در بدن انسان حدود ۶۰۰ ماهیچه وجود دارد که فعالیت‌های متعددی از قبیل پمپاژ خون، حرکت و حتی به دنیا آوردن یک بچه را انجام می‌دهند. در ماهیچه‌ها ساختارهایی برای انقباض و انبساط وجود دارند که در گروهی از ماهیچه‌ها به صورت ارادی فعالیت می‌کنند و در بعضی دیگر مانند ماهیچه‌های دیواره مری به صورت غیرارادی وظایف خود را انجام می‌دهند. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم که کار ماهیچه چیست و با شناخت انواع ماهیچه‌ها، وظایف آن‌ها را معرفی می‌کنیم. سپس به سراغ دلایل اختلال در کار ماهیچه‌های بدن می‌رویم و با آن‌ها آشنا می‌شویم.

کار ماهیچه چیست؟

سیستم ماهیچه‌ای بدن از انواع مختلفی سلول ماهیچه‌ای تشکیل شده است که هر کدام از آن‌ها وظایفی حیاتی بر دوش دارند. سه نوع مختلف سلول‌های ماهیچه‌ای را با عنوان‌ها «ماهیچه اسکلتی»، «ماهیچه صاف» و «ماهیچه قلبی» می‌شناسیم. به طور کلی می‌توان مهم‌ترین وظایف سیستم ماهیچه‌ای را موارد زیر دانست.

تحلیل و توصیف قسمت‌های مختلف بدن انسان بخشی از بررسی‌هایی است که در حوزه آناتومی عمومی انجام می‌شوند. در صورتی که تمایل به آشنایی بیشتر با آناتومی ماهیچه‌ها و دیگر دستگاه‌ها و اندام‌های بدن انسان دارید، مشاهده فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان را که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، به شما پیشنهاد می‌دهیم.

• تحرک
• استقامت
• حالت بدن
• گردش خون
• تنظیم دمای بدن

برای شناخت دقیق‌تر تمام وظایف ماهیچه‌ها باید در ابتدا با انواع ماهیچه‌هایی که از آن‌ها نام‌ بردیم، آشنا شد و سپس با توجه به هر نوع از آن‌ها بررسی کرد که کار ماهیچه چیست.

انواع ماهیچه‌ها

سیستم ماهیچه‌ای بدن انسان دارای بیش از ششصد ماهیچه است که با یکدیگر همکاری می‌کنند تا بدن قدرت انجام فعالیت‌های متنوعی را داشته باشد. سلول‌های ماهیچه‌ای به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که آن‌ها را با عنوان‌های زیر می‌شناسیم.

• ماهیچه اسکلتی: ماهیچه‌ اسکلتی تنها نوع از ماهیچه‌های مختلف است که می‌توانیم آن را به صورت خودآگاه کنترل کنیم. این ماهیچه‌ها به استخوان‌ها متصل هستند و انقباض ماهیچه‌ها باعث به حرکت در آمدن استخوان‌ها می‌شود. با توجه به این توضیحات می‌توان گفت که هر حرکتی که یک نفر به صورت ارادی انجام می‌دهد، حاصل کار ماهیچه‌های اسکلتی است.
• ماهیچه صاف: ماهیچه‌های صاف را در دیواره رگ‌های خونی و اندام‌های داخلی بدن مانند دستگاه تنفس، دستگاه تولیدمثل و دستگاه دفع ادرار می‌بینیم. این نوع از ماهیچه‌ها را می‌توان ضعیف‌ترین نوع از انواع مختلف ماهیچه‌ها دانست که در حرکت غذا در طول دستگاه گوارش و تنظیم گردش خون در رگ‌ها نقش دارد. ماهیچه‌های صاف به صورت غیرارادی کنترل می‌شوند.
• ماهیچه قلبی: ماهیچه‌های قلبی تنها در عضله قلب دیده می‌شوند و در نقاط دیگر بدن وجود ندارند. سلول‌های ماهیچه‌ قلبی قادر به تحریک خود هستند که نتیجه آن انقباضات منظم قلب است. دستگاه عصبی در انقباضات این نوع ماهیچه نقشی ندارد و تنها قادر است که سرعت انقباضات را کنترل کند. این دسته از ماهیچه‌ها بسیار قوی هستند و به صورت غیرارادی کار می‌کنند.

