شعر سپید چیست؟

شعر سپید نوعی شعر نو است که وزن عروضی ندارد بلکه آهنگ دارد و قافیه آن تابع قاعده خاصی نیست. شاملو بنیانگذار این نوع شعر نو بوده و به همین دلیل نام دیگر این شعر، شعر شاملویی است. اشعار سپید نسبت به شعر آزاد از قواعد شعر کلاسیک دورتر هستند. قافیه این شعر، دلبخواهی و نامنظم است و وزن آن نیز با آهنگ درونی واژه‌ها و عبارت‌ها ایجاد می‌شود نه وزن عروضی. در ادامه مطلب با بررسی نمونه‌های شعر سپید، قواعد و ویژگی‌های این شعر را بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری شعر سپید، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین‌ آورده‌ایم.

نمونه شعر سپید

در این بخش نمونه‌ای از شعرهای سپید را آورده‌ایم تا با آن بیشتر آشنا شوید.

دیگر انواع شعر نو

جریان شعر نو با شعر آزاد یا همان شعر نیمایی آغاز شد. سپس شعر سپید ترویج پیدا کرد که نسبت به شعر آزاد، از محدودیت‌های شعر کلاسیک، فاصله بیشتری داشت. پس از آن نیز جریان شعری دیگری در شعر نو پدید آمد که موج نو نام داشت. در جدول زیر، مهم‌ترین ویژگی‌های دیگر انواع شعر نو به جز اشعار سپید را آورده‌ایم تا تفاوت آن‌ها را بهتر درک کنید.

قواعد و قالب شعر سپید

اشعار سپید مانند شعرهای کهن فارسی، قالب مشخصی ندارند و در اصل، همین آزادی در فرم، این نوع شعر را ساخته است. در این نوع شعر، شاعر مجبور به بیان سخن خود در یک فرم و قالب از پیش‌ تعیین‌شده نیست و می‌تواند محتوای سخن خود را به طور خیال انگیز و شاعرانه اما بدون قالب و فرم خاص یا محدودیت دیگری، مطرح کند. به طور کلی می‌توانیم قواعد شعر سپید را در فهرست زیر پیدا کنیم.

•  بدون قالب و فرم مشخص
• سطرها (مصرع‌های) کوتاه و بلند
• دارای قافیه‌ای متفاوت با قافیه‌ اشعار کهن: بدون نظم و ترتیب خاص و هرچند سطر یکبار (در صورت دلخواه شاعر)
• بدون وزن‌های عروضی
• دارای آهنگ درونی

در ادامه و ضمن معرفی ویژگی‌های اشعار سپید، موارد موجود در فهرست بالا را نیز توضیح می‌دهیم.

یادگیری انواع شعر نو با فرادرس

تا اینجا یاد گرفتیم شعر سپید چیست و دانستیم که یکی از انواع شعر نو است. شعر نو در مقایسه با شعر کهن از قالب‌ها و محدودیت‌های قافیه و وزن عروضی فاصله گرفته اما انواع شعر نو نیز با هم تفاوت‌هایی دارند و هرکدام از آن‌ها دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. برای مثال، شعر نیمایی دارای وزن عروضی است اما شعر موج نو، حتی آهنگ درونی نیز ندارد. پس برای یادگیری درست انواع شعر نو باید با ویژگی‌های شعر آشنا باشیم و بتوانیم آن‌ها را در هر شعری تشخیص دهیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که برای یادگیری این مباحث، کاربردی هستند.

همچنین برای یادگیری کل مباحث ادبیات در دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.

دو ویژگی شعر سپید چیست؟

می‌توانیم آهنگ درونی شعر سپید و قافیه‌های موجود در آن را دو ویژگی شعر سپید بدانیم که مهم‌تر از سایر ویژگی‌های آن هستند.

• قافیه شعرهای سپید
• آهنگ شعرهای سپید

در ادامه، آهنگ و قافیه در اشعار سپید را به طور جداگانه و با مثال بررسی می‌کنیم. پیش از آن می‌توانید برای یادگیری قافیه، انواع و قواعد آن در شعر فارسی، فیلم آموزش رایگان روش‌های تشخیص ردیف و قافیه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

قافیه در اشعار سپید

قافیه، واژه‌های انتهایی مصرع‌ها یا سطرهای اشعار است که حروف انتهایی مشترکی دارند. برای مثال، واژه‌های «پرگار» و «کردگار» با حروف مشترک «ار»، می‌توانند قافیه‌‌های یک بیت باشند. اشعار سپید دارای قافیه هستند و داشتن قافیه یکی از تفاوت‌های آن با شعر نو دیگری به نام موج نو است.

اما قافیه در شعر سپید، مانند قافیه شعر آزاد است و با قافیه اشعار کهن تفاوت دارد. یعنی در شعر سپید شاعر موظف نیست مطابق با یک چینش و الگوی خاص، قافیه بیاورد، بلکه هرجا محتوای کلام او به قافیه نیاز داشته باشد، از آن استفاده می‌کند.

مثال

در کادر زیر، شعری سپید را آورده‌ایم و قافیه آن را مشخص کرده‌ایم. همانطور که مشاهده می‌کنید، شعر زیر دارای یازده سطر است اما شاعر فقط در سطر نهم و یازدهم از قافیه استفاده کرده است.

در مطلب زیر از مجله فرادرس، ردیف و قافیه را به طور مفصل توضیح داده‌ایم و قواعد قافیه را با مثال بررسی کرده‌ایم.

تا اینجا دانستیم شعر سپید چیست و قافیه آن را بررسی کردیم. در ادامه یاد می‌گیریم که آهنگ دورنی اشعار سپید چگونه ساخته می‌شود.

آهنگ شعرهای سپید

تا قبل از شعر سپید آنچه موسیقی و آهنگ را در اشعار فارسی ایجاد می‌کرد، وزن عروضی بود. به این صورت که شاعر، مصرع اول شعر خود را در یکی از وزن‌های از پیش تعیین‌شده عروضی می‌سرود و سپس سرودن کل شعر را در وزن همان مصرع اول ادامه می‌داد. به این ترتیب، شعر دارای یک وزن آهنگین می‌شد که خوانش آن را همراه با ریتم خاصی می‌کرد و بین شعر و نثر تفاوت ایجاد می‌شد.

شعر نیمایی که اولین نوع شعر نو است نیز همچنان دارای وزن عروضی بود و تفاوت‌ آن با قالب‌های شعری کهن این بود که مصرع‌های شعر نیمایی کوتاه و بلند هستند بنابراین وزن آنها نیز کوتاه و بلند است و مساوی نیست. اما موسیقی شعرهای سپید را عواملی جز ارکان عروضی، ایجاد می‌کنند که آن‌ها در فهرست زیر آورده‌ایم.

• استفاده از قافیه (واژه‌های با حروف انتهایی مشترک که حروف مشترک آن‌ها، خواه‌ناخواه هم‌وزن نیز هستند.)
• هم‌آوایی مصوت‌ها و صامت‌ها در واژه‌ها و عبارت‌ها
• تکرار کلمه‌ها، عبارت‌ها یا جمله‌هایی خاص در سطرهای مختلف یک شعر
• جدانویسی یا سرهم‌نویسی واژه‌ها

در ادامه هرکدام از این موارد را با مثال توضیح می‌دهیم. پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری وزن عروضی و به طور کلی وزن اشعار فارسی، فیلم آموزش وزن شعر  فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.