فعلهای عربی از نظر زمان دستوری، به ۳ دسته «ماضی»، «مضارع» و «مُستَقبَل یا فعل آینده» تقسیم میشوند. فعلهای ماضی بر رویدادهای زمان گذشته دلالت دارند، مانند «خَرَجَ». فعلهای مضارع بر وقایع زمان حال دلالت می‌کنند، مانند «يَخْرُجُ». فعلهای زمان آینده یا مستقبل نیز بیانگر اتفاقاتی هستند که در آینده رخ خواهند داد، مانند «سوف يَخْرُجُ». در بخش‌های متنوع این مطلب از مجله فرادرس، زمان فعل های عربی و ساختار آن‌ها را با مثال آموزش می‌دهیم. همچنین روش ترجمه آن‌ها را بررسی می‌کنیم. در ادامه، نشان می‌دهیم که چطور فعلهای زمان‌های مختلف را از یکدیگر تشخیص بدهید. در بخش پایانی این مطلب، تمرین‌های کوتاه‌پاسخ و چهارگزینه‌ای به مخاطبان ارائه میشود.
زمان فعل های عربی
فعلهای عربی از نظر زمان دستوری به سه دسته زیر تقسیم میشوند.
- فعلهای ماضی: بر رخدادهای زمان گذشته دلالت دارند. (مانند «جَلَسَ»)
- فعلهای مضارع: بر رخدادهایی که در زمان حال اتفاق می‌افتند، دلالت می‌کنند. (مانند «يَجْلِسُ»)
- فعلهای مُستَقبَل یا آینده: نشان‌دهنده رویدادهایی هستند که در آینده اتفاق خواهند افتاد. (مانند «سَيَجْلِسُ»)
برای آشنایی با زمان فعل های عربی می‌توانید از فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس نیز کمک بگیرید. برای دسترسی به این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.
در بخش‌های بعدی این مطلب، انواع زمان فعل های عربی، فرمول ساخت و روش ترجمه آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم.
فعل های ماضی در عربی
در بخش قبلی به این نکته اشاره کردیم که فعلهای ماضی بر وقایع و رویدادهای زمان گذشته دلالت دارند. یعنی هرگاه کسی بخواهد به اتفاقی اشاره کند که قبلاً رخ داده است، از فعلهای ماضی استفاده می‌کند.
در زبان عربی، فعلهای ماضی خود صورت‌های متنوعی دارند و به ۵ دسته زیر تقسیم میشوند:
در ادامه، روش صرف و ترجمه انواع فعلهای ماضی عربی را با مثال آموزش می‌دهیم. در فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس نیز نکته‌های مهمی در مورد زمان فعل های عربی، به‌ویژه فعلهای ماضی بیان شده است.
فعل های ماضی ساده
فعلهای ماضی ساده بر رخدادهای زمان گذشته دلالت می‌کنند، بدون اینکه دور یا نزدیک بودن آن رخداد را نشان بدهند. فعلهای ماضی ساده عربی، در زبان فارسی نیز معمولاً به‌صورت ماضی ساده (بن ماضی + شناسه) ترجمه میشوند.
مثالی از صرف فعل ماضی ساده را در جدول زیر نشان داده‌ایم. در این جدول، صرف فعل «كَتَبَ» را به‌صورت ماضی ساده و در چهارده صیغه آورده‌ایم. همچنین روش ترجمه آن را مشخص کرده‌ایم.
| صیغه (ضمیر) | فعل ماضی ساده | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | كَتَبَ | آن مرد نوشت. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | كَتَبَتْ | آن زن نوشت. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | كَتَبَا | آن دو مرد نوشتند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | كَتَبَتَا | آن دو زن نوشتند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | كَتَبُوا | آن چند مرد نوشتند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | كَتَبْنَ | آن چند زن نوشتند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | كَتَبْتَ | تو نوشتی. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | كَتَبْتِ | تو نوشتی. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | كَتَبْتُمَا | شما دو مرد نوشتید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | كَتَبْتُمَا | شما دو زن نوشتید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | كَتَبْتُمْ | شما چند مرد نوشتید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | كَتَبْتُنَّ | شما چند زن نوشتید. |
| متکلم وحده (أنَا) | كَتَبْتُ | من نوشتم. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | كَتَبْنَا | ما نوشتیم. |
برای اینکه صرف فعلهای ماضی ساده عربی را بهتر یاد بگیرید، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- انتهای فعلهای ماضی ساده (به‌جز صیغه‌های مفرد مذکر و مؤنث غائب) ضمیر متصل مرفوعی قرار می‌گیرد. این نوع ضمیر را در جدول بالا به‌صورت پررنگ مشخص کرده‌ایم.
- به‌جز دو صیغه اول، سایر فعلهای ماضی ساده با ساختار «ریشه فعل + ضمیر متصل مرفوعی» صرف میشوند.
- توجه داشته باشید که «تْ» در صیغه مفرد مؤنث غائب و مثنی مؤنث غائب، نشانه مؤنث بودن فعل است و ضمیر متصل فاعلی به شمار نمی‌آید.
فعل های ماضی نقلی
در زبان عربی، برای ساخت فعلهای ماضی نقلی از حرف غیرعامل «قَدْ» استفاده میشود. با قرار گرفتن این حرف بر سر فعل ماضی، فعل ماضی نقلی عربی ساخته میشود.
به عبارت دیگر، این فعل با فرمول زیر صرف میشود:
قَدْ + فعل ماضی
از آنجایی‌که حرف «قَدْ» غیرعامل است، تغییری در اعراب فعل بعد از خود ایجاد نمی‌کند. فعلهای ماضی نقلی عربی، در فارسی نیز به‌صورت ماضی نقلی (صفت مفعولی فعل اصلی + ام، ای، است، ایم، اید، ـَ ند) ترجمه میشوند.
می‌دانیم که هرگاه «قَدْ» بر سر فعل ماضی قرار بگیرد، به معنای حتمی بودن وقوع فعل و تأکید بر آن است. به همین دلیل، اگر این حرف قبل از فعل ماضی بیاید، در برخی مواقع، آن فعل را با قیدهای «به‌راستی، قطعاً، یقیناً و…» ترجمه می‌کنیم.
برای آشنایی بیشتر با ساختار و ترجمه این فعل، صرف فعل «كَتَبَ» را به‌صورت ماضی نقلی و همراه با «قَدْ» در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| صیغه (ضمیر) | فعل ماضی نقلی با قد | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | قَدْ كَتَبَ | آن مرد نوشته است. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | قَدْ كَتَبَتْ | آن زن نوشته است. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | قَدْ كَتَبَا | آن دو مرد نوشته‌اند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | قَدْ كَتَبَتَا | آن دو زن نوشته‌اند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | قَدْ كَتَبُوا | آن چند مرد نوشته‌اند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | قَدْ كَتَبْنَ | آن چند زن نوشته‌اند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | قَدْ كَتَبْتَ | تو نوشته‌ای. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | قَدْ كَتَبْتِ | تو نوشته‌ای. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | قَدْ كَتَبْتُمَا | شما دو مرد نوشته‌اید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | قَدْ كَتَبْتُمَا | شما دو زن نوشته‌اید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | قَدْ كَتَبْتُمْ | شما چند مرد نوشته‌اید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | قَدْ كَتَبْتُنَّ | شما چند زن نوشته‌اید. |
| متکلم وحده (أنَا) | قَدْ كَتَبْتُ | من نوشته‌ام. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | قَدْ كَتَبْنَا | تو نوشته‌ای. |
در مورد صرف فعلهای ماضی نقلی به نکته‌های زیر توجه کنید.