در صورتی که علاقه‌مند به کسب اطلاعات بهتر و کامل‌تر راجع به انواع ماهیچه‌های بدن انسان و بافت ماهیچه‌ای هستید، مطالعه مطالب «انواع ماهیچه های بدن انسان — به زبان ساده» و «بافت ماهیچه ای چیست؟ | ساختار، عملکرد و انواع به زبان ساده» از مجله فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

وظایف ماهیچه‌ها

با توجه به تنوع سلول‌های ماهیچه‌ای و گسترشی که در بدن دارند، اعمال حیاتی زیادی در بدن یا تحت کنترل ماهیچه‌هاست یا برای پیشرفت به همکاری ماهیچه‌ها نیاز دارد. از دیدگاه مکانیکی می‌توان گفت که وظیفه اصلی ماهیچه‌های اسکلتی تبدیل انرژی شیمیایی به انرژی مکانیکی است که باعث ایجاد فشار و نیرو می‌شود، اما از منظر متابولیسمی، ماهیچه‌های اسکلتی در متابولیسم انرژی پایه بدن دخالت دارند، یعنی به عنوان مکانی برای ذخیره ترکیبات ضروری مثل کربوهیدرات‌ها و آمینواسید‌ها، استفاده می‌شوند.

در جدول زیر به طور خلاصه گفته‌ایم که انواع کار ماهیچه چیست و برای هر فعالیت یک ماهیچه را مثال زده‌ایم اما در بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس با جزئیات بیشتری خواهیم گفت که کار ماهیچه چیست.

حرکت

کار اصلی سیستم ماهیچه‌ای در بدن، حرکت است. ماهیچه‌ها در هنگام انقباض باعث حرکت می‌شوند. ازجمله حرکت‌های آشکار بدن می‌توان به دویدن، راه رفتن و شنا کردن اشاره کرد که حاصل انقباضات و انبساط‌های ماهیچه‌ها هستند.

حرکات ریز بدن نیز توسط ماهیچه‌ها مدیریت می‌شود، به طور معمول در این حرکات ماهیچه‌های اسکلتی کوچک‌تر ایفای نقش می‌کنند. موارد زیر از مثال‌های حرکات ریز هستند.

• نوشتن
• صحبت کردن
• حالات صورت

تقریبا تمام حرکات بدن به دلیل انقباض ماهیچه‌ها صورت می‌گیرد و تنها استثناهای این موضوع حرکات مژه‌ها، حرکت تاژک اسپرم و حرکت آمیبی‌شکل بعضی از گلبول‌های سفید خون است. ماهیچه‌ها به وسیله تاندون‌ها به استخوان‌ها متصل می‌شوند و به حرکت استخوان‌ها کمک می‌کنند. تاندون‌های متعددی در محل اتصال ماهیچه‌ها به مفاصل بدن وجود دارند که به ثبات مفاصل کمک می‌کنند. اثر این فعالیت‌ را به طور به خصوص در زانو و شانه‌ می‌بینیم.

بیشتر حرکات ماهیچه‌ای بدن زیر نظر کنترل ارادی انجام می‌شود. البته بعضی از حرکات نیز غیرارادی و در پاسخ به یک محرک هستند، دور کردن دست از منبع گرما برای جلوگیری از سوختگی از مثال‌های پاسخ‌های غیرارادی است. در ادامه با حرکات ارادی و غیرارادی ماهیچه‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.

حرکات ارادی

به حرکاتی که ما قادر به کنترل کردن آن‌ها هستیم، «حرکات ارادی» (Voluntary Movements) می‌گویند. به بیان دیگر زمانی که تصمیم به انجام کاری می‌گیریم، ماهیچه‌های ما به نحوی فعالیت می‌کنند که بدن حرکت کند و به هدف مدنظر برسیم. این دسته از حرکات تحت کنترل سیستم عصبی هستند. یکی از مثال‌های حرکات ارادی، حرکات ظریف انگشتان شما برای جابه‌جایی این صفحه است.

ماهیچه‌های اسکلتی حرکات ارادی دارند و به دلیل اتصالی که به استخوان‌ها دارند، می‌توانند آن‌ها را حرکت بدهند. بنابراین می‌توان گفت که ماهیچه‌های اسکلتی پررنگ‌ترین نقش را در حرکات بدن دارند.

حرکات غیرارادی

«حرکات غیرارادی» (Involuntary Movements) بدون این که به آن‌ها فکر کنیم، انجام می‌شوند. ماهیچه‌های داخلی بدن و آن‌هایی که اطراف اندام‌های مختلف وجود دارند، با استفاده از حرکات غیرارادی خود به بدن توانایی پیش بردن درست کارها را می‌دهند. برای مثال می‌توان به تپش قلب و حرکت دنده‌ها در هنگام نفس کشیدن اشاره کرد.

ماهیچه‌های صاف بزرگ‌ترین گروه ماهیچه‌هایی هستند که حرکات غیرارادی دارند. از شناخته‌شده‌ترین ماهیچه‌های صاف که حرکات غیرارادی دارند می‌توان موارد زیر را نام برد.

• دیافراگم
• عضله مثانه
• عضلات دیواره روده
• دیواره عروق خونی

همه ماهیچه‌های مخطط ارادی نیستند، زیرا ماهیچه‌های قلبی مشابه ماهیچه‌های اسکلتی مخطط هستند اما فعالیت آن‌ها غیرارادی است و تنها سرعت فعالیت آن‌ها توسط سیستم عصبی تنظیم می‌شود.

