«ادات استثنا» کلمه‌ای است که در اسلوب استثنا به کار می‌رود و بین مُستَثنی‌مِنه و مُستَثنی قرار میگیرد. ادات استثنا در واقع نشان‌دهنده وجود اسلوب استثناء در جمله است. رایج‌ترین ادات استثنا در زبان عربی شامل این مواردند: إلّا، سِوَی، غَیر، خَلا، عَدا و حاشا. برای مثال، در جمله «رأیتُ کلَّ التلامیذِ إلّا اَحمَدَ.» از ادات استثنای «إلّا» استفاده شده است. در این مطلب از مجله فرادرس، نه‌تنها با انواع ادات استثنا در عربی آشنا می‌شوید، بلکه روش ترجمه، قواعد و کاربردهای هرکدام را با مثال می‌آموزید. همانطور که می‌دانید، استثناء و ادات آن یکی از مهم‌ترین مباحث عربی دوازدهم رشته انسانی و قواعد کتاب عربی دوازدهم تجربی و ریاضی محسوب می‌شود. در بخش پایانی مطلب پیش رو، تمرین‌هایی را بهصورت چهارگزینه‌ای ارائه می‌کنیم.
ادات استثنا در عربی
ادوات استثنا در عربی، حروف، اسم‌ها و فعل‌هایی هستند که بین مستثنی‌منه و مستثنی می‌آیند و بر وجود استثناء در جمله دلالت دارند. این ادوات را در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| ادات استثنا در عربی | |
| إلّا | خَلا |
| سِوَی | عَدا |
| غَیر | حاشا |
ادات اسثناء عربی را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس یاد بگیرید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
برای اینکه کاربرد ادات استثنا را بهتر یاد بگیرید، کافی است به مثال زیر دقت کنید. در این مثال، یک حکم کلی (نوشتن تکالیف) در مورد گروهی از افراد (دانش‌آموزان) بیان شده است. در این بین، «خالدَ» مستثنی شده است و این حکم کلی در مورد او صدق نمی‌کند. «الطُلّابُ» مستثنی‌منه جمله است و «خالدَ» نیز مستثنی آن به شمار می‌آید. «إلّا» نیز نقش ادات استثناء را به‌عهده دارد. همانطور که مشاهده میکنید، «إلّا» بین مستثنی‌منه و مستثنی قرار گرفته است.
الطُلّابُ کَتَبوا واجِباتهم إلّا خالدَ.
دانش‌آموزان تکالیف خود را نوشتند، به‌جز خالد.
برای اینکه ادات استثنا در عربی و نحوه استفاده از آن‌ها را بهتر یاد بگیرید، لازم است به‌طور کلی با اسلوب استثناء و ساختار آن آشنا باشید. در بخش بعدی، این مبحث را بهصورت خلاصه توضیح می‌دهیم.
اسلوب استثنا چگونه ساخته می‌شود؟
اسلوب استثناء به این معناست که ابتدا یک حکم و نکته کلی را در مورد گروهی از پدیده‌ها بیان کنیم. سپس یک یا چند مورد از آن‌ها را مستثنی کرده و بگوییم که این نکته کلی در مورد آن‌ها صدق نمی‌کند. در اسلوب استثناء از سه رکن استفاده می‌شود. این ارکان را در کادر زیر با مثال مشاهده میکنید. در مثال کادر زیر، «کلّ» مستثنی‌منه است، «إلّا» ادات استثناء محسوب می‌شود و «هذا» هم به‌عنوان مستثنی آمده است.
مستثنی‌منه + ادات استثناء + مستثنی
قَرَأتُ کلَّ الکُتُبِ إلّا هذا الکتابَ.
در مورد ساختار اسلوب استثناء و همچنین مثال بالا، حتماً به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.
- «مستثنی‌منه» گروهی از پدیده‌هاست که حکم کلی در مورد آن‌ها صدق می‌کند.
- گاهی مستثنی‌منه از جمله حذف می‌شود.
- «إلّا» در این مثال، ادات استثناء و از نوع حرف است.
