«فعل مجهول» فعلی است که فاعل آن در جمله نیامده باشد. در این حالت، مفعول جمله به‌جای فاعل قرار می‌گیرد. به‌طور مثال در جمله «کُتِبَ الرِّسالَةُ»، «کُتِبَ» نوعی فعل مجهول است، زیرا فاعل آن در جمله نیامده است و مفعول‌ جمله (الرِسالَةُ) به‌جای فاعل آمده است. برای تشخیص فعل مجهول، باید به حرکت حرف اول و عین‌الفعل آن توجه کنیم. در این مطلب از مجله فرادرس، ضمن آنکه فعل‌های مجهول و ساختار آن‌ها را بررسی می‌کنیم، نحوه تشخیص فعل مجهول در عربی را نیز آموزش می‌دهیم. البته در این مورد، از مثال‌ها و تمرین‌های متنوع هم کمک می‌گیریم.

تشخیص فعل مجهول در عربی

به فعل‌هایی که فاعل آن‌ها مشخص نباشد یا در جمله نیامده باشد، «افعال مجهول» گفته می‌شود. فعل‌های مجهول دقیقاً برعکس فعل‌های معلوم هستند. فعل‌های معلوم همراه با فاعل خود می‌آیند اما فعل‌های مجهول بدون فاعل خود به کار می‌روند. در جمله‌هایی که دارای فعل مجهول هستند، مفعول جمله به‌جای فاعل آن قرار می‌گیرد. در این حالت، به آن «نائب فاعل» گفته می‌شود.

ساختار فعل‌های مجهول و روش صرف آن‌ها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش زبان قران ۱ پایه دهم فرادرس یاد بگیرید. لینک این فیلم آموزش را در ادامه مشاهده می‌کنید.

برای آشنایی بیشتر با فعل‌های مجهول، به مثالی که در کادر زیر آورده‌ایم، دقت کنید. در جمله زیر، مشخص نیست که چه کسی شیر را نوشیده است. به عبارت دیگر، فاعل و انجام دهنده فعل در این مثال نیامده است. بنابراین نتیجه می‌‌گیریم که فعل «شُرِبَ» نوعی فعل مجهول است و «الحَلیبُ» در واقع مفعول جمله است که به‌جای فاعل آمده است.

مراحل تشخیص فعل‌ های مجهول

تشخیص فعل‌های مجهول بسیار ساده است. فقط کافی است مراحل زیر را انجام دهید:

1. اول باید به حرف اول فعل نگاه کنید تا تشخیص بدهید آن فعل ماضی است یا مضارع. اگر حرف اول آن یکی از حروف مضارعه (ي‍ـ، ت‍‍ـ، ن‍ـ، أ) باشد و انتهای آن هم حرکت ضمه (ـُ) آمده باشد، فعل مضارع است اما اگر حروف مضارعه در ابتدای آن نیامده باشند و انتهای آن هم ضمه نباشد، فعل ماضی است.
2. اگر فعل ماضی بود، به حرکت حرف اول آن دقت کنید. اگر حرکت حرف اول فعل، ضمه (ـُ) باشد، آن فعل مجهول است.
3. اگر فعل مضارع بود، به دومین حرف اصلی آن نگاه کنید. اگر حرکت دومین حرف اصلی، فتحه (ـَ) بود، آن فعل مجهول است.

نکته‌های بالا را با دقت به مثال‌های زیر بهتر یاد می‌گیرید. البته این نکته را هم به یاد داشته باشید که گاهی حرکات و اعراب افعال عربی نشان داده نمی‌شود. در این حالت، باید به معنای جمله دقت کنید. اگر انجام‌دهنده فعل مشخص شده بود، آن فعل معلوم است اما اگر فاعل آن نامشخص بود، فعل مورد نظر مجهول است.

مثال اول فعل مجهول در عربی

در کادر زیر، دو فعل معلوم و مجهول را آورده‌ایم و می‌خواهیم با استفاده از مراحلی که توضیح دادیم، معلوم یا مجهول بودن این فعل‌ها را مشخص کنیم.