- انتهای فعلهای ماضی نقلی نیز مانند فعلهای ماضی ساده، ضمیر متصل مرفوعی قرار می‌گیرد، به‌جز صیغه‌های مفرد مذکر و مؤنث غائب.
- «قَدْ» قبل از فعلهای مضارع نیز قرار می‌گیرد اما آن‌ها را به‌صورت فعل ماضی نقلی درنمی‌آورد. (مانند «قَد یَکتُبُ» که به‌صورت «شاید بنویسد» یا «گاهی می‌نویسد» ترجمه میشود.)
فعل های ماضی استمراری
فعلهای ماضی استمراری عربی، با استفاده از فعل ناقصه «کان» و فعل مضارع ساخته میشوند. فرمول صرف این فعل‌ها را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.
فعل ماضی کانَ + فعل مضارع
توجه داشته باشید که در ساختار فعل ماضی استمراری، هم فعل «کان» و هم فعل بعد از آن، هر دو صرف میشوند. با این تفاوت که «کان» به‌صورت فعل ماضی اما فعل بعدی به‌صورت فعل مضارع صرف میشود.
هم «کان» و هم فعل مضارع بعد از آن، به‌صورت ماضی استمراری (می + بن ماضی + شناسه) ترجمه میشوند.
به‌عنوان مثال، در جدول زیر، صرف فعل «يَكْتُبُ» را در حالت ماضی استمراری نشان داده‌ایم.
| صیغه (ضمیر) | فعل ماضی استمراری | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | كَانَ يَكْتُبُ | آن مرد می‌نوشت. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | كَانَتْ تَكْتُبُ | آن زن می‌نوشت. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | كَانَا يَكْتُبَان | آن دو مرد می‌نوشتند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | كَانَتَا تَكْتُبَان | آن دو زن می‌نوشتند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | كَانُوا يَكْتُبُون | آن چند مرد می‌نوشتند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | كُنَّ يَكْتُبْنَ | آن چند زن می‌نوشتند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | كُنْتَ تَكْتُبُ | تو می‌نوشتی. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | كُنْتِ تَكْتُبِين | تو می‌نوشتی. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | كُنْتُمَا تَكْتُبَان | شما دو مرد می‌نوشتید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | كُنْتُمَا تَكْتُبَان | شما دو زن می‌نوشتید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | كُنْتُمْ تَكْتُبُون | شما چند مرد می‌نوشتید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | كُنْتُنَّ تَكْتُبْنَ | شما چند زن می‌نوشتید. |
| متکلم وحده (أنَا) | كُنْتُ أَكْتُبُ | من می‌نوشتم. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | كُنَّا نَكْتُبُ | ما می‌نوشتیم. |
برای یادگیری بهتر فعلهای ماضی استمراری، لازم است به نکته‌های زیر هم دقت کنید.
- در ساختار فعل ماضی استمراری، هم فعل «کان» و هم فعل مضارع بعد از آن، هر دو باید از نظر صیغه، یکسان باشند. به‌طور مثال، هر دو باید در صیغه مفرد مذکر غائب یا جمع مؤنث مخاطب صرف شوند.
- از آنجایی‌که «کان» در ساختار فعل ماضی استمراری، به‌صورت ماضی صرف میشود، انتهای آن، ضمایر متصل مرفوعی قرار می‌گیرد، به‌جز صیغه‌های مفرد مذکر و مؤنث مخاطب.
برای آشنایی بیشتر با «کان» و سایر فعلهای ناقصه، توصیه می‌کنیم از فیلم آموزش زبان قرآن ۲ پایه یازدهم فرادرس کمک بگیرید.
فعل های ماضی بعید
فعلهای ماضی بعید عربی از ترکیب صورت ماضی فعل «کان» با صورت ماضی فعل اصلی ساخته میشوند. فرمول ساخت این فعل را به‌طور خلاصه، در کادر زیر آورده‌ایم.
فعل ماضی کانَ + فعل ماضی
با توجه به فرمول بالا، متوجه می‌شویم که در ساختار فعلهای ماضی بعید، هم «کان» و هم فعل بعد از آن، به صورت ماضی صرف میشوند. کانَ و فعل بعد از آن، هر دو در فارسی به‌صورت ماضی بعید (صفت مفعولی فعل اصلی + فعل کمکی «بودن» + شناسه) ترجمه میشوند.
به‌طور مثال، در جدول زیر، صرف فعل «كَتَبَ» را در حالت ماضی بعید نشان داده‌ایم.
| صیغه (ضمیر) | فعل ماضی بعید | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | كَانَ كَتَبَ | آن مرد نوشته بود. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | كَانَتْ كَتَبَتْ | آن زن نوشته بود. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | كَانَا كَتَبَا | آن دو مرد نوشته بودند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | كَانَتَا كَتَبَتَا | آن دو زن نوشته بودند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | كَانُوا كَتَبُوا | آن چند مرد نوشته بودند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | كُنَّ كَتَبْنَ | آن چند زن نوشته بودند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | كُنْتَ كَتَبْتَ | تو نوشته بودی. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | كُنْتِ كَتَبْتِ | تو نوشته بودی. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | كُنْتُمَا كَتَبْتُمَا | شما دو مرد نوشته بودید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | كُنْتُمَا كَتَبْتُمَا | شما دو زن نوشته بودید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | كُنْتُمْ كَتَبْتُمْ | شما چند مرد نوشته بودید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | كُنْتُنَّ كَتَبْتُنَّ | شما چند زن نوشته بودید. |
| متکلم وحده (أنَا) | كُنْتُ كَتَبْتُ | من نوشته بودم. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | كُنَّا كَتَبْنَا | تو نوشته بودی. |
برای اینکه صرف فعل ماضی بعید را به‌خوبی یاد بگیرید، لازم است به نکته‌های زیر نیز توجه کنید.
- در ساختار فعل ماضی بعید، هم «کان» و هم فعل بعد از آن باید از نظر صیغه، یکسان باشند. به‌عنوان مثال، هر دو در صیغه جمع مذکر مخاطب یا مثنی مؤنث غائب صرف شده باشند.
- در ساختار این فعل، هم «کان» و هم فعل بعد از آن به‌صورت ماضی صرف میشوند. بنابراین، انتهای هر دوی آن‌ها، ضمیر متصل مرفوعی قرار می‌گیرد.
فعل های ماضی منفی
در بخش‌های قبلی، انواع فعلهای ماضی مثبت و ساختار آن‌ها را بررسی کردیم. در این بخش، به سراغ فعلهای ماضی منفی می‌رویم و روش صرف آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
در زبان عربی، از دو روش متداول برای ساخت فعل ماضی منفی استفاده میشود که عبارتند از:
- ساخت ماضی منفی با «مای نافیه»
- ساخت ماضی منفی با حرف جازمه «لَمْ»
- ساخت ماضی منفی با حرف جازمه «لَمّا»
در بخش‌های بعدی، هرکدام از این روش‌ها را به‌طور کامل توضیح می‌دهیم.
فعل ماضی منفی با ما
یکی از روش‌های متداول برای ساخت فعل ماضی منفی این است که قبل از فعل ماضی، حرف «ما» را قرار بدهید. در این حالت، لازم نیست هیچ تغییری بر روی ساختار فعل یا اعراب آن ایجاد کنید.
