌کند زیرا باید بلافاصله بعد از مفعول معرفه، «را» بگذاریم. در کادر زیر، مثالی از مفعول همراه با نشانه را آورده‌ایم. اما «را» در زبان فارسی، انواع دیگری دارد که در ادامه، آن‌ها را توضیح داده‌ایم تا در شناخت مفعول دچار اشتباه نشوید.
او صحبت‌های ما را شنیده است.
| مفعول | نشانه مفعول |
| صحبت‌های ما | را |
انواع را به جز را مفعولی
در جدول زیر، انواع «را» در زبان فارسی به جز «را» مفعولی را آورده‌ایم. برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم که بتوانید آن‌ها را بهتر درک کنید.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری انواع را در زبان فارسی، فیلم آموزش رایگان انواع را در زبان فارسی با فرادرس را تماشا کنید.
| انواع «را» جز «را» مفعولی | مثال |
| را مالکیت | کامجویان را ز ناکامی چشیدن چاره نیست بر زمستان صبر باید طالب نوروز را (سعدی) (کامجویان چاره‌ی جز ناکامی چشیدن ندارند.) |
| را حرف اضافه | «گوید وی را پرسیدم که توکل چیست.» (غزالی) (از وی پرسیدم) |
| را فک اضافه | چون گرم شود ز باده ما را رگ و پِی منت نبریم یک جو از حاتم طی (حافظ) (رگ و پیِ ما) |
را مالکیت
هرگاه «را» معنای «داشتن» بدهد، «را» مالکیت است. به مثال زیر توجه کنید.
| مثال را مالکیت | معنا |
| درد مرا درمانی نیست. | درد من درمانی ندارد. |
را حرف اضافه
اگر «را» در جمله‌ای معنای حروف اضافه‌ای مانند «از، به، بر، در و…» بدهد، را حرف اضافه است. مثال جدول زیر را مشاهده کنید.
| مثال را حرف اضافه | معنا |
| درویشی را گفتم حالت چه‌طور است؟ | به درویشی گفتم حالت چه‌طور است؟ |
را فک اضافه
اگر را به جای کسره بین مضاف و مضاف‌الیه به کار برود، را فک اضافه است. به مثال جدول زیر توجه کنید.
| مثال را فک اضافه | معنا |
| درد را درمان چیست؟ | درمانِ درد چیست؟ |
ی نکره مفعولی
مفعول ناشناس یا نکره، را مفعولی نمی‌گیرد بلکه «ی» نکره می‌پذیرد. در کادر زیر، نمونه‌ای از مفعول با «ی» نکره را آورده‌ایم.
مفعول حذف شده چیست؟
مفعول نیز ممکن است مانند اجزای دیگر جمله مثل فعل، فاعل و…، حذف شود. حذف مفعول از جمله ممکن است به قرینه لفظی یا معنایی انجام شود که هر دو نوع آن را در همین بخش و با مثال بررسی می‌کنیم.
- مفعول حذف‌شده به قرینه لفظی
- مفعول حذف‌شده به قرینه معنایی
در ادامه هر دو مورد را با مثال توضیح می‌دهیم. پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس، حذف به قرینه لفظی و معنایی را به خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مفعول حذف شده به قرینه لفظی
اگر مفعول یک جمله در خود آن جمله وجود نداشته باشد اما در جمله‌های قبلی، خود مفعول یا نشانه‌ای از آن قرار داشته باشد، مفعول به قرینه لفظی حذف شده است. در جدول زیر، نمونه‌ای از مفعول حذف‌شده به قرینه لفظی را بررسی کرده‌ایم.
کتاب را خواندم و به متصدی کتابخانه تحویل دادم.
| جمله اول | جمله دوم |
| مفعول فعل خواندم: کتاب | مفعول جمله دوم: چه چیز را تحویل دادم؟ «کتاب» موجود در جمله قبل |
مفعول حذف شده به قرینه معنایی
اگر مفعول یک جمله از خود آن جمله حذف شده باشد اما در جمله‌های قبلی نیز وجود نداشته باشد، حذف مفعول به قرینه معنایی انجام شده است. اگر مفعول به قرینه معنایی حذف شده باشد، آن را از معنای جمله درک و دریافت می‌کنیم. در کادر زیر، نمونه‌ای از حذف مفعول به قرینه معنایی را آورده‌ایم و آن را بررسی کرده‌ایم.