برای تشخیص این فعل‌ها، مراحل زیر را انجام می‌دهیم:

• ماضی یا مضارع بودن فعل‌ها را مشخص می‌کنیم: هر دو ماضی هستند چون اگرچه ابتدای آن‌ها «أ» آمده است اما انتهای آن‌ها ضمه ندارد.
• اگر فعل ماضی بود، به حرکت حرف اول دقت کنیم: فعل دوم با ضمه شروع شده است، پس مجهول است. فعل اول با فتحه شروع شده است، پس معلوم است.

مثال دوم

در کادر زیر نیز، دو مثال از فعل‌های معلوم و مجهول را آورده‌ایم و می‌خواهیم با استفاده از مراحل قبلی، نوع آن‌ها را شناسایی کنیم.

برای تشخیص نوع فعل‌های بالا، به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:

• ماضی یا مضارع بودن فعل را مشخص می‌کنیم: هر دو فعل مضارع‌ هستند، چون ابتدای آن حرف مضارع «ی‍ـ» و انتهای آن‌ها حرکت ضمه آمده است.
• اگر فعل مضارع بود، به دومین حرف اصلی آن نگاه می‌کنیم: در فعل اول، عین‌الفعل مفتوح (ـ) است، بنابراین فعل اول مجهول است. عین‌الفعل در فعل دوم مکسور (ـِ) است، بنابراین این فعل معلوم است.

مثال سوم فعل مجهول در عربی

در کادر زیر، جمله‌ای را به‌عنوان مثال قرار داده‌ایم. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، حرکات و اعراب این فعل مشخص نشده است. همچنین اعراب کلمه بعد از آن هم مشخص نیست. در این حالت باید از معنای فعل و جمله کمک بگیریم.

برای اینکه معلوم یا مجهول بودن فعل جمله بالا را تشخیص بدهیم باید ببینیم آیا انجام‌دهنده فعل در جمله آمده است یا نه. در این جمله، بعد از فعل «خلق» از کلمه «العالم» استفاده شده است. آیا «عالم» می‌تواند چیزی را خلق کند؟ واضح است که اینگونه نیست. عالم در واقع خلق می‌شود. بنابراین، فعل این جمله مجهول است و «العالم» نیز نائب فاعل آن محسوب می‌شود.

فعل‌های مجهول ساختار خاصی دارند و برای صرف آن‌ها از روش متفاوتی استفاده می‌شود. این مبحث را در بخش بعدی، به‌طور کامل توضیح می‌دهیم. البته در فیلم آموزش رایگان بررسی فعل مجهول در عربی پایه دهم فرادرس نیز همین موضوع به‌طور کامل آموزش داده شده است.

فعل مجهول و ساختار آن

فعل‌های مجهول هم به‌صورت ماضی و هم به‌صورت مضارع به کار می‌روند. در جدول زیر، روش صرف افعال‌ ماضی و مضارع مجهول را با مثال نشان داده‌ایم.

برای اینکه ساختار فعل‌های مجهول را بهتر یاد بگیرید، به نکته‌های زیر دقت کنید.

• به دومین حرف اصلی فعل، «عین‌الفعل» گفته می‌شود.
• حروف متحرک یعنی هر حرفی که یکی از حرکت‌های «ـَ»، «ـِ» و «ـُ» را داشته باشد.
• حرف اول فعل‌های مجهول ماضی و مضارع، مضموم است.
• در فعل‌های مجهول ماضی، عین‌الفعل کسره می‌گیرد اما در فعل مضارع مجهول، عین‌الفعل فتحه می‌گیرد.
• فعل‌های مجهول را در زبان فارسی با استفاده از فعل کمکی «شدن» ترجمه می‌کنیم. (مانند: أُکُلَ «خورده شد» و یُأْکَلُ «خورده می‌شود»)

تفاوت فعل مجهول و معلوم

برای اینکه بتوانید فعل‌های مجهول را به‌راحتی تشخیص بدهید، لازم است تفاوت‌های آن‌‌ها را با فعل‌های معلوم یاد بگیرید. ازآن‌جایی‌که فعل‌های معلوم و مجهول هر دو می‌توانند به‌صورت ماضی و مضارع به کار بروند، بنابراین تفاوت آن‌ها را در دو بخش جداگانه نشان می‌دهیم.