- «هذا» مستثنی است و همان کلمه‌ای است که حکم کلی در مورد آن صدق نمی‌کند.
- مستثنی معمولاً بهصورت منصوب می‌آید.
اسلوب استثناء و ساختار آن مبحث گسترده‌ای است که می‌توانید آن را با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس بیاموزید.
اسلوب استثناء خود به چندین دسته تقسیم می‌شود. در ادامه، انواع استثناء را با هم بررسی می‌کنیم.
انواع استثنا در عربی
در جدول زیر، انواع استثناء را از نظر وجود یا عدم وجود مستثنی‌منه مشخص کرده‌ایم. در عین حال، ویژگی‌های اصلی هرکدام را نیز با مثال توضیح داده‌ایم.
| استثنای تام (مستثنی‌منه آن در جمله باشد.) | استثنای تام موجب (مستثنی‌منه دارد و منفی نشده است.) | اِحْتَرَقَتْ الأثاثُ إلّا الطاوَلَةَ. (همه وسایل سوختند، جز میز.) |
| استثنای تام غیرموجب (مستثنی‌منه دارد و منفی هم شده است.) | ما اِحْتَرَقَتْ الأثاثُ إلّا الطاوَلَةَ. (هیچ وسیله‌ای جز میز نسوخت.) | |
| استثنای مفرّغ (مستثنی‌منه آن حذف شده است.) | استثنای مفرّغ موجب (مستثنی‌منه ندارد و منفی نشده است.) | تَنَاوَلْتُ إلّا اللَحمَ. (فقط گوشت خوردم.) |
| استثنای مفرّغ غیرموجب (مستثنی‌منه ندارد و منفی شده است.) | لا أَتَنَاوَلُ إلّا اللَحمَ. (جز گوشت نمی‌خورم.) |
در جدول زیر نیز انواع استثنا را بر اساس ارتباط میان مستثنی و مستثنی‌منه نشان داده‌ایم.
| انواع استثناء | ویژگی | مثال |
| استثنای متصل | مستثنی بخشی از مستثنی‌منه است. | جاءَ المُعَلِّمونَ إلّا أباکَ. (همه معلمان جز پدرت آمدند.) |
| استثنای منقطع | مستثنی بخشی از مستثنی‌منه نیست. | حَضَرَ القومي إلّا مواشیهِم. (همه قوم حاضر شدند، مگر چهارپایان آن‌ها.) |
ترجمه ادات استثناء
همه ادوات استثناء را می‌توانیم با استفاده از کلمه‌های «مگر، به‌جز، غیر از، به غیر از، جز و…» ترجمه کنیم. البته اگر جمله مورد نظر بهصورت منفی بیان شده باشد و مستثنی‌منه نیز از جمله حذف شده باشد، می‌توانیم کل جمله را بهصورت مثبت و مؤکد، همچنین با استفاده از قیدهای تأکید «تنها، فقط و…» ترجمه کنیم. در کادر زیر، مثالی را برای این نکته ارائه کرده‌ایم. در مثال زیر، هم مستثنی‌منه از جمله حذف شده است و هم جمله بهصورت منفی (با فعل ماضی منفی) بیان شده است. به همین علت، آن را بهصورت مثبت و مؤکد و همراه با قید تأکید «فقط» ترجمه کرده‌ایم.
ما تَکَلّمَ إلّا زیدَ.
فقط زید سخن گفت.
برای آشنایی بیشتر با ادات استثناء و همچنین نحوه ترجمه آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس را مشاهده کنید.
انواع ادات استثنا
در بخش‌های قبلی، دانستید که ادات استثنا در عربی چه کاربردی دارند و چه کلمه‌هایی به‌عنوان ادات استثناء به کار می‌روند. در این بخش، انواع ادات استثناء را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم و کارکرد هرکدام از آن‌ها را با مثال نشان می‌دهیم. این ادات عبارتند از:
- إلّا
- سِوَی
- غَیر
- خَلا
- عَدا
- حاشا
- لا سَیَّما
- بَیْدَ
- لیسَ
- لا یَکونَ
در بخش‌های بعدی، با کاربرد هریک از این ادات استثناء آشنا می‌شوید. البته در فیلم آموزش زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس نیز نکته‌های مهمی در این مورد بیان شده است.