حالت بدن

ماهیچه‌های اسکلتی به حفظ حالت بدن در حالت نشسته و ایستاده کمک می‌کنند. برای حفظ وضعیت بدن در شرایط مناسبی که آسیبی به اسکلت بدن وارد نکند به ماهیچه‌های قوی و انعطاف‌پذیر نیاز است. اگر بدن به مدت طولانی در حالت آسیب‌زایی قرار بگیرد، فرد دردهای ماهیچه‌ای در گردن، کمر، شانه‌ها و دیگر بخش‌های بدن را تجربه خواهد کرد.

ماهیچه‌های زیادی برای حفظ و تعیین حالت و وضعیت بدن با یکدیگر یا به تنهایی فعالیت دارند، «ماهیچه همسترینگ» (Hamstrings) در پشت ران پا و ماهیچه‌های پشت ازجمله مهم‌ترین ماهیچه‌هایی هستند که به این منظور فعالیت می‌کنند. این ماهیچه‌ها با همکاری دیگر ماهیچه‌های بدن نیرویی را ایجاد می‌کنند که به بدن اجازه می‌دهد در برابر نیروی جاذبه زمین مقاومت کند و در شرایطی پایدار باقی بماند.

گردش خون

قلب ماهیچه قدرتمندی است که خون را به اندام‌های مختلف بدن می‌فرستد. تپش قلب به صورت ارادی نیست و ماهیچه‌های قلب به صورت خودمختار زمانی که تحت تاثیر تحریکات الکتریکی قرار بگیرند، منقبض می‌شوند.

سلول‌های ماهیچه‌ای قلب یک لایه ضخیم را میان بخش بیرونی دیواره قلب و بخش درونی (اندوکاردیوم) تشکیل می‌دهند، تحریکات الکتریکی که در ماهیچه‌های قلبی ایجاد می‌شود، باعث آزادسازی کلسیم از منبع ذخیره کلسیم درون سلولی یا همان شبکه سارکوپلاسمی، می‌شود. با رهاسازی کلسیم از این اندامک سلولی، سلول منقبض می‌شود، نتیجه نهایی انقباضات این ماهیچه‌ها تپش قلب و پمپاژ خون به بخش‌های مختلف بدن است.

ماهیچه‌های صاف در دیواره سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها به گردش درست خون در تمام بدن، حتی اندام‌هایی که فاصله زیادی با قلب دارند، کمک می‌کنند. این ماهیچه‌ها فشار خون را تنظیم‌ می‌کنند و گردش خون را در زمان‌های بحرانی مثل خون‌ریزی حفظ می‌کنند. ماهیچه‌های دیواره عروق در شرایطی که بدن نیاز بیشتری به اکسیژن دارد، گردش خون را افزایش می‌دهند تا نیاز بدن را تامین کنند.

ماهیچه‌های اسکلتی نیز به جریان خون در نقاط مختلف بدن به خصوص اندام‌های تحتانی مثل پاها کمک می‌کنند. سیاهرگ‌هایی که از میان توده‌های ماهیچه‌ای عبور می‌کنند در حین انقباض ماهیچه‌ها، تحت فشار قرار می‌گیرند و به این ترتیب فشار خون افزایش می‌یابد و خون به سمت قلب حرکت می‌کند. دلیل افزایش فشار به سمت بالا، وجود دریچه‌هایی است که به آن‌ها «دریچه‌های لانه کبوتری» می‌گوییم، این دریچه‌ها اجازه برگشت خون به سمت پایین را نمی‌دهند، به همین دلیل خون به سمت پایین حرکت نخواهد کرد و مسیری یک طرفه به سمت اندام‌های فوقانی خواهد داشت. بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ماهیچه‌های اسکلتی پاها از دلایل اصلی جمع نشدن خون در پاها هستند.

تنفس

ماهیچه دیافراگم مهم‌ترین ماهیچه‌ای است که در تنفس نقش دارد. دیافراگم ماهیچه‌ای گنبدی شکل است که زیر ریه‌ها قرار دارد. زمانی که دیافراگم منقبض می‌شود، به سمت پایین حرکت می‌کند و باعث افزایش حجم فضای قفسه سینه می‌شود، در این هنگام ریه‌ها پر از هوا می‌شوند. با انبساط دیافراگم، هوا به سمت بیرون فرستاده می‌شود و بازدم اتفاق می‌افتد.

برای نفس عمیق کشیدن، نیاز به کمک گرفتن از ماهیچه‌های بیشتری مانند ماهیچه‌های شکمی، ماهیچه‌های کمر و گردن وجود دارد. با توجه به این نکته می‌توان گفت که ماهیچه‌هایی وجود دارند که به واسطه نقشی که در فرآیند تنفس دارند، به آن‌ها «ماهیچه‌های تنفس» گفته می‌شود. این ماهیچه‌ها در دم و بازدم نقش دارند و شامل موارد زیر هستند.

