«ضمیر فَصل» یا «ضمیر عِماد» نوعی ضمیر منفصل مرفوعی است که بین مبتدا و خبر جمله می‌آید. کاربرد اصلی ضمیر فصل این است که مبتدا و خبر را از موصوف و صفت متمایز کند. به‌طور مثال، در جمله «نرجسٌ هي الکاتبةُ»، «هي» ضمیر فصل است که بین مبتدا (نرجسٌ) و خبر (الکاتبةُ) قرار گرفته است و نشان می‌دهد که این کلمه‌ها مبتدا و خبر هستند، نه موصوف و صفت. در بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس، علاوه‌بر اینکه توضیح می‌دهیم ضمیر فصل در عربی چیست، مثال‌های این ضمیر را بررسی می‌کنیم و همچنین تفاوت آن را با ضمیر شأن نشان می‌دهیم. در ادامه، روش تشخیص ضمیر فصل را تحلیل می‌کنیم و تمرین‌هایی را برای فراگیری بهتر این مبحث در اختیارتان قرار می‌دهیم.

ضمیر فصل در عربی چیست؟

«ضمیر فصل» که به‌عنوان «ضمیر عماد» نیز شناخته می‌شود، نوعی ضمیر منفصل مرفوعی است که در جمله‌های اسمیه، بین مبتدا و خبر معرفه قرار می‌گیرد. در واقع، هرگاه مبتدا و خبر معرفه در کنار هم قرار بگیرند، ظاهر آن‌ها به موصوف و صفت شبیه می‌شود. در این حالت و برای اینکه تشخیص بدهیم کلمه‌های مورد نظر مبتدا و خبر هستند، نه موصوف و صفت، ضمیر فصل بین آن‌ها قرار می‌گیرد.

در فیلم آموزش رایگان درس یازدهم عربی پایه هفتم فرادرس، مبحث ضمایر عربی و کاربرد آن‌ها آموزش داده شده است. برای دسترسی به این فیلم آموزشی، روی لینک زیر کلیک کنید.

محل قرارگیری ضمیر فصل را می‌توان به‌صورت زیر نشان داد.

البته ضمیر فصل بین اسم و خبر فعل‌های ناقصه  و همچنین میان اسم و خبر حروف مشبهة بالفعل نیز قرار می‌گیرد. برای اینکه ضمیر فصل و کاربرد آن را به‌خوبی درک کنید، در ادامه، مثالی را با هم بررسی می‌کنیم.

در کادر زیر، یک جمله سه‌کلمه‌ای را مشاهده می‌کنید. این جمله از مبتدا (علیٌ)، ضمیر فصل (هو) و خبر (الطالِب) تشکیل شده است. اگر ضمیر فصل را از این جمله حذف کنیم، جمله اسمیه «علیٌ الطالِبُ» ساخته می‌شود. مشاهده می‌کنید که در این جمله، هم مبتدا و هم خبر معرفه هستند.

البته نوع معرفه بودن آن‌ها متفاوت است. مبتدا نوعی اسم علم است اما خبر با حرف تعریف «أل‍ـ» معرفه شده است. قرار گرفتن این مبتدا و خبر معرفه در کنار هم موجب می‌شود مخاطب با مشاهده آن‌ها، به اشتباه تصور کند که این کلمه‌ها موصوف و صفت هستند. یعنی «علیٌ» موصوف است و «الطالِبُ» نیز نقش صفت آن را به عهده دارد.

در مثال زیر، با قرار گرفتن ضمیر فصل «هو» بین موصوف و صفت، مخاطب دیگر دچار چنین اشتباهی نمی‌‌شود و به‌سرعت متوجه می‌‌شود که جمله زیر در حقیقت نوعی جمله اسمیه است و «علیٌ» و «الطالِبُ» نیز به‌ترتیب مبتدا و خبر آن هستند.

در بخش‌های بعدی این مطلب، شروط لازم برای کاربرد ضمیر فصل، نوع اعراب این ضمیر و روش ترجمه آن را توضیح می‌دهیم.

شروط ضمیر فصل

کاربرد ضمیر فصل در عربی، شروط خاص دارد که آن‌ها را در فهرست زیر بیان کرده‌ایم:

• کلمه قبل از ضمیر فصل باید نقش مبتدا را در جمله اسمیه به عهده داشته باشد یا اینکه اسم فعل ناقصه و حرف مشبهة بالفعل باشد.
• کلمه قبل از ضمیر فصل باید معرفه باشد.
• کلمه بعد از ضمیر فصل باید خبر برای کلمه قبل از ضمیر فصل باشد.
• کلمه بعد از ضمیر فصل باید معرفه یا شبه‌ معرفه باشد.
• ضمیر فصل باید از نوع ضمایر مرفوعی باشد و از لحاظ صیغه (جنسیت و شخص و شمار) با کلمه قبل از خود مطابقت داشته باشد.
• خبر جمله باید از نوع خبر مفرد باشد.