ادات استثناء «إلّا»
این ادات، نوعی حرف است. «إلّا» مبنی بر سکون است و متداول‌ترین ادات استثنا در زبان عربی به شمار می‌آید. کاربرد این حرف را با مثال زیر نشان داده‌ایم. در این مثال، حرف «إلّا» بین مستثنی‌منه (کُلُّ) و مستثنی (هُدهُدَ) قرار گرفته است. همانطور که مشاهده میکنید، کلمه بعد از آن، یعنی مستثنی، بهصورت منصوب آمده است.
طارَ کُلُّ طَیرٌ إلّا هُدهُدَ.
همه پرندگان آمدند، به‌جز هدهد.
کلمه های مشابه «إلّا»
در بخش قبلی، با کلمه «إلّا» و کاربرد آن آشنا شدید. جالب است این را هم بدانید که کلمه‌های دیگری نیز در زبان عربی وجود دارند که در ظاهر شبیه به «إلّا» هستند. این کلمه‌ها و نوع آن‌ها را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم. دقت کنید که این کلمه‌ها را با ادات استثنای «إلّا» اشتباه نگیرید.
| کلمه‌های مشابه «إلّا» | نوع |
| ألّا | ترکیبی از «أن + حرف لا» |
| ألا | ترکیبی از حرف استفهام «أ» + «لا» |
| ألا | حرف تنبیه به معنی «آگاه باش» |
ادات استثناء «سِوَی»
«سِوَی» نوعی اسم است و کلمه‌ای که بعد از آن می‌آید بهصورت مجرور به کار می‌رود. در کادر زیر، مثالی از کاربرد این حرف را آورده‌ایم. در این مثال، اسم «سِوَی» به کار رفته است و کلمه بعد از آن (مستثنی) نیز بهصورت مجرور آمده است.
رَجَعَ القَومُ سِوَی فَیصَلِ.
قوم برگشتند، به‌جز فیصل.
ادات استثناء «غَیر»
«غَیر» نیز مانند «سِوَی» نوعی حرف است. کلمه‌ای که بعد از آن می‌آید، بهصورت مجرور به کار می‌رود. این نکته را با مثل زیر بهتر می‌آموزید. در این مثال، از اسم استثناء «غَیرَ» استفاده شده است و کلمه بعد از آن نیز بهصورت مجرور آمده است.
لا یَقِعُ أحَدٌ في السوءِ غَیرَ فاعِلِهِ.
فقط انجام‌دهنده کار شر در آن گرفتار می‌شود.
ادات استثناء «خَلا»
«خَلا» نوعی فعل محسوب می‌شود و کلمه‌ای که بعد از آن بیاید، منصوب یا مجرور است. این فعل بهصورت منفی (ما خلاء) نیز به کار می‌رود. در کادر زیر، مثالی از کاربرد این ادات استثناء را آورده‌ایم. در این مثال، «خلا» به‌عنوان ادات استثناء به کار رفته است و کلمه بعد از آن نیز بهصورت منصوب آمده است.
قامَ القومُ خَلا شریفَ.
قوم برخاست، مگر شریف.
ادات استثناء «عَدا»
«عَدا» علاوه‌بر اینکه نوعی ادات استثناء است، نوعی فعل نیز محسوب می‌شود. کلمه‌ای که بعد از آن بیاید، بهصورت منصوب یا مجرور به کار می‌رود. صورت منفی این فعل، به شکل «ما عَدا» به کار می‌رود. برای یادگیری بهتر این نکته، به مثال زیر دقت کنید. در مثال زیر، کاربرد فعل «عَدا» را به‌عنوان ادات استثناء مشاهده میکنید. کلمه بعد از آن، بهصورت منصوب و همراه با حرکت فتحه (ـَ) آمده است.