ساختار کلی این نوع از فعل‌ها را در کادر زیر مشخص کرده‌ایم.
مای نافیه + فعل ماضی
آن دسته از فعلهای ماضی که با «ما» منفی شده باشند، در فارسی نیز به‌صورت ماضی منفی (ن‍ـ + بن ماضی + شناسه) ترجمه میشوند.
مثالی از فعل ماضی منفی با «ما» را در جدول زیر نشان داده‌ایم. در این جدول، صورت منفی فعل «كَتَبَ» و ترجمه آن مشخص شده است.
| صیغه (ضمیر) | فعل ماضی منفی با ما | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | ما كَتَبَ | آن مرد ننوشت. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | ما كَتَبَتْ | آن زن ننوشت. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | ما كَتَبَا | آن دو مرد ننوشتند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | ما كَتَبَتَا | آن دو زن ننوشتند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | ما كَتَبُوا | آن چند مرد ننوشتند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | ما كَتَبْنَ | آن چند زن ننوشتند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | ما كَتَبْتَ | تو ننوشتی. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | ما كَتَبْتِ | تو ننوشتی. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | ما كَتَبْتُمَا | شما دو مرد ننوشتید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | ما كَتَبْتُمَا | شما دو زن ننوشتید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | ما كَتَبْتُمْ | شما چند مرد ننوشتید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | ما تَكْتُبْنَ | شما چند زن ننوشتید. |
| متکلم وحده (أنَا) | ما كَتَبْتُ | من ننوشتم. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | ما كَتَبْنَا | ما ننوشتیم. |
نکته: گفتیم با قرار گرفتن «ما» نافیه بر سر فعل ماضی، تغییری در ساختار فعل ایجاد نمی‌شود. بنابراین، انتهای فعلهای ماضی منفی نیز مانند فعلهای ماضی مثبت، ضمیر متصل مرفوعی قرار می‌گیرد. این ضمیرها را در جدول بالا پررنگ کرده‌ایم.
فعل ماضی منفی با لَمْ
یکی دیگر از روش‌های ساخت فعل ماضی منفی این است که حرف «لَمْ» را بر سر فعل مضارع قرار بدهیم. چنانچه حرف جازمه «لَمْ» قبل از فعل مضارع قرار بگیرد، آن فعل را به‌صورت ماضی منفی (ن‍ـ + بن ماضی + شناسه) ترجمه می‌کنیم.
فرمول ساخت این نوع از فعل‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم.
لَمْ + فعل مضارع
به کمک مثالی که در جدول زیر قرار داده‌ایم، ساختار این نوع از فعلهای ماضی منفی را بهتر یاد می‌گیرید. در این جدول، صرف فعل «يَكْتُبُ»، با استفاده از حرف جازمه «لَمْ» نشان داده شده است.
| صیغه (ضمیر) | فعل ماضی منفی با لَمْ | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | لَمْ يَكْتُبْ | آن مرد ننوشت. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | لَمْ تَكْتُبْ | آن زن ننوشت. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | لَمْ يَكْتُبَا | آن دو مرد ننوشتند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | لَمْ تَكْتُبَا | آن دو زن ننوشتند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | لَمْ يَكْتُبُوا | آن چند مرد ننوشتند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | لَمْ يَكْتُبْنَ | آن چند زن ننوشتند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | لَمْ تَكْتُبْ | تو ننوشتی. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | لَمْ تَكْتُبِي | تو ننوشتی. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | لَمْ تَكْتُبَا | شما دو مرد ننوشتید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | لَمْ تَكْتُبَا | شما دو زن ننوشتید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | لَمْ تَكْتُبُوا | شما چند مرد ننوشتید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | لَمْ تَكْتُبْنَ | شما چند زن ننوشتید. |
| متکلم وحده (أنَا) | لَمْ أَكْتُبْ | من ننوشتم. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | لَمْ نَكْتُبْ | ما ننوشتیم. |
در مورد ساختار فعل ماضی منفی با «لَمْ»، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- «لَمْ» یکی از حروف جازمه عربی است که با قرار گرفتن بر سر فعل مضارع، اعراب آن را از مرفوع به مجزوم تغییر می‌دهد.
- اگر «لَمْ» بر سر فعل‌هایی قرار بگیرد که دارای اعراب ظاهری هستند (مفرد مذکر و مؤنث غائب، مفرد مذکر مخاطب، متکلم وحده و متکلم مع الغیر)، حرکت ضمه (ـُ) از انتهای فعل حذف میشود و حرکت ساکن (ـْ) به‌جای آن قرار می‌گیرد.
- چنانچه «لَمْ» بر سر فعل‌هایی بیاید که دارای نون عوض رفع هستند (مثنی مذکر و مؤنث غائب، جمع مذکر غائب و مخاطب، مثنی مذکر و مؤنث مخاطب)، «ن» از انتهای فعل حذف میشود.
- در صورتی که «لَمْ» قبل از فعلهای جمع مؤنث غائب و مخاطب قرار بگیرد، تغییری در ساختار و اعراب فعل ایجاد نمی‌شود.
ماضی نقلی منفی با لمّا
روش دیگری که می‌توانیم برای ساخت فعل ماضی منفی به کار ببریم، قرار دادن حرف جازمه «لَمّا» قبل از فعل مضارع است. با قرار گرفتن حرف جازمه «لَمّا» بر سر فعل مضارع، آن فعل به‌صورت ماضی نقلی منفی ترجمه میشود.
در این حالت، از قید «هنوز» هم در جمله استفاده می‌کنیم. فرمول ساخت این فعل‌ها را در کادر زیر مشاهده می‌کنید.
لَمّا + فعل مضارع
در جدول زیر، مثالی را برای ساختار بالا نشان داده‌ایم. در این جدول، صرف فعل مضارع «يَكْتُبُ» را بعد از حرف جازمه «لَمّا» مشخص کرده‌ایم.
| صیغه | فعل ماضی نقلی با لمّا | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | لَمّا يَكْتُبْ | آن مرد هنوز ننوشته است. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | لَمّا تَكْتُبْ | آن زن هنوز ننوشته است. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | لَمّا يَكْتُبَا | آن دو مرد هنوز ننوشته‌اند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | لَمّا تَكْتُبَا | آن دو زن هنوز ننوشته‌اند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | لَمّا يَكْتُبُوا | آن چند مرد هنوز ننوشته‌اند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | لَمّا يَكْتُبْنَ | آن چند زن هنوز ننوشته‌اند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | لَمّا تَكْتُبْ | تو هنوز ننوشته‌ای. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | لَمّا تَكْتُبِي | تو هنوز ننوشته‌ای. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | لَمّا تَكْتُبَا | شما دو مرد هنوز ننوشته‌اید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | لَمّا تَكْتُبَا | شما دو زن هنوز ننوشته‌اید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | لَمّا تَكْتُبُوا | شما چند مرد هنوز ننوشته‌اید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | لَمّا تَكْتُبْنَ | شما چند زن هنوز ننوشته‌اید. |
| متکلم وحده (أنَا) | لَمّا أَكْتُبْ | من هنوز ننوشته‌ام. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | لَمّا نَكْتُبْ | ما هنوز ننوشته‌ایم. |
در مورد فعلهای ماضی منفی با «لَمّا» به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.