فرق فعل های ماضی معلوم و مجهول

مهم‌ترین تفاوت‌ فعل‌های ماضی معلوم و مجهول حرکت حرف اول و حرکت عین‌الفعل آن‌ها است. حرف اول فعل‌های ماضی معلوم معمولاً مفتوح (ـَ) یا مکسور (ـِ) است اما حرف اول فعل‌های ماضی مجهول، همیشه مضموم (ـُ) است. در فعل‌های ماضی معلوم، عین‌االفعل می‌تواند با حرکت‌های مختلفی بیاید اما در فعل‌های ماضی مجهول، عین‌الفعل معمولاً مضموم (ـُ) است. تفاوت این نوع از فعل‌ها را با دقت به مثال‌های جدول زیر بهتر یاد می‌گیرید.

فرق فعل‌ های مضارع معلوم و مجهول

مهم‌‌ترین فرق فعل‌های مضارع معلوم و مجهول این است که در فعل‌های مضارع معلوم، عین‌الفعل مضموم (ـُ) یا مکسور (ـِ) است اما در فعل‌های مضارع مجهول، عین‌الفعل مفتوح (ـَ) است. از سوی دیگر، حرف اول فعل‌های مضارع معلوم با حرکت‌های مختلفی می‌آید اما حرکت اول فعل‌های مضارع مجهول فقط با ضمه (ـُ) می‌آید. برای اینکه تفاوت این فعل‌ها را بهتر درک کنید، مثال‌هایی را در جدول زیر آورده‌ایم.

با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس می‌توانید روش صرف فعل‌های ماضی و مضارع مجهول را به‌خوبی یاد بگیرید.

چگونه فعل های عربی را با فرادرس یاد بگیریم؟

در جمله‌های عربی، «فعل» مرکز ثقل جمله است. چون هم شخص و شمار فاعل یا نائب فاعل را نشان می‌دهد و هم بیشترین بار معنایی جمله را به مخاطب منتقل می‌کند. فعل‌های مختلفی در زبان عربی وجود دارند، مانند: فعل‌های ماضی، فعل‌های مضارع و فعل‌های مستقبل، همچنین فعل‌های سالم و معتل، فعل‌های لازم و متعدی و… . فعل‌های زبان عربی را در مطلب «انواع فعل در عربی» از مجله فرادرس به‌طور مفصل توضیح داده‌ایم. با مشاهده فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس نیز می‌توانید تمامی انواع فعل‌های عربی را با مثال‌های متنوع یاد بگیرید.

در مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر نیز نکته‌های مهمی در مورد اسم‌ها و حروف عربی بیان شده است. برای یادگیری روش ترجمه زبان عربی نیز می‌توانید به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.

مثال تشخیص فعل مجهول در عربی

با خواندن بخش‌های قبلی یاد گرفتید که روش تشخیص فعل مجهول در عربی چگونه است. در این بخش، با توجه به مثال‌هایی که آورده‌ایم، می‌توانید تشخیص فعل‌های مجهول را به‌طور عملی یاد بگیرید.

مثال اول

در این مثال، فعل «غُرِسَتْ» نوعی فعل ماضی مجهول است. زیرا ابتدای آن مضموم (ـُ) شده است و عین‌الفعل آن هم به‌صورت مفتوح (ـَ) آمده است. «الشَجَرَةُ» نیز نائب فاعل آن محسوب می‌شود. ملاحظه می‌کنید که فعل جمله را با استفاده از فعل کمکی «شدن» ترجمه کرده‌ایم.

مثال دوم تشخیص فعل مجهول در عربی

فعل «يُكْوَى» در مثال زیر، نوعی فعل مضارع و مجهول است. این فعل با حرف مضارعه «ی‍ـ» آغاز شده است. حرکت حرف اول آن مضموم است و دومین حرف اصلی این فعل نیز با علامت فتحه (ـَ) آمده است. این فعل مجهول را با استفاده از «شدن» و به‌صورت «اتو شدن» ترجمه کرده‌ایم.