آکُلُ کلُّ الطَعامَ عَدا السَّمَکَ.
همه غذاها را می‌خورم، مگر ماهی.
ادات استثناء «حاشا»
«حاشا» نیز نوعی فعل محسوب می‌شود. کلمه بعد از آن معمولاً بهصورت منصوب یا مجرور می‌آید. «ما حاشا» صورت منفی این فعل است که به‌عنوان ادات استثناء کاربرد دارد. برای آشنایی بیشتر با کاربرد این ادات استثناء به مثال زیر توجه کنید. در این مثال، کلمه «حاشا» برای نشان دادن استثناء به کار رفته است. همانطور که ملاحظه میکنید، کلمه بعد از آن منصوب است.
کلُّ الفاکِهَةِ عَلَی المائدةِ حاشا العَنَبَ.
همه میوه‌ها روی سفره‌اند، به‌جز انگور.
ادات استثناء «لا سَیَّما»
گاهی از «لا سَیَّما» به‌عنوان ادات استثنا استفاده می‌شود، مانند مثال زیر. اگر مستثنی آن معرفه باشد، بهصورت مرفوع می‌آید اما اگر اسم نکره باشد بهصورت منصوب یا مجرور به کار می‌رود. در این مثال، «لا سَیَّما» بین مستثنی‌منه (الخُطَباءُ) و مستثنی (طاهرٌ) قرار گرفته است. «طاهرٌ» اسم معرفه و علم است، به همین علت، بهصورت معرفه آمده است.
جاءَ الخُطَباءُ و لا سَیَّما طاهرٌ.
همه سخنرانان آمدند، مگر طاهر.
ادات استثناء «بَیْدَ»
«بَیْدَ» نوعی اسم است که به‌عنوان ادات استثناء نیز به کار می‌رود. بعد از این ادات، حرف «أنَّ» قرار میگیرد. مثالی از کاربرد آن را در کادر زیر نشان داده‌ایم. در این مثال، از «بَیْدَ» به‌عنوان ادات استثناء استفاده شده است و بعد از آن نیز حرف «أنَّ» آمده است.
ریاضٌ غنیٌّ بَیدَ أنّه بَخیلٌ.
ریاضی ثروتمند است اما خسیس است.
ادات استثناء «لیسَ»
فعل «لیسَ» به‌عنوان ادات استثناء نیز به کار می‌رود و همراه با مستثنای منصوب می‌آید. توجه داشته باشید که کاربرد این فعل به‌عنوان ادات استثناء بسیار محدود است. در مثال زیر، این فعل، در میان مستثنی‌منه (التلامیذُ) و مستثنی (رَحیماً) قرار گرفته است و اسلوب استثناء را تشکیل داده است.
التلامیذُ قَرَأُوا الکتابَ لَیسَ رَحیماً.
دانش‌آموزان کتاب را خواندند، جز رحیم.
ادات استثناء «لا یَکونَ»
فعل «لا یَکونَ» یکی از اداتی است که در اسلوب استثناء به کار می‌رود. البته کاربرد آن بسیار محدود است. این فعل معمولاً قبل از مستثنای منصوب قرار میگیرد. کاربرد آن را با دقت به مثال زیر بیشتر یاد می‌گیرید. در مثال زیر از این فعل ناقصه به‌عنوان ادات استثناء استفاده شده است.
قامَ الضُیوفُ لا یکونُ راغِباً.
مهمانان بلند شدند، جز راغب.
فراگیری منصوبات عربی به کمک فیلم های آموزشی فرادرس
در بسیاری از مواقع، کلمه‌ای که بعد از ادات استثناء قرار میگیرد، بهصورت منصوب می‌آید. حال، مفعول مطلق، منادا و… نیز چنین حالتی دارند. یعنی همگی آن‌ها نیز معمولاً بهصورت منصوب به کار می‌روند. در زبان عربی، به چنین کلمه‌هایی «منصوبات» گفته می‌شود. برای اینکه با انواع منصوبات و قواعد کاربرد آن‌ها بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم فیلم‌های آموزشی زیر را در فرادرس مشاهده کنید.