| پیدا کردن مفعول | مثال |
| چه‌چیزی / چه‌کسی را می‌دانم؟ | «چیزی» را می‌دانم. |
نمونه سؤال مفعول در فارسی
حالا که یاد گرفتیم مفعول چیست و روش تشخیص آن را یاد گرفتیم، می‌توانید در تمرین زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست آن پرسش را مشاهده کنید. برای مطالعه توضیحاتِ سؤال‌های دارای پاسخ تشریحی، کافی است که همین مراحل را انجام دهید. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از انتخاب پاسخ همه پرسش‌ها و با کلیک روی گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.
۱. همه فعل‌های موجود در کدام‌یک از گزینه‌های زیر می‌توانند مفعول بگیرند؟
ایستادند، آمدند، خوردند، می‌رفتید، برمی‌گشتند
پرسیدم، خواندم، ماندم، نوشتی، سوزانده‌اند
آوردند، خوراندیم، پختی، رساندم، دیده بودند
آمده بودیم، می‌نوشتند، می‌ساخت، برمی‌خاستند
فقط در گزینه سوم این سؤال، همه افعال، گذرای به مفعول هستند. فعل‌های گذرای به مفعول در گزینه‌های دیگر را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه اول: «خوردند»
- گزینه دوم: «پرسیدم»، «خواندم»، «نوشتی» و «سوزانده‌اند»
- گزینه چهارم: «می‌نوشتند» و «می‌ساخت»
۲. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر می‌توانید نقش مفعولی را در جمله پیدا کنید؟
استاد در کلاس حاضر شد و با همه دانشجویان آشنا شد.
ما در تابستان به شیراز سفر کردیم و مناظر و مکان‌های بسیار زیبایی را دیدیم.
او در زمینه خورد‌وخوراک، کاملاً نابلد است.
برای پدر و مادربزرگت هم تعریف کن.
«مانظر و مکان های بسیار زیبا» در این گزینه، مفعول فعل «دیدیم» است.
۳. مفعول کدام گزینه، نادرست مشخص شده است؟
چرا تصمیمت را اعلام نمی‌کنی؟
«تصمیمت»
تو باید حرف‌های دو طرف ماجرا را بشنوی و بعد آن‌ها را قضاوت کنی.
«حرف‌های دو طرف ماجرا» و «آن‌ها»
اینجا پر از کتاب‌های مخصوص کودکان و نوجوانان است.
«بدون مفعول»
کادوهای تولد خواهرزاده‌هایم را از همین فروشگاه خریده بودم.
«خواهرزاده‌هایم»
گروه اسمی «کادوهای تولد خواهرزاده‌هایم» مفعول این جمله است و هسته این گروه اسمی نیز، «کادوها» است. «تولد» و «خواهرزاده‌هایم» مضاف‌الیهِ مفعول هستند.
۴. در کدام گزینه، مفعول وجود ندارد؟
از بد پشیمان می‌شوی، الله‌گویان می‌شوی
آن دم تو او را می‌کشد تا وارهاند مر تو را
(مولانا)
گر می نخوری، طعنه مزن مستان را
بنیاد مکن تو حیله و دستان را
(خیام)
از همگان بی‌نیاز و بر همه مشفق
از همه عالم نهان و بر همه پیدا
(سعدی)
ز یکسو نبیره‌ی رد افراسیاب
که جز جادُوی را ندیدی به خواب
(فردوسی)
مفعول و فعل گذرای موجود در گزینه‌های اول، دوم و چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه اول: «او» مفعول فعل «می‌کشد» / «تو» مفعول فعل «وارهاند»
- گزینه دوم: «می» مفعول فعل «نخوری» / «حیله و دستان» مفعول فعل «بنیاد مکن» / «را» بعد از «مستان»، را حرف اضافه است.