- «لَمّا» نوعی حرف جازمه است. به همین دلیل، فعل مضارعی که بعد از آن قرار می‌گیرد، مجزوم میشود.
- اگر اعراب فعل بعد از «لَمّا»، ظاهری باشد، روی حرف آخر فعل، حرکت سکون (ـْ) قرار می‌گیرد.
- چنانچه انتهای فعل مضارع، نون عوض رفع قرار داشته باشد، با قرار گرفتن «لَمّا» بر سر فعل، «ن» از انتهای آن حذف میشود.
- اگر فعلهای جمع مؤنث غائب و مخاطب بعد از حرف «لَمّا» قرار بگیرند، اعراب و ظاهر آن‌ها تغییری نمی‌کند.
- «لَمّا» اگر قبل از فعل ماضی بیاید، ظرف زمان است و دیگر حرف جازمه به شمار نمی‌آید. (مانند «لَمّا جاءَ» که به‌صورت «هنگامی که رفت» ترجمه میشود.)
- دقت کنید که «لَمّا» را با کلمه پرسشی «لِما» اشتباه نگیرید. «لِما» برعکس «لَمّا»، تأثیری بر اعراب کلمه بعد از خود ندارد.
فعل های مضارع در عربی
برای اشاره به رخدادهایی که در زمان حال اتفاق می‌افتند، از فعلهای مضارع استفاده می‌کنیم. فرمول ساخت این مورد از زمان فعل های عربی را در کادر زیر آورده‌ایم.
حرف مضارعه + ریشه فعل
حروف مضارعه همان «ی‍ـ ، ت‍ـ ، أ ، ن‍ـ» هستند که در ابتدای فعلهای مضارع قرار می‌گیرند. فعلهای مضارع معمولاً در زبان فارسی به‌صورت مضارع اخباری (می + بن مضارع + شناسه) ترجمه میشوند.
در فیلم آموزش رایگان فعل مضارع عربی پایه هشتم فرادرس، ساختار فعلهای مضارع و روش صرف آن‌ها به‌خوبی تدریس شده است. برای مشاهده این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.
برای یادگیری بهتر این مبحث، صرف فعل مضارع «يَجْلِسُ» را به‌عنوان مثال در جدول زیر نشان داده‌ایم. همچنین حروف مضارعه آن‌ها را به‌صورت پررنگ مشخص کرده‌ایم.
| صیغه (ضمیر) | فعل مضارع | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | يَجْلِسُ | آن مرد می‌نشیند. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | تَجْلِسُ | آن زن می‌نشیند. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | يَجْلِسَانِ | آن دو مرد می‌نشینند. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | تَجْلِسَانِ | آن دو زن می‌نشینند. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | يَجْلِسُونَ | آن چند مرد می‌نشینند. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | يَجْلِسْنَ | آن چند زن می‌نشینند. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | تَجْلِسُ | تو می‌نشینی. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | تَجْلِسِينَ | تو می‌نشینی. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | تَجْلِسَانِ | شما دو مرد می‌نشینید. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | تَجْلِسَانِ | شما دو زن می‌نشینید. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | تَجْلِسُونَ | شما چند مرد می‌نشینید. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | تَجْلِسْنَ | شما چند زن می‌نشینید. |
| متکلم وحده (أنَا) | أَجْلِسُ | من می‌نشینم. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | نَجْلِسُ | ما می‌نشینیم. |
با توجه به نکته‌های زیر، ساختار فعلهای مضارع و روش صرف آن‌ها را به‌خوبی می‌آموزید.
- برخی از فعلهای مضارع دارای اعراب ظاهری هستند. یعنی روی حرف آخر آن‌ها، حرکت ضمه (ـُ) قرار می‌گیرد (صیغه‌های مفرد مذکر و مؤنث غائب، مفرد مذکر مخاطب، متکلم وحده و متکلم مع الغیر).
- انتهای بعضی از فعلهای مضارع عربی، نون عوض رفع (نون نشان‌دهنده مرفوع بودن فعل) قرار می‌گیرد (صیغه‌های مثنی مذکر و مؤنث غائب، مفرد مؤنث مخاطب، مثنی مذکر و مؤنث مخاطب، جمع مذکر غائب و مخاطب).
- فعلهای جمع مؤنث غائب و مخاطب مبنی هستند و نون انتهای آن‌ها، نون عوض رفع به شمار نمی‌آید.
- برخی از فعلهای مضارع ضمیر متصل مرفوعی دارند («ا» در صیغه‌های مثنی مذکر و مؤنث غائب و مخاطب، «ي» در مفرد مؤنث مخاطب، «و» در جمع مذکر غائب و مخاطب)
در مطلب زیر از مجله فرادرس، فعلهای مضارع و روش صرف آن‌ها به‌خوبی آموزش داده شده است.
ترجمه انواع فعل های مضارع
فعلهای مضارع در حالت عادی، به‌صورت فعل مضارع اخباری ترجمه میشوند. در برخی مواقع، با قرار گرفتن انواع حروف بر سر فعلهای مضارع، هم ساختار و هم معنای آن‌ها تغییر می‌کند.
در مورد ترجمه فعلهای مضارع، لازم است نکته‌های زیر را به خاطر بسپارید.
- هرگاه حروف ناصبه «أَن، حتّی، ل‍ـِ، إذَن، کَي» قبل از فعل مضارع قرار بگیرند، آن فعل به‌صورت «مضارع التزامی» (ب‍ـ + بن مضارع + شناسه) ترجمه میشود.
- اگر لام امر قبل از فعل مضارع بیاید، آن فعل به‌صورت «باید + مضارع التزامی» ترجمه میشود.
- اگر حرف لای نفی بر سر فعل مضارع قرار بگیرد، آن فعل به‌صورت «مضارع اخباری منفی» معنی میشود.
- چنانچه لای ناهیه قبل از فعل مضارع بیاید، آن فعل را باید به‌صورت «امر منفی» یا «فعل نهی» ترجمه کنیم.
برای اینکه نکته‌های بالا را بهتر یاد بگیرید و با حالت‌های مختلف فعل مضارع بیشتر آشنا شوید، در جدول زیر، مثال‌هایی را ارائه کرده‌ایم.
| مثال حالت‌های فعل مضارع | ترجمه |
| أَن يَقْرَأَ | که بخواند |
| حتّی يَقْرَآ | تا بخوانند |
| ل‍ِيَقْرَأْنَ |
تا بخوانند باید بخوانند |
| إذَن يَقْرَأُوا | تا بخوانند |
| کَي تَقْرَأَ | تا که بخوانی |
| لا تَقْرَئِينَ (مضارع منفی) | نمی‌خوانی |
| لا تَقْرَئِي (نهی) | نخوان |
البته فعل مضارع، بعد از ادوات جزم «لَمْ» و «لَمّا» نیز به کار می‌رود که روش ترجمه آن را در بخش «فعلهای ماضی در عربی» آموزش داده‌ایم. فعل مضارع بعد از حرف ناصبه «لَنْ» نیز قرار می‌گیرد که روش ترجمه آن را در بخش «فعلهای مستقبل در عربی» توضیح می‌دهیم.
فعل های مستقبل در عربی
فعلهای مُستَقبَل یا آینده بر رخدادهای زمان آینده دلالت دارند. یعنی نشان‌دهنده اتفاقاتی هستند که هنوز رخ نداده‌اند اما در آینده رخ خواهند داد. ساختار کلی این فعل‌ها را در کادر زیر آورده‌ایم.