البته برای اینکه قواعد صرف و نحو عربی را به‌طور کامل یاد بگیرید و با قواعد ترجمه این زبان آشنا شوید، توصیه می‌کنیم مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر را تهیه و مشاهده کنید.
مثال ادات استثنا
تا اینجا یاد گرفتید که انواع ادات استثنا در عربی چیست و روش استفاده از آن‌ها چگونه است. در ادامه، با توجه به مثال‌هایی که ارائه کرده‌ایم، نحوه کاربرد آن‌ها را بهتر می‌آموزید. برای دسترسی به مثال‌های بیشتر، به فیلم آموزش زبان قرآن ۳ به همراه حل سؤالات کنکور فرادرس مراجعه کنید. با کلیک روی لینک زیر می‌توانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.
مثال اول
در این مثال، حرف استثناء «إِلَّا» آمده است. کلمه بعد از آن، یعنی «أَمَانِيَّ» بهصورت منصوب آمده است. ازآنجایی که جمله بهصورت منفی بیان شده است و مستثنی‌منه نیز حذف شده است، کل جمله را بهصورت مثبت و مؤکد و همراه با قید تأکید «فقط» ترجمه کرده‌ایم.
«وَ مِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لَا يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلَّا أَمَانِيَّ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ» (بقره/۷۸)
و برخی از آن‌ها بی‌سوادانی هستند که کتاب خدا را فقط خیالات خامی می‌دانند و فقط گمان می‌برند.
مثال دوم
در این مثال، اسم «غَيْرُ» به‌عنوان ادات استثناء به کار رفته است. کلمه بعد از آن نیز بهصورت مجرور آمده است. در مثال زیر، ادات «غَيْرُ» را با استفاده از کلمه «غیر از» ترجمه کرده‌ایم.
«هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ» (فاطر/۳)
آیا غیر از خداوند، پروردگاری است که از زمین و آسمان به شما روزی دهد.
مثال سوم
در مثال زیر، کلمه «سِوَی» برای بیان استثناء آمده است. کلمه بعد از آن نیز با حرکت کسره (ـِ) و بهصورت مجرور به کار رفته است. ازآنجایی‌که جمله زیر بهصورت منفی و بدون مستثنی‌منه بیان شده است، کل جمله را به‌طور مؤکد و با استفاده از قید «فقط» ترجمه کرده‌ایم.
ما کَلَّمني سِوَی علیِ.
فقط علی با من سخن گفت.
مثال چهارم
در مثال زیر، برای ساخت اسلوب استثناء، از ادات استثنای «خَلا» استفاده شده است. کلمه بعد از آن، یعنی مستثنی جمله، دارای اعراب نصب است. در این مثال، برای ترجمه «خَلا» از کلمه «مگر» استفاده کرده‌ایم.
سافَرَ کلَُ الرجالِ خَلا عَمرو.
همه مردان مسافرت کردند، مگر عمرو.
مثال پنجم
کلمه «عَدَا» در مثال زیر، نقش ادات استثناء را به عهده دارد. بعد از این ادات، از کلمه منصوب (الدرسَ) استفاده شده است. این ادات استثناء را بهصورت «به‌جز» ترجمه کرده‌ایم.
کَتَبتُ الدروسَ عَدَا الدرسَ الثاني.
درس‌ها را نوشتم، به‌جز درس دوم.
مثال ششم
در مثال زیر، «الضَیوفَ» نقش کلمه مستثنی‌منه را به عهده دارد و «عَمَّ» نیز به‌عنوان مستثنی آمده است. «لَا سِيَّمَا» به‌عنوان ادات استثناء، میان آن دو قرار گرفته است. انواع نقش‌های کلمه‌ها در زبان عربی، یکی از موضوعاتی است که در مجله فرادرس به‌طور کامل تدریس شده است.
أَكْرَمْتَ الضَیوفَ لَا سِيَّمَا عَمَّکَ.