• دیافراگم: در حین دم دیافراگم منقبض می‌شود و به سمت پایین حرکت می‌کند تا هوا ریه‌ها را پر کند و در حین بازدم این ماهیچه استراحت می‌کند و به سمت قفسه سینه بالا می‌رود.
• ماهیچه‌های بین دنده‌ای: این ماهیچه‌ها به همراه دیافراگم، مهم‌ترین ماهیچه‌های اثرگذار در فرآیند تنفس هستند. ماهیچه‌های بین دنده‌ای، فاصله موجود بین دنده‌ها را پر می‌کنند و به خاطر اتصال به آن‌ها قادر هستند که عرض قفسه سینه را تا حدی تغییر بدهند.
• ماهیچه‌های کمکی برای تنفس: این دسته از ماهیچه‌ها نقش اصلی در فرآیند تنفس ندارند، اما می‌توانند به بهتر پیش‌ رفتن آن کمک کنند. فهرستی از همه ماهیچه‌های کمکی وجود ندارد اما تعدادی از ماهیچه‌های گردن را می‌توان جزو این ماهیچه‌ها به حساب آورد.
• ماهیچه‌های بازدم: در حین تنفس آرام،‌ عمل بازدم نیازی به دخالت ماهیچه‌ها ندارد اما زمانی که برای بازدم از فشار استفاده شود، ماهیچه‌های دیواره شکم منقبض می‌شوند و اندام‌های احشایی را به سمت بالا فشار می‌دهند، این اندام‌ها به دیافراگم فشار می‌آورند تا به میزان بیشتری بالا برود و ظرفیت حجم قفسه سینه به مقدار بیشتری کاهش بیابد.

هضم

ماهیچه‌های صافی که در دستگاه گوارش حضور دارند، فرآیند هضم مواد غذایی را کنترل می‌کنند. این ماهیچه‌ها که دلیل حرکات دستگاه گوارش هستند، از دهان شروع شده و تا مقعد ادامه دارند. غذا در طول لوله‌های گوارشی به کمک حرکات موجی شکلی حرکت می‌کند که «حرکات دودی» (Peristalsis) نام دارند. ماهیچه‌های موجود در دیواره این اندام‌ها برای ایجاد این حرکات منقبض و منبسط می‌شوند.

به کمک همین حرکات دودی است که غذا در مری حرکت می‌کند و به معده می‌رسد. برای ورود غذا به درون معده نیاز است که ماهیچه بالایی معده منبسط شود، در همین زمان ماهیچه‌هایی که در اطراف معده قرار دارند برای مخلوط کردن غذا با اسید معده منبسط می‌شوند. در ادامه با فعالیت ماهیچه‌ها در بخش‌های مختلف لوله گوارش بیشتر آشنا می‌شویم.

• دهان: مسیر حرکت غذاها در لوله گوارش از دهان آغاز می‌شود. هنگام قورت دادن، زبان با حرکت خود غذا را به گلو می‌فرستد. زبان اندامی ماهیچه‌ای است، بنابراین در این بخش از فرآیند غذا خوردن نیز ماهیچه‌ها نقش دارند.
• مری: پس از قورت دادن غذا، فرآیندی خودمختار شروع می‌شود که دیگر توسط حرکات ارادی کنترل نمی‌شود. مغز با فرستادن سیگنال‌های مختلف به ماهیچه‌های دیواره مری باعث ایجاد حرکات دودی می‌شود، نتیجه این حرکات دودی، پایین رفتن توده غذایی در طول مری و رسیدن به معده است.
• اسفنکتر تحتانی مری: با رسیدن غذا به انتهای مری، ماهیچه‌ای حلقوی که به آن «اسفنکتر تحتانی مری» (Lower Esophageal Sphincter) می‌گوییم، منبسط می‌شود و غذا با عبور از این دریچه وارد معده می‌شود. این اسفنکتر در حالت عادی منقبض و بسته است تا محتویات معده به مری وارد نشوند.
• معده: با ورود غذا به درون معده، ماهیچه‌های معده، غذا و شیره معده را مخلوط می‌کنند تا «کیموس» تشکیل شود. سپس کیموس به آرامی از معده تخلیه شده و وارد روده کوچک می‌شود.
• روده کوچک: ماهیچه‌های دیواره روده کوچک غذا را با شیره گوارشی که توسط پانکراس، کبد و روده ساخته شده است، مخلوط می‌کنند و این مخلوط را در طول روده کوچک به جلو می‌برد تا گوارش در روده به درستی انجام شود. سلول‌های دیواره روده کوچک آب و مواد مغذی را جذب و وارد جریان خون می‌کنند. به کمک حرکات ایجاد شده توسط ماهیچه‌ها، مواد اضافی به سمت روده بزرگ فرستاده می‌شوند.
• روده بزرگ: مواد اضافی فرآیند گوارش مانند بخش‌های هضم نشده غذا، مایعات و سلول‌های پیر و کنده شده از دیواره لوله گوارش به روده بزرگ می‌رسند. روده بزرگ آب را جذب کرده و مواد اضافی را که به صورت مایع هستند به شکل مدفوع در می‌آورد تا دفع شوند. حرکات دودی به حرکت مدفوع در روده بزرگ کمک می‌کند.
• رکتوم: بخش پایانی روده بزرگ که «رکتوم» نام دارد، مدفوع را تا زمانی که فرد قادر به دفع آن‌ها باشد، نگه می‌دارد. دفع نیز به وسیله حرکات ماهیچه‌های این ناحیه کنترل می‌شود.