سَوفَ / س‍ـ + فعل مضارع
با توجه به فرمول بالا متوجه می‌شویم که فعلهای آینده از دو بخش تشکیل میشوند. بخش اول آن‌ها، «سوف» یا «س‍ـ» و بخش دوم آن‌ها نیز فعل مضارع است.
فعلهای مستقبل عربی را به‌صورت فعل آینده فارسی (فعل کمکی «خواستن» + شناسه + فعل اصلی + شناسه) ترجمه می‌کنیم.
برای اینکه فعلهای مستقبل را بهتر و بیشتر یاد بگیرید، صرف فعل «يَذْهَبُ» را به‌صورت فعل مستقبل، همراه با ترجمه در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| صیغه | فعل مستقبل | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | سوف / سيَذْهَبُ | آن مرد خواهد رفت. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | سوف / ستَذْهَبُ | آن زن خواهد رفت. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | سوف / سيَذْهَبَانِ | آن دو مرد خواهند رفت. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | سوف / ستَذْهَبَانِ | آن دو زن خواهند رفت. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | سوف / سيَذْهَبُونَ | شما چند مرد خواهید رفت. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | سوف / سيَذْهَبْنَ | شما چند زن خواهید رفت. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | سوف / ستَذْهَبُ | تو خواهی رفت. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | سوف / ستَذْهَبِينَ | تو خواهی رفت. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | سوف / ستَذْهَبَانِ | شما دو مرد خواهید رفت. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | سوف / ستَذْهَبَانِ | شما دو زن خواهید رفت. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | سوف / ستَذْهَبُونَ | شما چند مرد خواهید رفت. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | سوف / ستَذْهَبْنَ | شما چند زن خواهید رفت. |
| متکلم وحده (أنَا) | سوف / سأَذْهَبُ | من خواهم رفت. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | سوف / سنَذْهَبُ | ما خواهیم رفت. |
اگرچه «سوف» و «س‍ـ» هر دو در ساختار فعلهای مستقبل به کار می‌روند اما دو تفاوت مهم با هم دارند. در ادامه، این تفاوت‌ها را بیان کرده‌ایم.
- «س‍ـ» برای آینده نزدیک به کار می‌رود و معمولاً با قید «به‌زودی» ترجمه میشود اما «سوف» برای آینده دور کاربرد دارد.
- حرف «س‍ـ» به ابتدا فعل مضارع متصل میشود اما «سوف» با فاصله و قبل از فعل مضارع قرار می‌گیرد.
با مشاهده فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس می‌توانید زمان فعل های عربی و به‌ویژه فعلهای زمان آینده را به‌طور کامل یاد بگیرید.
فعل آینده منفی با لَنْ
هرگاه حرف ناصبه «لَنْ» قبل از فعل مضارع قرار بگیرد، آن فعل به‌صورت آینده منفی و با قید «هرگز» ترجمه میشود. فرمول ساخت این نوع از فعل‌ها را در کادر زیر آورده‌ایم.
لَنْ + فعل مضارع
در این حالت، فعل مضارع مرفوع به فعل مضارع منصوب تبدیل میشود. یعنی اگر حرکت حرف آخر آن ضمه (ـُ) باشد، به‌جای آن حرکت فتحه (ـَ) قرار می‌گیرد.
همچنین اگر انتهای آن نون عوض رفع قرار داشته باشد، این حرف حذف میشود. چنانچه «لَنْ» بر سر فعلهای جمع مؤنث غائب و مخاطب قرار بگیرد، اعراب و ساختار آن فعل هیچ تغییری نمی‌کند.
برای مثال، در جدول زیر، صرف فعل «يَذْهَبُ» را با استفاده از حرف ناصبه «لَنْ» نشان داده‌ایم. ترجمه آن را نیز مشخص کرده‌ایم.
| صیغه (ضمیر) | فعل آینده منفی با لَنْ | ترجمه |
| مفرد مذکر غائب (هُوَ) | لَنْ يَذْهَبَ | آن مرد هرگز نخواهد رفت. |
| مفرد مؤنث غائب (هِي) | لَنْ تَذْهَبَ | آن زن هرگز نخواهد رفت. |
| مثنی مذکر غائب (هُمَا) | لَنْ يَذْهَبَا | آن دو مرد هرگز نخواهند رفت. |
| مثنی مؤنث غائب (هُمَا) | لَنْ تَذْهَبَا | آن دو زن هرگز نخواهند رفت. |
| جمع مذکر غائب (هُم) | لَنْ يَذْهَبُوا | آن چند مرد هرگز نخواهند رفت. |
| جمع مؤنث غائب (هُنَّ) | لَنْ يَذْهَبْنَ | آن چند زن هرگز نخواهند رفت. |
| مفرد مذکر مخاطب (أنتَ) | لَنْ تَذْهَبَ | تو هرگز نخواهی رفت. (مذکر) |
| مفرد مؤنث مخاطب (أنتِ) | لَنْ تَذْهَبِي | تو هرگز نخواهی رفت. (مؤنث) |
| مثنی مذکر مخاطب (أنتُمَا) | لَنْ تَذْهَبَا | شما دو مرد هرگز نخواهید رفت. |
| مثنی مؤنث مخاطب (أنتُمَا) | لَنْ تَذْهَبَا | شما دو زن هرگز نخواهید رفت. |
| جمع مذکر مخاطب (أنتُم) | لَنْ تَذْهَبُوا | شما چند مرد هرگز نخواهید رفت. |
| جمع مؤنث مخاطب (أنتُنَّ) | لَنْ تَذْهَبْنَ | شما چند زن هرگز نخواهید رفت. |
| متکلم وحده (أنَا) | لَنْ أَذْهَبَ | من هرگز نخواهم رفت. |
| متکلم مع الغیر (نَحنُ) | لَنْ نَذْهَبَ | ما هرگز نخواهیم رفت. |
برای یادگیری بهتر مثال‌های بالا، به نکته‌های زیر توجه کنید.
- فعلهای صیغه‌های مفرد مذکر و مؤنث غائب، مفرد مذکر مخاطب، متکلم وحده و متکلم مع الغیر، دارای اعراب ظاهری ضمه (ـُ) هستند. به همین خاطر، وقتی «لَنْ» بر سر آن‌ها قرار بگیرد، حرکت حرف آخر آن‌ها از ضمه (ـُ) به فتحه (ـَ) تغییر می‌کند.
- فعلهای صیغه‌های مثنی مذکر و مؤنث غائب و مخاطب، جمع مذکر غائب و مخاطب و مفرد مؤنث مخاطب، دارای نون عوض رفع هستند. به همین دلیل، وقتی «لَنْ» بر سر آن‌ها قرار بگیرد، «ن» از انتها این فعل‌ها حذف میشود.
- فعلهای صیغه‌های جمع مؤنث غائب و مخاطب مبنی هستند. به همین دلیل با قرار گرفتن «لَنْ» بر سر آن‌ها، ساختار این فعل‌ها تغییری نمی‌کند.
مثال زمان فعل های عربی
تا اینجا با زمان فعل های عربی و روش ترجمه آن‌ها آشنا شدید. در این بخش، با توجه به مثال‌هایی که ارائه شده است، می‌توانید آموخته‌های خود را مرور کنید و این مبحث را به‌خوبی به ذهن بسپارید.