مهمانان را بزرگ داشتی، مگر عمویت را.
مثال هفتم
در این مثال، حرف «إلّا» برای بیان استثناء و جدا کردن مستثنی از مستثنی‌منه آمده است. کلمه بعد از این حرف، منصوب است. در مثال زیر، چون جمله بهصورت مثبت بیان شده است و مستثنی‌منه نیز حذف شده است، جمله را بهصورت مثبت و مؤکد ترجمه کرده‌ایم.
لا یُریدُ اللهُ آن یَهلَکَ النّاسُ إلّا الأشرار.
خداوند می‌خواهد فقط انسان‌های شرور را هلاک کند.
مثال هشتم
در مثال زیر، اسم «بَیدَ»، نقش ادات استثناء را به عهده دارد. این کلمه را بهصورت «اما» ترجمه کرده‌ایم.
عَدنانُ عُمّیٌ بَیدَ أنَّه عالِمٌ.
عدنان بی‌سواد است اما عالم است.
مثال نهم
فعل «لَیسَ» در این مثال، نقش ادات استثنا را به عهده دارد و قبل از مستثنی منصوب (سَعداً) قرار گرفته است. این ادات را با استفاده از کلمه «مگر» ترجمه کرده‌ایم.
رَجَع المَسافِرون لَیسَ سَعداً.
مسافران برگشتند، مگر سعد.
مثال دهم
جمله زیر نشان‌دهنده نوعی استثناء است. در این جمله، «إلّا» به‌عنوان ادات استثناء آمده است و «طَعاماً» نیز به‌عنوان مستثنی جمله، بهصورت منصوب به کار رفته است.
ما وَجَدتُ إلّا طَعاماً قلیلاً.
فقط غذایی اندک پیدا کردم.
سؤالات متداول
با خواندن بخش‌های قبلی، نکته‌های اصلی را در مورد ادات استثنا در عربی یاد گرفتید. اکنون وقت آن رسیده که با سؤال‌های متداول در مورد این مبحث و پاسخ تشریحی آن‌ها آشنا شوید. در ادامه، برخی از سؤالات متداول در مورد ادات استثنا و پاسخ آن‌ها را مشاهده میکنید. برای یادگیری نکته‌های تکمیلی در مورد ادات استثناء توصیه می‌کنیم از فیلم آموزش صرف و نحو کاربردی ۳ فرادرس نیز کمک بگیرید.
اعراب مستثنی «إلّا» چگونه است؟
اعراب مستثنی و کلمه بعد از آن بهصورت منصوب است.
اعراب مستثنی «غَیر» و «سِوَی» چگونه است؟
اعراب مستثنی این ادوات، بهصورت مجرور می‌آید.
اعراب مستثنی «خَلا»، «عَدا» و «حاشا» چگونه است؟
مستثنی این ادوات بهصورت منصوب و مجرور است.
تمرین ادات استثنا در عربی
برای اینکه قواعد زبان عربی، به‌خصوص ادات استثناء را به‌خوبی یاد بگیرید، لازم است آن‌ها را بارها‌و‌بارها تمین و تکرار کنید. به همین منظور، در این بخش پرسش‌هایی را بهصورت چهارگزینه‌ای ارائه کرده‌ایم تا با پاسخگویی به آن‌ها بتوانید مبحث ادات استثنا در عربی را بیشتر تمرین کنید.
سؤال‌های این بخش همگی از نوع چهارگزینه‌ای هستند. برای جواب دادن به آن‌ها لازم است یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست نشان داده می‌شود. برخی از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی نیز هستند. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ»، به جواب تشریحی سؤال‌ها دسترسی خواهید داشت. پساز اینکه به همه سؤال‌ها جواب دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده میکنید. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده می‌شود.