شروطی که در فهرست بالا برشمردیم، در اکثر موارد کاربرد دارند. البته در برخی مواقع، استثنائاتی وجود دارد و برخی از این شرط‌ها در کاربرد ضمیر فصل به چشم نمی‌خورند.

در ادامه، استثناهای کاربرد ضمیر فصل را با مثال بیان می‌کنیم.

استثنای اول

گفتیم که مبتدا یا کلمه قبل از ضمیر فصل باید معرفه باشد اما این نکته استثنائاتی هم دارد. به‌طور مثال، در آیه زیر، مبتدا (أُمّّةٌ) اسم نکره است اما با وجود این، بعد از مبتدا از ضمیر فصل «هي» استفاده شده است.

استثنای دوم

در همین بخش به این نکته اشاره کردیم که خبر یا کلمه بعد از ضمیر فصل باید معرفه باشد اما این نکته در برخی موارد نقض شده است.

به‌عنوان مثال، در آیه زیر، خبری (خیراً) که بعد از ضمیر فصل قرار دارد، نکره است، نه معرفه.

استثنای سوم

می‌دانیم که ضمیر فصل معمولاً قبل از خبر مفرد قرار می‌گیرد، نه خبر جمله یا شبه‌جمله اما در آیه زیر، ضمیر فصل «هو»، قبل از خبر جمله (يَبُورُ) قرار گرفته است.

اعراب ضمیر فصل

اینکه چه اعرابی را برای ضمیر فصل در نظر بگیریم ارتباط مستقیمی با کلمه بعد از آن دارد. کلمه بعد از ضمیر فصل یا در واقع خبر جمله می‌تواند به دو حالت زیر به کار برود:

• حالت اول: کلمه بعد از ضمیر فصل، مرفوع باشد.
• حالت دوم: کلمه بعد از ضمیر فصل، منصوب باشد.

در ادامه، هر دوی این حالت‌ها و اعراب ضمیر فصل را در هرکدام از این حالت‌ها بررسی می‌کنیم.

حالت اول: خبر مرفوع

اگر خبر جمله مرفوع (ـُ) باشد، می‌توانیم اعراب ضمیر فصل را به یکی از دو صورت زیر در نظر بگیریم.

• ضمیر فصل محلی از اعراب ندارد و نمی‌توان برای آن اعراب به‌خصوصی در نظر گرفت.
• ضمیر فصل مبتدا و محلاً مرفوع است و به همراه کلمه بعد از خود، خبرِ کلمه قبل به شمار می‌آید.

نکته: ازآنجایی‌که ضمیرها کلمه‌های مبنی هستند و با تغییر نقش این کلمه‌ها در جمله، حرکت حرف آخرشان تغییری نمی‌کند، اعراب آن‌ها محلی است. ضمیر فصل نیز به‌عنوان یکی از ضمایر زبان عربی، دارای اعراب محلی است.

برای آشنایی بیشتر با اعراب ضمیر فصل، مثالی را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.

مثال زیر جمله اسمیه‌ای است که هم مبتدا و هم خبر آن معرفه و مرفوع هستند. برای اینکه مبتدا و خبر این جمله را از موصوف و صفت متمایز کنیم، بین آن‌ها، ضمیر فصل «هُوَ» را قرار داده‌ایم.

در چنین حالتی، اعراب «هو» را به دو حالت زیر می‌توانیم در نظر بگیریم:

• «هُوَ» محلی از اعراب ندارد. مبتدای قبل از آن و خبر بعد از این ضمیر، هر دو مرفوع هستند اما خود ضمیر «هُوَ»، فاقد اعراب است.
• «هُوَ» مبتدا و محلاً مرفوع است. «الخبیرُ» نیز خبر آن محسوب می‌شود. در عین حال، «هُوَ الخبیرُ» خبر مبتدای اصلی جمله، یعنی «حسینٌ» هستند.

حالت دوم: خبر منصوب

اگر خبر یا کلمه‌ای که بعد از ضمیر فصل می‌آید، منصوب (ـَ) باشد، دیگر نمی‌توانیم ضمیر فصل را مبتدا در نظر بگیریم و کلمه بعدی را هم خبر مرفوع آن بدانیم. در این حالت، ضمیر فصل، محلی از اعراب ندارد.

با توجه به مثال زیر، این نکته را بهتر می‌آموزید.

در این مثال، خبر جمله (الشّجاعَ) منصوب است و با حرکت فتحه (ـَ) آمده است. بنابراین، دیگر نمی‌توانیم بگوییم که «هُوَ» مبتدا و مرفوع است و «الشّجاعَ» خبر آن محسوب می‌شود. «الشّجاعَ» خبر فعل ناقصه «کان» و منصوب است. «هُوَ» نیز محلی از اعراب ندارد.

به کمک فیلم آموزش صرف ۳ فرادرس می‌توانید نحوه تشخیص اعراب کلمه‌ها را به‌طور کامل یاد بگیرید.

ترجمه ضمیر فصل

هنگام ترجمه ضمیر فصل به فارسی، آن را به‌صورت «همان، فقط، تنها و…» ترجمه می‌کنیم، به‌گونه‌ای که نشان‌دهنده نوعی تأکید یا اختصاص و قصر باشد.