مثال سوم

در این مثال، کاربرد فعل ماضی و مجهول «قُرِئَ» را مشاهده می‌کنید. حرف اول این فعل با حرکت ضمه آمده است و عین‌الفعل آن نیز مکسور است. این فعل را به‌صورت مجهول و با استفاده از فعل کمکی «شدن» ترجمه کرده‌ایم.

مثال چهارم تشخیص فعل مجهول در عربی

فعل «تُفْتَحَانِ» در مثال زیر، هم مضارع و هم مجهول است. مشاهده می‌کنید که روی اولین حرف آن، حرکت ضمه (ـف) قرار گرفته است و دومین حرف اصلی آن (ت) نیز به‌صورت مفتوح (ـَ) آمده است.

مثال پنجم

در این مثال، از فعل ماضی و مجهول «قُطِفَتْ» استفاده شده است. حرف اول این فعل با حرکت ضمه و حرف دوم آن نیز با حرکت فتحه آمده است. کلمه «الفَواکِهِةُ» نیز به‌عنوان نائب فاعل آن به کار رفته است.

مثال ششم تشخیص فعل مجهول در عربی

فعل «یُکْرَمُ» در مثال زیر نوعی فعل مضارع و مجهول است. حرف ابتدایی آن با حرکت ضمه (ـُ) و عین‌الفعل آن نیز با حرکت فتحه (ـَ) آمده است. این فعل را با استفاده از «شدن» و به‌صورت «گرامی داشته شدند» ترجمه کرده‌ایم.

مثال هفتم

در این مثال، «سُلِقَ» به‌عنوان فعل ماضی مجهول به کار رفته است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، حرف اول آن مضموم است و عین‌الفعل آن نیز به‌صورت مفتوح آمده است.

مثال هشتم تشخیص فعل مجهول در عربی

در این مثال، فعل مضارع مجهول «تُکْتَبُ» به کار رفته است. حرف مضارعه این فعل با حرکت ضمه (ـُ) و عین‌الفعل آن نیز با حرکت فتحه (ـَ) آمده است. «الواجِباتُ» نقش نائب فاعل آن را به عهده دارد. چون این کلمه جمع غیرعاقل است، فعل «تُکْتَبُ» به‌صورت مفرد مؤنث صرف شده است.

مثال نهم

در جمله زیر، فعل «بِیْعَت» به‌عنوان فعل ماضی مجهول به کار رفته است. اصل این فعل به‌‌صورت «باعَ» بوده است. می‌دانیم که هرگاه حروف عله جزء حروف اصلی فعل باشد، هنگامی که فعل مجهول می‌شود، حرف عله به «ي» تبدیل می‌شود. به همین دلیل در این فعل «ا» به «ی» تبدیل شده است.

مثال دهم تشخیص فعل مجهول در عربی

در آیه زیر، دو فعل معلوم و مجهول هم‌ریشه را مشاهده می‌کنید. فعل «وَلَدَ»، یک بار به‌‌صورت معلوم (يَلِدْ) و یک بار به‌صورت مجهول (يُولَدْ) در این آیه به کار رفته است. در صورت معلوم این فعل، حرف عله (و) حذف شده است اما در صورت مجهول آن، حرف عله برگشته است. چون حرف جازمه «لَمْ» بر سر این فعل‌ها قرار گرفته است، حرف آخر هر دوی آن‌ها (د) به‌صورت مجزوم آمده است. می‌دانیم که هرگاه ادات جزم «لَمْ» بر سر فعل مضارع قرار بگیرد، آن را مجزوم می‌کند و انتهای فعل علامت «ـْ» می‌گیرد.

برای دسترسی به مثال‌های بیشتر به فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس مراجعه کنید.

مجهول شدن فعل‌های معتل

در یک دسته‌بندی کلی، فعل‌های عربی به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:

• سالم: هیچ‌کدام از حروف اصلی آن، حرف علّه (ا، و، ی) نیست.
• معتل: یک یا دو مورد از حروف اصلی آن، حرف علّه (ا، و، ی) است.