مثال اول
در جمله زیر، از فعل ماضی ساده «جَلَسَ» استفاده شده است. «شاهَدَ» نیز فعل ماضی ساده دیگری است که در همین جمله به کار رفته است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، این فعل‌ها فاقد ضمیر متصل فاعلی‌اند.
«جَلَسَ» فعل ثلاثی مزید است اما «شاهَدَ» فعل ثلاثی مزید از باب مفاعلة محسوب میشود. هر دوی این فعل‌ها به‌صورت «ماضی ساده» ترجمه شده‌اند.
أحمدُ جَلَسَ عَلَی الکرسي و شاهَدَ التِلفاز.
احمد روی صندلی نشست و تلویزیون تماشا کرد.
مثال دوم
در این مثال، حرف «قَدْ» قبل از فعل ماضی «طَبَخَتْ» آمده است. هر دوی این کلمه‌ها با هم و به‌صورت ماضی نقلی ترجمه شده‌اند. حرف «قَدْ» برای تأکید بر وقوع فعل بعد از خود به کار رفته است.
أُمّي قَدْ طَبَخَتْ طَعاماً في المَطبَخِ.
مادر غذایی در آشپزخانه پخته است.
مثال سوم
در مثال زیر، فعل «کانا یَذْهَبانِ» با فرمول «فعل ماضی کان + فعل مضارع» ساخته شده است. این فعل در زبان فارسی به‌صورت ماضی استمراری ترجمه میشود.
توجه داشته باشید که در این مثال، «کانا» و «یَذْهَبانِ» در صیغه بکسانی صرف شده‌اند اما اولی فعل ماضی است، در حالی که دومی فعل مضارع محسوب میشود.
محمّدُ و یاسرُ کانا یَذْهَبانِ إلی المَلْعَبِ.
محمد و یاسر به ورزشگاه می‌رفتند.
مثال چهارم
در این مثال، «کانَتْ» و «كَوَتْ» هر دو فعل ماضی هستند و با قرار گرفتن در کنار یکدیگر، فعل ماضی بعید را ساخته‌اند. در فارسی نیز آن‌ها را به‌صورت فعل ماضی بعید ترجمه می‌کنیم.
مریمُ کانَتْ كَوَتْ مَلابِسها في غُرفَتِها.
مریم در اتاقش، لباس‌هایش را اتو کرده بود.
مثال پنجم
«ما ذَهَبتُ» در مثال زیر، نوعی فعل ماضی منفی است که با استفاده از مای نافیه ساخته شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، این حرف تأثیری بر اعراب فعل ماضی بعد از خود نداشته است.
ما ذَهَبتُ إلی المدرسةِ بالحافِلة.
با اتوبوس به مدرسه نرفتم.
مثال ششم
در جمله زیر، کاربرد حرف جازمه «لَمْ» را مشاهده می‌کنید. این حرف با قرار گرفتن بر سر فعل مضارع «یَقرَأْ»، هم اعراب و هم معنای آن را تغییر داده است.
به سبب وجود حرف «لَمْ»، فعل «یَقرَأْ» مجزوم شده است و به‌صورت ماضی منفی نیز ترجمه میشود.
شریفُ لَمْ یَقرَأْ هذه المَجَلّةَ العَرَبیّةَ.
شریف این مجله عربی را نخواند.
مثال هفتم
در جمله زیر، با قرار گرفتن حرف جازمه «لَمّا» بر سر فعل مضارع «یُدَرِّسْ»، نوعی فعل ماضی نقلی منفی ساخته شده است.
فعل «یُدَرِّسْ» در این مثال مجزوم شده است و انتهای آن، حرکت سکون (ـْ) گرفته است. روی‌هم‌رفته «لَمّا یُدَرِّسْ» به‌صورت ماضی نقلی منفی و با استفاده از قید «هنوز» ترجمه شده است.
المُعَلِّمْ لَمّا یُدَرِّسْ الدرسَ الثالثَ.
معلم هنوز درس سوم را درس نداده است.
مثال هشتم
در کادر زیر، دو مورد از فعلهای مضارع عربی، یعنی «نَجلِسُ» و «نَفْتَحُ» را مشاهده می‌کنید. این فعل‌ها در صیغه متکلم وحده صرف شده‌اند و ابتدای آن‌ها، حرف مضارعه «ن‍ـ» قرار گرفته است.
هر دوی این فعل‌ها در فارسی به‌صورت مضارع اخباری ترجمه میشوند.
نحنُ نَجلِسُ في الصّفِ و نَفْتَحُ کُتُبَنا.
ما در کلاس می‌نشینیم و کتاب‌هایمان را باز می‌کنیم.
مثال نهم
«سوفَ تَخْرُجانِ» نوعی فعل آینده است که کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده می‌کنید. این فعل از ترکیب «سوفَ + فعل مضارع» به دست آمده است و بر وقوع رخدادی در آینده دلالت دارد.
سوفَ تَخْرُجانِ من الکلّیةِ.
از دانشکده خارج خواهید شد.
مثال دهم
در آیه زیر، فعل «تَمَسَّ» به همراه حرف ناصبه «لَنْ» به کار رفته است. از ترکیب این کلمه‌ها، نوعی فعل آینده منفی ساخته شده است که معمولاً با قید «هرگز» ترجمه میشود.
«نا» در «تَمَسَّنَا» ضمیر متصل منصوبی و مفعول جمله است، نه ضمیر متصل مرفوعی.
«وَ قَالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَعْدُودَةً.» (بقره/۸۰)
و گفتند: «جز روزهایی معدود، هرگز آتش به ما نخواهد رسید.»
مثال یازدهم
در آیه زیر، «لَمْ تَفْعَلُوا» به‌عنوان فعل ماضی منفی و «لَنْ تَفْعَلُوا» به‌عنوان فعل آینده منفی به کار رفته‌اند. برای فعل اول از حرف جازمه «لَمْ» استفاده شده است اما برای فعل دوم، حرف ناصبه «لَنْ» به کار رفته است.
از انتهای هر دو فعل، نون عوض رفع حذف شده است.
«فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ.» (بقره/۲۴)
پس اگر (این کار را) نکردید و هرگز نخواهید کرد، از آتشی سوختش مردمان هستند، بپرهیزید.
مثال دوازدهم
در این آیه، فعل آینده «سَنُلْقِي» و فعل ماضی ساده «كَفَرُوا» به کار رفته است. فعل «سَنُلْقِي» در واقع بر رخدادهای آینده نزدیک دلالت دارد اما فعل «كَفَرُوا» بر رخدادهای زمان گذشته، بدون توجه به دوری یا نزدیکی آن‌ها دلالت می‌کند.
«سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ» (آل‌عمران/۱۵۱)
به‌زودی در دل‌های کسانی که کفر ورزیده‌اند، بیم خواهیم افکند.
مثال سیزدهم
در آیه زیر، فعلهای «يَعْبُدُونَ» و «لَمْ يُنَزِّلْ» مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اولی فعل مضارع و مرفوع است اما دومی فعل مضارع مجزوم است، زیرا پس از حرف جازمه «لَمْ» قرار گرفته است.
فعل «يَعْبُدُونَ» به‌صورت مضارع اخباری ترجمه میشود اما فعل «لَمْ يُنَزِّلْ» را باید به‌صورت ماضی منفی ترجمه کنیم. نکته دیگر اینکه فعل «يَعْبُدُونَ» ثلاثی مجرد است اما «يُنَزِّلْ» ثلاثی مزید و فعل مضارع باب تفعیل است.
«وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا» (حج/۷۱)
و به‌جای خداوند، چیزی را می‌پرستند که بر آن حجتی نازل نکرده است.
مثال چهاردهم
«سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ» نمونه‌ای از فعلهای آینده است که کاربرد آن را در آیه زیر مشاهده می‌کنید. این فعل را در زبان فارسی با استفاده از فعل کمکی «خواستن» ترجمه می‌کنیم.
«قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي» (یوسف/۹۸)
گفت: «از جناب پروردگارم برای شما آمرزش خواهم خواست.»
مثال پانزدهم
در این آیه، حرف جازمه «لَمَّا» بر سر فعل مضارع «يَلْحَقُوا» قرار گرفته است و آن را به‌صورت مجزوم درآورده است. «لَمَّا» و «يَلْحَقُوا» با هم و به‌صورت ماضی نقلی منفی، همراه با قید «هنوز» ترجمه میشوند.
«وَ آخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ» (جمعه/۳)
و دیگر از ایشان که هنوز به آن‌ها نپیوسته‌اند.
برای دسترسی به مثال‌های بیشتر می‌توانید به فیلم آموزش صرف ۱ فرادرس نگاهی داشته باشید.
روش تشخیص زمان فعل های عربی
با مطالعه بخش‌های قبلی یاد گرفتید که انواع زمان فعل های عربی چیست و هرکدام را باید چگونه صرف کرد. با وجود این، باز هم ممکن است تشخیص فعلهای زمان‌های مختلف برایتان دشوار باشد.
در این بخش، برای اینکه بتوانید با یک نگاه تشخیص بدهید که هر فعل عربی مربوط به کدام زمان دستوری است، نکته‌هایی را ارائه کرده‌ایم. برای تشخیص زمان فعل های عربی، فقط لازم است به نکته‌های زیر دقت کنید.
- اگر قبل از فعل ماضی، هیچ حرفی قرار نگرفته باشد، آن فعل، ماضی ساده است.
- اگر قبل از فعل ماضی، «قَدْ» آمده باشد، آن فعل، ماضی نقلی است.
- در صورتی که قبل از فعل مضارع، «لَمّا» باشد، آن فعل، ماضی نقلی منفی است.
- اگر ابتدای فعل، یکی از حروف «ی‍ـ ، ت‍ـ ، أ ، ن‍ـ» باشد، آن فعل، مضارع است. توجه داشته باشید که این حرف‌ها نباید جزء حروف اصلی فعل باشند.
- «سوف / سَ‍ـ» قبل از فعل آینده قرار می‌گیرند. در این حالت، «سَ‍ـ» نباید یکی از حروف اصلی فعل باشد.
- اگر قبل از فعل مضارع، حرف «لَنْ» آمده باشد، آن فعل، آینده منفی است.
- چنانچه قبل از فعل مضارع، «لَمْ» قرار داشته باشد، آن فعل، ماضی منفی است.
زمان فعل های ثلاثی مزید
در یک تقسیم‌بندی کلی، فعلهای عربی را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم‌بندی کرد.
- ثُلاثی مجرد: در صیغه مفرد مذکر غائب آن‌ها، فقط ۳ حرف اصلی وجود دارد. (مانند «أَخَذَ)
- ثُلاثی مزید: در صیغه مفرد مذکر غائب آن‌ها، علاوه‌بر ۳ حرف اصلی، یک یا چند حرف زائد هم وجود دارد. (مانند «سَلَّمَ»)
فعلهای ثلاثی مجرد و مزید در فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس تدریس شده‌اند. از طریق لینک زیر می‌توانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.
همه فعل‌هایی که در بخش‌های قبلی بررسی کردیم، از نوع ثلاثی مجرد بودند. با این حال، فعلهای ثلاثی مزید هم می‌توانند به‌صورت ماضی، مضارع و آینده به کار بروند.
می‌دانیم که وزن فعلهای ثلاثی مزید قیاسی است. برای اینکه بدانید چگونه فعلهای ثلاثی مزید را در زمان‌های مختلف صرف کنید، فقط لازم است وزن‌های آن‌ها را به حافظه بسپارید.
در جدول زیر، وزن باب‌های ثلاثی مزید در سه زمان ماضی، مضارع و آینده، همراه با مثال آورده شده است.
همان قواعدی که در بخش‌های قبلی، در مورد زمان فعل های عربی، ضمایر متصل مرفوعی، حروف مضارعه، اعراب فعلهای مضارع و روش ترجمه فعلهای ثلاثی مجرد توضیح دادیم، در مورد فعلهای ثلاثی مزید هم صدق می‌کند.
یادگیری فعل های عربی با فیلم های آموزشی فرادرس
در زبان عربی هم مانند تمامی زبان‌ها، مجموعه متنوعی از فعل‌ها وجود دارد. این فعل‌ها را می‌توان بر اساس زمان دستوری، اعراب، تعداد حروف اصلی، داشتن یا نداشتن حرف علّه و… تقسیم‌بندی کرد.
به‌طور مثال، اگر زمان دستوری فعل‌ها را ملاک دسته‌بندی قرار بدهیم، می‌توانیم فعلهای عربی را به ۳ دسته «ماضی»، «مضارع» و «آینده یا مستقبل» تقسیم‌بندی کنیم. در صورتی که وجود یا عدم وجود حرف علّه را در نظر بگیریم، می‌توانیم همه فعلهای عربی را دو ۲ دسته «فعلهای مُعتَل» (با حرف علّه) و «فعلهای صحیح» (بدون حرف علّه) قرار بدهیم.
اگر می‌خواهید دانسته‌های خود را در مورد فعلهای عربی، ساختار صرفی و انواع آن‌ها گسترش بدهید، فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس حتماً برایتان مفید خواهند بود.
برای دسترسی به هرکدام از فیلم‌های آموزشی زیر، کافی است روی عنوان آن کلیک کنید.
در مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر نیز نکته‌های سودمندی در مورد فعلهای عربی و کاربرد آن‌ها بیان شده است. همچنین ده‌ها نکته کاربردی در مورد قواعد اسم‌ها و حروف عربی، اصول ترجمه عربی و… ارائه شده است.
سؤالات متداول
در بخش‌های پیشین، زمان فعل های عربی و ساختار آن‌ها را بررسی کردیم. با وجود این، ممکن است هنوز هم سؤال‌هایی در مورد زمان فعل های عربی در ذهن داشته باشید.
در ادامه، به برخی از سؤالات متداول در مورد این موضوع اشاره می‌کنیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.
آیا همه فعلهای مضارع بر رخدادهای زمان حال دلالت دارند؟
خیر، چنانچه حروف جازمه «لَمْ» و «لَمّا» بر سر فعل مضارع قرار بگیرند، به‌صورت فعل ماضی ترجمه میشوند. اگر «لَنْ» قبل از فعل مضارع بیاید، آن فعل به‌صورت فعل آینده ترجمه میشود.
آیا مای نافیه قبل از فعل مضارع نیز قرار می‌گیرد؟
بله، در برخی از موارد، «مای نافیه» قبل از فعل مضارع می‌آید و آن را به‌صورت فعل مضارع منفی درمی‌آورد.