همان‌طور که در بررسی بخش‌های مختلف لوله‌گوارش دیدیم، حضور ماهیچه‌ها در دیواره این بخش‌ها اهمیت بسیار بالایی دارد. در جدول زیر حرکاتی که در اندام‌های مختلف دستگاه گوارش می‌بینیم را خلاصه کرده‌ایم.

دفع ادرار

سیستم دفع ادرار هر دو نوع ماهیچه‌های صاف و اسکلتی را در ساختار خود دارد، حضور و فعالیت این ماهیچه‌ها را در اندام‌های زیر می‌بینیم.

ماهیچه‌ها و عصب‌های این سیستم به وسیله همکاری با یکدیگر می‌توانند ادرار را در مثانه نگه دارند یا اجازه دفع ادرار را بدهند. مشکلات ادراری مانند عدم بی‌اختیاری ادرار یا احتباس ادرار (عدم قابلیت دفع ادرار) به دلیل آسیب به عصب‌های کنترل‌کننده فعالیت‌ ماهیچه‌ها ایجاد می‌شوند.

در اطراف مثانه ماهیچه‌های صافی وجود دارند که با عنوان «عضله مثانه» (Detrusor Muscle) شناخته می‌شوند. زمانی که مثانه با ادرار پر می‌شود این عضلات کش می‌آیند و فضای کافی را برای ذخیره ادرار در مثانه فراهم می‌سازند. وظیفه اصلی عضله مثانه ایجاد فشار برای خالی کردن مثانه از ادرار در هنگام دفع است.

زایمان

در فرآیند زایمان نیز ماهیچه‌ها همکاری دارند، به عنوان مثال ماهیچه‌های صاف سیستم ادراری در طول فرآیند زایمان منقبض شده و کش می‌آیند. این حرکات باعث حرکت جنین در واژن می‌شود. همچنین ماهیچه‌های «کف لگن» (Pelvic Floor) به هدایت سر بچه به سمت «مجرای تولد» (Birth Canal) کمک می‌کنند.

دیدن

شش ماهیچه اسکلتی در اطراف هر چشم وجود دارند که حرکات چشم را کنترل می‌کند. این ماهیچه‌ها حرکاتی سریع و بسیار دقیق دارند و به چشم‌ها قابلیت‌های متفاوتی می‌دهند که در ادامه آن‌ها را ذکر کرده‌ایم.

• ایجاد یک تصویر ثابت
• اسکن کردن محیط اطراف
• دنبال کردن اجسام متحرک

در صورتی که ماهیچه‌های اطراف چشم آسیب ببینند، ممکن است فرد مشکلاتی جدی در بینایی پیدا کند. با توجه به اهمیت این ماهیچه‌ها در بینایی در ادامه قصد داریم اطلاعات بیشتری راجع به این بگوییم که در این اندام کار ماهیچه چیست. ماهیچه‌های موجود در چشم به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند.

1. «ماهیچه‌های بیرونی» (Extrinsic Muscles): این ماهیچه‌ها حرکات و وضعیت چشم‌ها را تحت کنترل دارند. این ماهیچه‌های برون چشمی به بیرون کره چشم متصل هستند و باعث می‌شوند که این کره بتواند در همه جهات بچرخد. حرکات ماهیچه‌های بیرونی چشم جزو حرکات ارادی است.
2. «ماهیچه‌های درونی» (Intrinsic Muscles): وظیفه ماهیچه‌های درونی چشم، متمرکز کردن چشم و تنظیم اندازه عنبیه است، تغییر اندازه عنبیه به این جهت است که میزان ورود نور به چشم تنظیم شود. با توجه به وظایف این ماهیچه‌ها حدس این نکته که حرکات ماهیچه‌های درونی چشم غیرارادی است، دشوار نیست.

محافظت از اندام‌های دیگر

ماهیچه‌های تنه در محافظت از اندام‌هایی که در بالا، کنار و پشت بدن قرار دارند، نقش دارند. استخوان‌های ستون فقرات و دنده‌ها نیز به کیفیت این محافظت می‌افزایند. ماهیچه‌های بدن حتی از استخوان‌ها نیز محافظت می‌کنند، زیرا توانایی کم کردن شوک‌های وارد شده به بدن و کاهش اصطکاک بین مفاصل مختلف را دارند.