در بخش‌های قبلی، فقط فعل‌های سالم مجهول و ساختار آن‌ها را بررسی کردیم. در این بخش، می‌خواهیم ساختار فعل‌های معتل و مجهول را توضیح بدهیم. در مورد مجهول شدن فعل‌های معتل یا فعل‌هایی که دارای یکی از حروف عله هستند، لازم است نکته‌های زیر را به خاطر بسپارید.

• اگر دومین حرف اصلی فعل ماضی، یکی از حروف عله باشد، موقع مجهول شدن، حرف عله آن به «ي» تبدیل می‌شود. (مانند: قالَ ← قیلَ)
• اگر دومین حرف فعل ماضی، «ا» زائده باشد، هنگامی که بخواهیم از آن فعل مجهول بسازیم، آن حرف به «و» تبدیل می‌شود. (مانند: تَخاصَمَ ← تُخُوصَمَ)
• اگر فعل مضارع دارای حرف عله باشد، موقع مجهول کردن فعل، حرف عله آن به «ا» تبدیل می‌شود. (مانند: یَقولُ ← یًقالُ)
• اگر فعل مضارع دارای «ا» یا «ـَ یٰ» زائده باشد، موقع مجهول کردن فعل، تغییری در آن حرف ایجاد نمی‌شود. (مانند: یُعاهِدُ ← یُعاهَدُ)

سؤالات متداول

در بخش‌های قبلی توضیح دادیم که روش تشخیص فعل‌های مجهول چگونه است. همچنین تفاوت فعل های مجهول و معلوم را مشخص کردیم. در این بخش، به سؤالات متداول در مورد این مبحث می‌پردازیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.

فعل مجهول در عربی بر چه وزنی است؟

وزن فعل‌های ماضی مجهول به‌صورت «فُعَل» و وزن فعل‌های مضارع مجهول نیز به‌صورت «یُفْعَلُ» یا «تُفْعَلُ» است.

چطور فعل‌های مجهول را حرکت‌گذاری کنیم؟

اگر فعل ماضی مجهول بود، روی حرف اول آن ضمه و زیر عین‌الفعل آن کسره بگذارید. اگر فعل مضارع مجهول بود، روی حرف اول آن ضمه و روی عین‌الفعل آن فتحه بگذارید.

تمرین تشخیص فعل مجهول در عربی

برای اینکه بتوانید یا یک نگاه، فعل‌های مجهول را تشخیص بدهید، لازم است روش شناسایی این نوع از فعل‌ها را چندین بار تمرین کنید. به همین علت، تمرین‌هایی را در اختیارتان قرار می‌دهیم تا با پاسخگویی به آن‌ها بتوانید دانسته‌های خود را مرور کنید. تمرین‌های این مطلب در دو بخش ارائه می‌‌شوند. روش پاسخگویی به هرکدام را در ادامه توضیح داده‌ایم.

تمرین تشخیص فعل مجهول بخش اول

معلوم یا مجهول بودن فعل‌های زیر را مشخص کنید.

تمرین تشخیص فعل مجهول بخش دوم

این بخش ۱۵ سؤال چهارگزینه‌ای دارد. برای جواب دادن به هر سؤال، باید یکی از گزینه‌های آن را علامت بزنید. با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست هر سؤال نشان داده می‌‌شود.

برای برخی از سؤال‌ها، پاسخ تشریحی هم در نظر گرفته شده است. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ»، می‌توانید پاسخ تشریحی سؤال‌ها را مطالعه کنید. بعد از جواب دادن به تمامی سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهایی را که در این آزمون کسب کرده‌اید، مشاهده کنید.

 جدول خلاصه نکته های فعل مجهول

در این مطلب از مجله فرادرس نشان دادیم که روش‌های تشخیص فعل مجهول در عربی چگونه است. در عین حال، تفاوت فعل‌های معلوم و مجهول را نیز توضیح دادیم. هچنین مثال‌هایی را در این مورد با هم بررسی کردیم. در جدول زیر، چکیده‌ای از نکته‌های مربوط به فعل‌های مجهول و روش تشخیص آن‌ها را آورده‌ایم.