- گزینه چهارم: «جز جادوی» مفعول فعل «ندیدی»
۵. مفعول موجود در بیت زیر در کدام گزینه قرار دارد؟
قیمت عشق نداند، قدم صدق ندارد
سست‌عهدی که تحمل نکند بار جفا را
(سعدی)
قیمت عشق / بار جفا
قیمت عشق / قدم صدق / بار جفا
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶. در کدام گزینه مفعول وجود دارد؟
سیاووش را پروراننده اوست
بدو نیکویی‌ها رساننده اوست
(فردوسی)
هنوز با همه دردم امید درمانست
که آخری بُوَد آخر شبان یلدا را
(سعدی)
چون زندگی به کام بود، مرگ مشکل است
پروای باد نیست چراغ مزار را
(صائب تبریزی)
مکن تکلیف همراهی به ما ای سیل پا در گل
که دست از جان خود شستن به دریا می‌برد ما را
(صائب تبریزی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷. نهاد و مفعول موجود در مصرع دوم بیت زیر در کدام گزینه، درست مشخص شده‌اند؟
کاش وقت آمدن واقف ز رفتن می‌‌شدم
تا چو نی در خاک می‌بستم میان خویش را
(صائب تبریزی)
«من» محذوف / میان خویش
خاک / میان خویش
«من» محذوف / خویش
۸. فاعل و مفعول جمله‌های عبارت زیر در کدام گزینه درست هستند؟
«پسر را گفت: «نباید که این سخن با کسی در میان نهی.»» (سعدی)
فاعل و مفعول فعل «گفت»: فاعل سوم شخص مفرد محذوف و مفعول «پسر» / فاعل و مفعول فعل «در میان نهی»: فاعل دوم شخص مفرد محذوف و مفعول «این سخن»
فاعل: دوم شخص مفرد محذوف / مفعول: این سخن
فاعل: سوم شخص مفرد محذوف / مفعول: پسر
فاعل هر دو جمله: سوم شخص مفرد محذوف / مفعول: کسی
۹. مفعول کدام‌یک از گزینه‌های زیر، از نوع گروه مفعولی است؟
می ده گزافه ساقیا، تا کم شود خوف و رجا
گردن بزن اندیشه را ما از کجا او از کجا
(مولانا)
وز بستر عافیت برون خواهم خفت
باور نکنی خیال خود را بفرست
(حافظ)
امروز تو را دسترس فردا نیست
واندیشه فردات به جز سودا نیست
(خیام)
خدای را بستودم که کردگار من است
زبانم از غزل و مدح بندگانْش نسود
(رودکی)
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰. کدام گزینه درباره تفاوت فاعل و مفعول درست است؟
مفعول انجام‌دهنده فعل جمله است و نسبت به فاعل، در انواع بیشتری از جمله‌ها وجود دارد.
فاعل در همه جمله‌های دارای فعل اسنادی وجود دارد.
مفعول فقط در جمله‌های دارای فعل گذرا به مفعول وجود دارد.
فاعل فقط در جمله‌های گذرا به مفعول و متمم وجود دارد.
جدول خلاصه نکات مفعول در فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس، یاد گرفتیم مفعول چیست و چه نقشی در جمله دارد. انواع مفعول را نیز با مثال معرفی کردیم. همچنین روش تشخیص مفعول در شعر و جمله را با مثال بررسی کردیم. نشانه‌های مفعول را نیز توضیح دادیم. در جدول زیر، مهم‌ترین نکته‌های بیان شده در این مطلب را به صورت خلاصه آورده‌ایم. البته برای یادگیری درست این مبحث، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. مفعول چیست؟ | کسی یا چیزی که فعل جمله روی آن انجام شده است یا می‌شود. |
| ۲. چگونه مفعول را پیدا کنیم؟ | «چه‌چیزی یا چه کسی را + فعل جمله + ؟» = مفعول |
| ۳. انواع مفعول | کلمه: یک اسم، ضمیر و… |
| گروه: اسمی با وابسته‌های پیشینی یا پسینی، مفعول جمله باشد. | |
| بی واسطه: مفعولی که «را» می‌گیرد یا با پرسش «چه‌کسی / چه‌چیزی را؟» پیدا می‌شود. | |
| باواسطه: متمم امروزی / شالگردن را از من گرفت. / من: مفعول باواسطه | |
| ۴. فرق مفعول و نهاد | نهاد: کل جمله، توضیحی درباره نهاد است. |
| ۵. فرق فاعل و مفعول چیست؟ | فاعل: انجام‌دهنده فعل جمله |
| ۶. نشانه مفعول | مهم‌ترین نشانه مفعول: را مفعولی / «ی» نکره، نشانه مفعول نکره است. |
source