تنظیم دما

تنظیم و حفظ دمای بدن یکی از وظایف مهم سیستم ماهیچه‌ای بدن است. حدود ۸۵ درصد گرمایی که در بدن یک فرد تولید می‌شود حاصل انقباض ماهیچه‌ها است. فعالیت تمام انواع ماهیچه‌ها باعث تولید گرما می‌شود ولی به دلیل این که درصد ماهیچه‌های اسکلتی نسبت به دو گروه دیگر بیشتر است، ماهیچه‌های اسکلتی را مسئول اصلی تولید گرما می‌دانیم.

زمانی که دمای بدن افت می‌کند و در سطحی کمتر از دمای عادی بدن قرار می‌گیرد، ماهیچه‌های اسکلتی به منظور تولید گرما فعالیت خود را افزایش می‌دهند، زیرا فعالیت آن‌ها گرما آزاد می‌کند. لرزیدن یکی از مثال‌های این مکانیسم محافظتی است. ماهیچه‌های موجود در دیواره رگ‌های خونی نیز برای حفظ دمای بدن منقبض می‌شوند.

در صورتی که دمای بدن بالا رفته باشد، ماهیچه‌های صاف موجود در دیواره رگ‌های خونی منبسط می‌شوند و به این ترتیب جریان خون به سمت پوست افزایش می‌یابد. با بالا رفتن میزان گردش خون پوست در پوست گرما از پوست آزاد می‌شود و بدن خنک می‌شود.

شنوایی

ماهیچه‌ها در شنوایی نیز نقش مهمی دارند. در حقیقت در گوش میانی ماهیچه‌ای کوچک وجود دارد که آن را با عنوان «ماهیچه کشنده پرده گوش» (Tensor Tympani) می‌شناسیم. این ماهیچه در کانال استخوانی بالای بخش استخوانی شیپور استاش قرار دارد و با «استخوان چکشی» (Malleus Bone) در ارتباط است که یکی از سه استخوان ریز گوش میانی است. وظیفه این استخوان کاهش شدت صداهای بلندی مانند فریاد و رعد و برق است. این ماهیچه برای این که صدای جویدن غذا را نشنویم نیز فعالیت می‌کند.

به دلیل این که ماهیچه برای واکنش نشان دادن به کمی زمان نیاز دارد، این ماهیچه قادر به محافظت از گوش در برابر صداهای بلند ناگهانی مانند صدای شلیک گلوله نیست. بعضی از افراد می‌توانند به صورت ارادی این ماهیچه را کنترل و منقبض کنند اما این پدیده بسیار نادر است.

صحبت کردن

ما همیشه برای صحبت کردن از ماهیچه‌های صورت استفاده می‌کنیم. در حقیقت آوایی که می‌سازیم توسط لب‌ها، زبان، دندان، سقف دهان و حنجره ساخته می‌شود. همان‌طور که در گونه‌ها و چانه ماهیچه‌ها وجود دارند، در لب‌ها، زبان و گلو نیز ماهیچه‌ها حضور دارند. با این توضیحات شاید برای شما قابل درک باشد که بگوییم، صحبت کردن حاصل فعالیت حدود ۱۰۰ ماهیچه است.

زمانی که نفس می‌کشیم هوا باید وارد نای شود، در این مسیر ابتدا به حنجره می‌رسد که در بالای نای قرار دارد. با انقباض ماهیچه‌های موجود در حنجره می‌توان ارتباط بین تارهای صوتی را کنترل کرد و آواسازی کرد. با تنظیم کشش تارهای صوتی و تغییر فاصله میان آن‌ها می‌توان بلندی صدا، فراز و فرودها و کیفیت کلی صدا را تعیین کرد.

زبان از ۴ ماهیچه داخلی و ۴ ماهیچه خارجی تشکیل شده است که به این اندام قابلیت تحرک می‌دهند. زبان در فعالیت صحبت کردن نقش بسیار مهمی دارد، زیرا با چسبیدن به سقف دهان می‌تواند جلوی ورود هوا به دهان را بگیرد.

مسیر یادگیری فیزیولوژی انسانی با فرادرس

تا اینجای این مطلب از مجله فرادرس با فهمیدن این که کار ماهیچه چیست در حقیقت به مطالعه فیزیولوژی ماهیچه پرداختیم. فیزیولوژی یکی از مهم‌ترین شاخه‌های علوم زیستی و پزشکی است. فیزیولوژی انسانی با تاکید بر شناخت اجزا و اندام‌های گوناگون بدن انسان و عملکرد هر کدام از آن‌ها و نهایت تعاملی که همیشه بین آن‌ها برقرار است، سعی در شناسایی و معرفی راه‌های کاربردی برای ایجاد زندگی سالم‌تر دارد.

