اسم های جامد و مشتق در عربی

اسم‌های عربی را از نظر ریشه آن‌ها می‌توان به دو دسته کلی زیر تقسیم‌بندی کرد:

• اسم‌ جامد: ریشه فعلی ندارد و از فعل‌ها مشتق نشده است.
• اسم‌ مشتق: ریشه فعلی دارد و از فعل‌ها مشتق شده است.

برخی از رایج‌ترین اسم‌های مشتق را می‌توانید به کمک فیلم آموزش قواعد عربی پایه نهم فرادرس بیاموزید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.

برای اینکه با ساختار اسم‌های جامد و مشتق عربی بیشتر آشنا شوید و به تفاوت آن‌ها پی ببرید، در جدول زیر، مثال‌هایی از این نوع اسم‌ها را ارائه کرده‌ایم. ترجمه آن‌ها را نیز در پرانتز آورده‌ایم.

هرکدام از اسم‌های مشتق جدول بالا، به‌ترتیب از فعل‌های «كَتَبَ، صَدَقَ، مَدَحَ، وَعَدَ، عَهِدَ، كَرُمَ» مشتق شده‌اند. با مطالعه مطالب این بخش و با دقت به مثال‌های جدول بالا، به‌طور کلی یاد گرفتید که تفاوت اسم‌های جامد و مشتق در عربی چیست و هرکدام از آن‌ها چه ساختاری دارند. در ادامه، انواع اسم‌های جامد و مشتق را با مثال می‌آموزید.

انواع اسم مشتق

گفتیم اسم‌های مشتق کلمه‌هایی هستند که از فعل‌ها مشتق می‌شوند. یعنی ریشه آن‌ها فعل است. اسم‌های مشتق انواع مختلفی دارند و با وزن‌های گوناگونی ساخته می‌شوند. اسم‌های مشتق به ۹ دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

در ادامه، انواع اسم‌های مشتق، همین‌طور ساختار و وزن آن‌ها را بررسی می‌کنیم. البته در مورد این مبحث می‌توانید به فیلم آموزش زبان قرآن ۲ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس نیز مراجعه کنید.

اسم فاعل

«اسم فاعِل»، کلمه‌ای است که بر «انجام‌دهنده کار» یا «پذیرنده حالت» دلالت می‌کند. اسم‌های فاعل هم از فعل‌های ثُلاثی مجرد و هم از فعل‌های ثُلاثی مزید ساخته می‌شوند. روش ساخت انواع اسم‌های فاعل و ساختار آن‌ها را با مثال در جدول زیر نشان داده‌ایم.

نکته: به دومین حرف اصلی فعل، «عِیْنُ الفِعْل» گفته می‌شود.

در جدول زیر، مثال‌های بیشتری را از انواع اسم‌های فاعل ارائه کرده‌ایم. برای دسترسی به مثال‌های بیشتر توصیه می‌کنیم فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.

نکته: اسم‌های فاعل بر ویژگی و صفت موقت دلالت دارند.

انواع اسم فاعل از نظر شمار

اسم‌های فاعل از نظر تعداد و شمار به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند. انواع این نوع از اسم‌های مشتق را با مثال در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

اسم مفعول

اسم مفعول کلمه‌ای است که «کار» یا «حالتی» بر آن واقع می‌شود. اسم‌های مفعول در واقع، اثرپذیری از فعل جمله را نشان می‌دهند. این نوع از اسم‌ها نیز مانند اسم‌های فاعل، هم از فعل‌های ثُلاثی مجرد و هم از فعل‌های ثُلاثی مزید ساخته می‌شوند. توجه داشته باشید که اسم‌های مفعول فقط از فعل‌های متعدی ساخته می‌شوند. در جدول زیر، روش ساخت آن‌ها را با مثال نشان داده‌ایم.

با توجه به مثال‌هایی که در جدول زیر آورده‌ایم، ساختار و تفاوت‌ انواع اسم‌های مفعول را بهتر می‌آموزید.

نکته: اسم‌های مفعول نیز مانند اسم‌های فاعل بر ویژگی و صفت موقت دلالت می‌کنند. در فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس، نکته‌های مهمی را در مورد اسم‌های مفعول و ساختار آن‌ها بیان کرده‌ایم.

انواع اسم مفعول از نظر شمار

در جدول زیر، انواع اسم‌های مفعول را از نظر شمار و تعداد مشخص کرده‌ایم و برای هرکدام، مثالی را نیز آورده‌ایم.

اسم فاعل و اسم مفعول چه تفاوتی دارند؟

در دو بخش قبلی، با اسم‌های فاعل و مفعول و ساختار آن‌ها آشنا شدید. همان‌طور که می‌دانید، اسم‌های فاعل و مفعولی که از فعل‌های ثلاثی مجرد ساخته می‌شوند، کاملاً با یکدیگر متفاوت‌اند اما اگر از فعل‌های ثلاثی مزید ساخته شده باشند، ساختار آن‌ها تا حد زیادی به هم شبیه است. در این حالت، تشخیص آن‌ها از هم کمی دشوار می‌‌شود.

برای تشخیص اسم‌های فاعل و مفعولی که از فعل‌های ثلاثی مزید ساخته می‌شوند، به این نکته دقت داشته باشید که در اسم فاعل، عین الفعل مکسور است اما در اسم مفعول، عین‌الفعل مفتوح است. تفاوت این نوع از اسم‌ها را با دقت به مثال‌های زیر بهتر می‌آموزید. همان‌طور که در کادر زیر ملاحظه می‌کنید، در اسم فاعل، عین‌الفعل (‍ـه‍ـ) مکسور است اما همین حرف در اسم مفعول، مفتوح است.

نکته: اسم‌های فاعل هم از فعل‌های لازم و هم از فعل‌های متعدی ساخته می‌شوند اما اسم‌های مفعول فقط از فعل‌های متعدی به دست می‌آیند.