تمرین زمان فعل های عربی
در بخش‌های قبل این مطلب، زمان فعل های عربی را توضیح دادیم و مثال‌هایی را برای هرکدام بررسی کردیم. در ادامه، برای اینکه مبحث زمان فعل‌ها را بهتر یاد بگیرید، تمرین‌هایی را در دو بخش ارائه می‌کنیم.
روش پاسخگویی به تمرین‌های هر بخش را در ذیل همان بخش توضیح داده‌ایم.
تمرین زمان فعل های عربی بخش اول
زمان فعل های عربی زیر را مشخص کنید. بعد از پاسخگویی به هر سؤال، با کلیک روی گزینه (+ جواب) می‌توانید پاسخ درست آن سؤال را مشاهده کنید.
قَدْ نَظَرْتُنَّ
لَمْ يَكْذِبْنَ
لَمّا يُجَاهِدْنَ
ماضی نقلی منفی
لَنْ يَنَامُوا
سوف تَبْكِينَ
تمرین زمان فعل های عربی بخش دوم
این بخش شامل ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای در مورد زمان فعل های عربی است. برای پاسخ دادن به این تمرین‌ها، ابتدا صورت هر سؤال را به‌دقت مطالعه کنید و سپس یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، می‌توانید با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ صحیح آن را مشاهده کنید.
هرکدام از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی نیز هستند. برای مشاهده پاسخ تشریحی آن‌ها فقط لازم است روی گزینه «شرح پاسخ» که زیر هر سؤال قرار دارد، کلیک کنید.
در مرحله آخر، بعد از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهای خود را در این آزمون مشاهده کنید.
۱- زمان فعلهای زیر را مشخص کنید.
لَنْ تَقُومَ ـ ما تَقُومُونَ ـ لَمْ تَقُمْ ـ قَدْ قُمْتُنَّ
آینده منفی ـ مضارع ـ ماضی منفی ـ ماضی نقلی
آینده ـ ماضی منفی ـ ماضی ـ ماضی نقلی
ماضی منفی ـ مضارع ـ مضارع ـ آینده منفی
ماضی نقلی ـ ماضی منفی ـ آینده ـ مضارع منفی
در ادامه، ساختار و نوع هرکدام از فعل‌ها را مشخص کرده‌ایم.
- لَنْ تَقُومَ: لَنْ + فعل مضارع (آینده منفی)
- ما تَقُومُونَ: مای نافیه + فعل مضارع (مضارع منفی)
- لَمْ تَقُمْ: لَمْ + فعل مضارع (ماضی منفی)
- قَدْ قُمْتُنَّ: قَدْ + فعل ماضی (ماضی نقلی)
۲- کدام گزینه به‌صورت «ماضی نقلی منفی» ترجمه میشود؟
لَمّا تَخَافِي
در ادامه، ترجمه سایر گزینه‌ها را مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: ماضی ساده مثبت
- گزینه دوم: مضارع منفی
- گزینه سوم: آینده یا مستقبل
۳- همه گزینه‌ها به‌صورت «ماضی نقلی» ترجمه میشوند، به‌جز…
لَمّا تَرْسُمِي
قَدْ تَرْسُمَانِ
لَمّا يَرْسُمُوا
قَدْ رَسَمْتُمْ
گزینه سوم به‌صورت «گاهی + مضارع اخباری» یا «شاید + مضارع التزامی» ترجمه میشود.
۴- کدام گزینه به‌درستی ترجمه شده است؟
قَدْ أَلَّفَ: تألیف کرد.
لا تُؤَلِّفُوا: تألیف نکردید.
لَمّا يُؤَلِّفْ: هنوز تألیف نکرده است.
سَأُؤَلِّفُ: تألیف نخواهم کرد.
ترجمه صحیح سایر گزینه‌ها را در ادامه مشخص کرده‌ایم.
- گزینه اول: تألیف کرده است.
- گزینه دوم: تألیف نکنید.
- گزینه چهارم: تألیف خواهم کرد.
۵- کدام گزینه در مورد فعلهای آیه زیر نادرست است؟
«وَ لَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَ كَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا.» (بقره/۸۹)
«لَمَّا جَاءَهُمْ» فعل ماضی نقلی است.
«كَفَرُوا» فعل ماضی ساده است.
«كَانُوا يَسْتَفْتِحُونَ» به‌صورت ماضی استمراری ترجمه میشود.
در این آیه، از فعل آینده استفاده نشده است.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۶- کدام‌یک از فعلهای زیر به‌صورت ماضی ترجمه میشود؟
لا تُرْهِبْنَ
کانوا يُرْهِبُونَ
لَنْ تُرْهِبَ
سوف تُرْهِبَانِ
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۷- در کدام گزینه، همه فعل‌ها ماضی هستند؟
لمّا تَسْبِقُوا ـ سَبَقْنَ ـ لَن يَسْبِقْنَ
قَدْ اِحْتَمَلَ ـ ما اِحْتَمَلَتَا ـ لَمْ تَحْتَمِلِي
ما تَتَوَقَّفُ ـ لمّا تَتَوَقَّفَا ـ سَنَتَوَقَّفُ
نَظَّفْتُ ـ أُنَظِّفُ ـ حتّی تُنَظِّفَ
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۸- ترجمه فعل «کنتُ أَعِيشُ» در کدام گزینه آمده است؟
زندگی می‌کردم.
زندگی می‌کنم.
زندگی کرده‌ام.
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۹- ساختار کدام فعل نادرست است؟
ماضی نقلی منفی: قَد + ماضی ساده
مضارع: حرف مضارعه + ریشه فعل
آینده: لَمْ + مضارع
ماضی استمراری: ماضی کان + فعل مضارع
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
۱۰- زمان فعلهای «کنتُم تَمْدَحُونَ»، «کنتَ تَمْدَحُ» و «کانتْ مَدَحَتْ» را به‌ترتیب مشخص کنید.
مضارع منفی ـ ماضی نقلی ـ ماضی استمراری
آینده منفی ـ ماضی ساده ـ مضارع
ماضی بعید – ماضی استمراری – ماضی ساده
ماضی استمراری ـ ماضی استمراری ـ ماضی بعید
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.
جدول خلاصه زمان فعل های عربی
در بخش‌های مختلف این مطلب از مجله فرادرس، زمان فعل های عربی را بررسی کردیم و هر کدام را با مثال آموزش دادیم. چکیده‌ای از کل مباحث این مطلب را به‌صورت فشرده، در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| زمان فعل های عربی | ساختار | روش ترجمه |
| ماضی ساده | ریشه فعل + ضمیر متصل مرفوعی | بن ماضی + شناسه |
| ماضی نقلی | قَدْ + ماضی ساده | صفت مفعولی + ام، ای، است، ایم، اید، ـَ ند |
| ماضی استمراری | کانَ + فعل مضارع | می + بن ماضی + شناسه |
| ماضی بعید | کانَ + فعل ماضی | صفت مفعولی + فعل کمکی از مصدر «بودن» |
| ماضی منفی |
ما + ماضی ساده لَمْ + فعل مضارع لَمّا + فعل مضارع |
ماضی ساده منفی ماضی ساده منفی هنوز + ماضی نقلی منفی |
| مضارع | حرف مضارعه + ریشه فعل | مضارع اخباری / مضارع التزامی |
| مستقبل / آینده | سَوفَ / س‍ـ + فعل مضارع | «خواستن» + شناسه + فعل اصلی + شناسه |
| آینده منفی | لَنْ + فعل مضارع | هرگز + آینده منفی |
source