مطالعه فیزیولوژی انسانی تنها مختص به پزشکان و دانشجوهای پزشکی نیست، در حقیقت این شاخه در رشته‌های مختلف پیراپزشکی، علوم پایه و علوم ورزشی اهمیتی بالا دارد. با توجه به نقش فیزیولوژی در مسیر محققان و دانشجویان مختلف، فرادرس فیلم‌های آموزشی متعددی تهیه و منتشر کرده است که مسیر یادگیری فیزیولوژی انسانی را از پایه شروع کرده و تا مباحث پیشرفته پیش می‌برند. در ادامه تعدادی از این دوره‌ها را که به صورت فیلم‌های آموزشی در دسترس هستند، به شما معرفی می‌کنیم.

علاوه بر بررسی کلی فیزیولوژی بدن انسان، فرادرس دوره‌های متنوعی مربوط به فیزیولوژی دستگاهای مختلف بدن انسان، فیزیولوژی جانوری و حتی فیزیولوژی گیاهی تهیه و منتشر کرده است که اگر مایل هستید با جزئیات مربوط به آن‌ها آشنا شوید، بازدید از صفحه مجموعه فیلم‌های آموزش فیزیولوژی فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

روش کار ماهیچه چیست؟

در بخش انواع ماهیچه‌ها به طور مختصر با سه نوع ماهیچه فعال در بدن آشنا شدیم و انواع حرکت‌های آن‌‌ها را نیز شناختیم تا بهتر یاد بگیریم که کار ماهیچه چیست. در این بخش قصد داریم با مکانیسم‌هایی آشنا شویم که ماهیچه‌های مختلف با استفاده از آن‌ها فعالیت‌های مختلفی را در بدن به پیش می‌برند، به همین دلیل باید در ابتدا با سلول‌های بافت ماهیچه‌ و نحوه فعالیت آن‌ها آشنا شویم.

انقباض ماهیچه‌ها

انقباض ماهیچه‌ها حاصل فعال شدن جایگاه‌های ایجاد کشش در سلول‌های ماهیچه‌ای است. در فیزیولوژی، کشش ماهیچه‌ای تنها به معنی کوتاه شدن طول ماهیچه‌ها نیست، ماهیچه‌های بدن می‌توانند بدون تغییر کردن طول، منقبض شوند. به عنوان مثال شرایطی را تصور کنید که یک شی سنگین را ثابت نگه‌داشته‌اید، در این وضعیت ماهیچه‌ها منقبض شده‌اند اما تغییر طول نداده‌اند. با پایان انقباض، ماهیچه‌ها وارد مرحله استراحت می‌شوند.

برای ایجاد انقباض ماهیچه‌ای، سلول‌های ماهیچه‌ها به فعالیت دو دسته از رشته‌ها (فیلامنت‌ها) نیاز دارند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

• فیلامنت‌های نازک
• فیلامنت‌های ضخیم

در اصل انقباض ماهیچه‌ها (بجز ماهیچه قلبی) با رسیدن پیام عصبی و ایجاد تحریک الکتریکی در آن‌ها شروع می‌شود. در این بخش به طور مختصر مکانیسم انقباض در ماهیچه‌های اسکلتی را مرور می‌کنیم، اما اگر قصد دارید با فرآیند انقباض در سلول‌های ماهیچه‌ای بیشتر آشنا شوید و اطلاعات کامل‌تری کسب کنید، مطالعه مطلب «ماهیچه چیست؟ — به زبان ساده» از مجله فرادرس را به شما توصیه می‌کنیم.

در سلول‌های ماهیچه اسکلتی واحدهای ساختاری، به نام «میوفیبریل» (Myofibril) وجود دارند. در ساختار میوفیبریل‌ها رشته‌های پروتئینی به نام‌های «اکتین» و «میوزین» حضور دارند که تحت تاثیر آزادسازی یون کلسیم از شبکه سارکوپلاسمی، باعث تغییر طول میوفیبریل‌ها می‌شوند.

آزادسازی کلسیم از شبکه سارکوپلاسمی که نوعی تخصص یافته از شبکه آندوپلاسمی است، به دلیل تحریکات الکتروشیمیایی رسیده از نورون‌ها اتفاق می‌افتد. در حقیقت در سلول‌های ماهیچه‌های اسکلتی فرورفتگی‌های غشایی دیده می‌شوند که به آن‌ها «T توبول» می‌گویند. انتقال‌دهنده‌های عصبی آزاد شده از نورون‌ها، پیام را به عمق عرضی سلول‌ ماهیچه می‌رسانند و باعث آزادسازی یون کلسیم می‌شوند.

انواع انقباض ماهیچه‌ها

حالا که یاد گرفتیم کار ماهیچه چیست، در این بخش قصد آشنایی با انواع مختلف انقباضات ماهیچه‌ای را داریم. انقباض ماهیچه‌ها را می‌توان بر اساس دو متغییر تعریف کرد.

1. نیرو
2. طول

بر اساس همین دو متغییر، انقباضات ماهیچه‌ای به دو دسته «انقباضات ایزومتریک» و «انقباضات ایزوتونیک» تقسیم می‌شوند که در ادامه با هر یک از آن‌ها آشنا می‌شویم.