۱- در کدام گزینه، ادات استثناء آمده است؟
«مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا» (انعام/۵۹)
«إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا» (بقره/۲۴۶)
«أَلَا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ» (یونس/۵۵)
«أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ» (آل‌عمران/۴۱)
در گزینه اول از ادات استثنای «إلّا» استفاده شده است. «أَلَّا» در گزینه دوم، «أَلَا» در گزینه سوم و «أَلَّا» در گزینه چهارم، ادات استثناء محسوب نمی‌شوند.
۲- ادات استثناء را در جمله زیر مشخص کنید.
«فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ» (اعراف/۱۶۲)
۳- کدام نکته در مورد ادات استثناء و کاربرد آن‌ها نادرست است؟
معمولاً بین مستثنی‌منه و مستثنی می‌آیند.
از نوع حرف، اسم و فعل هستند.
کلمه بعد از آن‌ها همیشه منصوب است.
ممکن است از نوع کلمه‌های مبنی یا معرب باشند.
۴- در همه گزینه‌ها، ادات استثناء به کار رفته است، به‌جز…
اِشْتَرَيْتُ الملابسَ غیرَ السُترَةٍ.
اِشْتَرَيْتُ الطَّعامَ. هَلْ أنتَ جوعانٌ؟
اِشْتَرَيْتُ أثاثَ المَنزِلِ سِوَی المِکنَسَةِ.
اِشْتَرَيْتُ الفاکِهّة إلّا الرُّمانَ.
ادات استثنای سایر گزینه‌ها را در ادامه مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: غیرَ
- گزینه سوم: سِوَی
- گزینه چهارم: إلّا
۵- نوع کدام ادات استثناء با سایر گزینه‌ها متفاوت است؟
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶- کدام ادات استثناء نوعی اسم است؟
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷- بعد از کدام ادات استثناء، مستثنی فقط بهصورت مجرور می‌آید؟
۸- در کدام گزینه، همه کلمه‌ها از نوع ادات استثناء هستند؟
بَید ـ لَیسَ ـ لا سَیَّما
إنّما ـ لَمْ ـ لَیسَ
لکنّ ـ إنّما ـ لَمْ
إنّما ـ لَمْ ـ لا سَیَّما
۹- ترجمه صحیح جمله زیر چگونه است؟
«في البُستانِ ما رَأیتُ إلّا الأشجار.»
در باغ، درخت دیدم.
در باغ درختی ندیدم.
همه‌چیز در باغ دیدم، به‌جز درخت.
در باغ فقط درخت دیدم.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
«زَرتمونا جمیعاً لا یکون أخاکم الصغیرَ»
«زَرتمونا» مستثنی‌منه جمله است.
«الصغیرَ» نقش مستثنی جمله را به عهده دارد.
«لا یکون» به‌عنوان ادات استثناء آمده است.
«جمیعاً» فاعل جمله است.
جدول خلاصه ادات استثنا در عربی
در بخش‌های متنوع این مطلب از مجله فرادرس، انواع ادات استثنا در عربی را بررسی کردیم و نکته‌های مربوط به آن‌ها را توضیح دادیم. چکیده‌ای از این نکته‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم. در این جدول، مشخصات هرکدام از ادات استثناء را به‌طور خلاصه بیان کرده‌ایم.
| انواع ادات استثنا در عربی | ویژگی‌ها |
| إلّا | حرف است و با مستثنای منصوب می‌آید. |
| سِوَی | اسم است و با مستثنای مجرور می‌آید. |
| غَیر | اسم است و با مستثنای مجرور کاربرد دارد. |
| خَلا | فعل است و با مستثنی منصوب یا مجرور می‌آید. |
| عَدا | نوعی فعل است و با مستثنای مجرور یا منصوب به کار می‌رود. |
| حاشا | فعل است و همراه با مستثنای مجرور یا منصوب کاربرد دارد. |
| لا سَیَّما | با مستثنی منصوب، مرفوع یا مجرور به کار می‌رود. |
| بَیْدَ | اسم است و بعد از آن «أنّ» قرار میگیرد. |
| لیسَ | فعل است و با مستثنای منصوب می‌آید. |
| لا یَکونَ | فعل است و مستثنی آن منصوب است. |
source