انقباضات ایزومتریک

«انقباضات ایرومتریک» (Isometric Contraction) بدون تغییر در طول ماهیچه، باعث ایجاد کشش می‌شوند. برای مثال می‌توان به زمانی اشاره کرد که یک شی را با دست نگه داشته‌ایم. در این هنگام حرکتی توسط ماهیچه‌ها انجام نمی‌شوند، اما آن‌ها با انقباض خود برای تحمل وزن باری که در دست است، نیروی کافی ایجاد می‌کنند.

انقباضات ایزوتونیک

در «انقباضات ایزوتونیک» (Isotonic Contraction) کشش ایجاد شده در ماهیچه به طور متناوب اعمال شده و باعث تغییر طول ماهیچه می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که نیروی انقباض عضله با فشاری که کل بار روی عضله دارد، مطابقت داشته باشد. این دسته از انقباضات به ۲ زیرگروه تقسیم می‌شود که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

• «انقباض درون‌گرا» (Concentric Contraction): در این نوع انقباض، میزان کشش و نیروی تولید شده توسط ماهیچه‌ها برای تحمل باری که روی عضله وجود دارد، کافی است و طول ماهیچه در هنگام منقبض شدن، کاهش می‌یابد.
• «انقباض برون‌گرا» (Eccentric Contraction): زمانی که کشش ماهیچه‌ای قادر به مقابله با فشار وارد شده از خارج نباشد، انقباض ماهیچه‌ها باعث افزایش طول آن‌ها می‌شود. این شرایط را با عنوان «انقباض اکسنتریک» یا «انقباض برون‌گرا» توصیف می‌کنیم.

انواع اختلال در کار ماهیچه چیست؟

تا اینجای این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم که کار ماهیچه چیست اما در چه شرایطی در کار ماهیچه‌ها مشکل ایجاد می‌شود؟ اختلال در عملکرد ماهیچه‌ها به طور معمول به این دلیل اتفاق می‌افتد که نورون‌ها توانایی انتقال پیام عصبی به ماهیچه‌ها را از دست می‌دهند. توقف انتقال پیام به ماهیچه‌هایی که تحت کنترل خودآگاه نیستند، ممکن است کشنده باشد.

ماهیچه‌ها ممکن است فعالیت خود را تنها در یک بخش از بدن از دست دهند، این شرایط یکی از علائم اصلی «سکته» است. در صورتی که فعالیت کلی ماهیچه‌های بدن از دست برود، فرد «فلج» می‌شود؛ به طور معمول افرادی با آسیب‌های شدید نخاعی این وضعیت را تجربه می‌کنند. «فلج کامل» در شرایطی تجربه می‌شود که در فرد آسیب دیده فعالیت ماهیچه‌های بالاتنه و پایین‌تنه به طور کامل متوقف شود.

دلایلی مانند بیماری‌های سیستم عصبی و آسیب به این سیستم می‌توانند شکل‌دهنده اختلالاتی باشند که بین ماهیچه و نورون‌ها ایجاد می‌شوند.

بیماری‌های سیستم عصبی

بیماری‌هایی که انتقال پیام از نورون‌ها به ماهیچه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند، می‌توانند باعث از دست رفتن فعالیت ماهیچه‌ها بشوند. مواردی که در ادامه از آن‌ها نام می‌بریم از مثال‌های این بیماری‌ها هستند.

• «فلج بلز» (Bell’s Palsy)
• «اسکلروز جانبی آمیوتروفیک» (ALS)
• «بوتولیسم» (Botulism)
• «سکته مغزی» (Stroke)
• «نوروپاتی» (Neuropathy)

بسیاری از بیماری‌هایی که باعث از دست دادن فعالیت ماهیچه‌ها می‌شوند، ارثی بوده و در زمان تولد خود را نشان می‌دهند.

آسیب‌ها

آسیب‌های شدید از جمله دلایل فلج شدن هستند. حوادثی مانند افتادن از ارتفاع بلند، تصادف و غیره می‌توانند منجر به این آسیب‌ها، به خصوص آسیب‌های نخاعی شوند.

جمع‌بندی و جدول انواع ماهیچه‌های بدن

در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم که کار ماهیچه چیست و در ابتدا با سه نوع مختلف ماهیچه‌ها آشنا شدیم.

در ادامه با فعالیت‌های ماهیچه‌ها آشنا شدیم. در ادامه خواهیم گفت که ۵ مورد از اصلی‌ترین کارهای ماهیچه چیست.

• حرکت
• تعیین وضعیت و حالت بدن
• تنفس
• گردش خون
• تنظیم دمای بدن

در پایان نیز پس از آن که به طور کامل آموختیم کار ماهیچه چیست با اختلالاتی که فعالیت ماهیچه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند آشنا شدیم. این اختلالات شامل آسیب‌های وارد شده به ماهیچه‌ها و سیستم عصبی و بیماری‌های دستگاه عصبی هستند.