برای اینکه نکته بالا را بهتر یاد بگیرید، به مثال زیر توجه کنید. مثال زیر، جمله اسمیه‌ای است که در آن از ضمیر فصل «هُوَ» استفاده شده است.

همان‌طور که مشاهده می‌‌کنید، این ضمیر را به‌صورت «همان» ترجمه کرده‌ایم و نوعی تأکید را در ترجمه جمله زیر به وجود آورده‌ایم. همچنین نشان می‌دهیم که ویژگی معلم بودن به خالد اختصاص دارد، نه فرد دیگری.

برای یادگیری بهتر ضمیر فصل و نحوه کاربرد آن، لازم است با مفاهیم «معرفه و نکره»، «جمله اسمیه» و «ترکیب وصفی» آشنا باشید. هر کدام از این موضوعات را در بخش‌های بعدی به‌طور خلاصه توضیح می‌دهیم.

معرفه و نکره

اسم‌های عربی از نظر شناس یا ناشناس بودن، به دو دسته نکره و معرفه تقسیم می‌شوند. اسم‌های معرفه برای مخاطب و گوینده یا نویسنده شناخته‌شده هستند اما اسم‌های نکره، برای گوینده یا نویسنده و مخاطب، ناشناس هستند.

ازآنجایی‌که ضمیر فصل بین اسم‌های معرفه می‌آید، در این بخش، فقط اسم‌های معرفه و انواع آن‌ها را توضیح می‌دهیم و از توضیح بیشتر در مورد اسم‌های نکره صرف نظر می‌کنیم.

اسم‌های معرفه به ۶ دسته تقسیم می‌شوند. انواع اسم‌های معرفه را با مثال در جدول زیر نشان داده‌ایم.

نکته: ضمیر فصل معمولاً بین مبتدا و خبر معرفه قرار می‌گیرد اما در برخی مواقع، ممکن است مبتدای قبل از آن، نکره باشد.

چنانچه مبحث معرفه و نکره و حالت‌های مختلف آن‌ها برایتان دشوار است، توصیه می‌کنیم فیلم آموزش صرف ۱ فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.

جمله اسمیه

جمله‌های عربی در یک تقسیم‌بندی کلی به دو دسته «جمله فعلیه» و «جمله اسمیه» تقسیم می‌شوند. جمله‌های فعیله با فعل آغاز می‌شوند اما جمله‌های اسمیه با اسم شروع می‌شوند.

ضمیر فصل در جمله‌های اسمیه به کار می‌رود. به همین خاطر، در این بخش، فقط جمله‌های اسمیه و ساختار آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

گفتیم جمله‌های اسمیه با اسم شروع می‌شوند. ساختار این جمله‌ها به صورت زیر نشان داده می‌شود.

در مورد جمله‌های اسمیه و کاربرد ضمیر فصل در این جمله‌ها، به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.

• مبتدا می‌تواند از جنس اسم یا ضمیر باشد.
• خبر در جمله‌های اسمیه به ۳ حالت «مفرد»، «جمله» و «شبه‌جمله» به کار می‌رود.
• ضمیر فصل در جمله‌هایی کاربرد دارد که خبر آن‌ها از نوع مفرد باشد.

جمله‌های اسمیه و ساختار آن‌ها از موضوعاتی است که در فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس به‌خوبی تدریس شده است.

ترکیب وصفی

هرگاه یک اسم و یک صفت در کنار هم قرار بگیرند، به‌گونه‌ای که آن صفت، یکی از ویژگی‌های اسم قبل از خود را بیان کند، ترکیب وصفی ساخته می‌شود. ساختار کلی ترکیب‌های وصفی به صورت زیر نشان داده می‌شود.

برای اینکه ترکیب‌های وصفی به‌درستی شکل بگیرند، لازم است موصوف و صفت در ۴ مورد با یکدیگر مطابقت داشته باشند.

در جدول زیر موارد مطابقت موصوف و صفت را با مثال نشان داده‌ایم.

نکته: هرگاه مبتدا و خبر هر دو معرفه باشند، از لحاظ شمار و جنسیت با یکدیگر مطابقت داشته باشند و هر دوی آن‌ها نیز مرفوع باشند، ممکن است در ظاهر به موصوف و صفت شباهت داشته باشند. به همین خاطر، بین آن‌ها ضمیر فصل می‌گذاریم تا نشان دهیم که این کلمه‌ها مبتدا و خبر هستند، نه موصوف و صفت.

ترکیب‌های وصفی و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها در مطلب زیر از مجله فرادرس به‌دقت بررسی شده‌اند.

مثال ضمیر فصل در عربی

در بخش‌های قبلی، یاد گرفتید که ضمیر فصل در عربی چیست و چه کاربردی دارد. در این بخش، کاربردهای این ضمیر را به‌طور دقیق‌تر و همراه با مثال‌هایی از جمله‌های عربی یاد می‌گیرید.

مثال اول

«أَنا» در مثال زیر به‌عنوان ضمیر فصل به کار رفته است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، «تُ» در این جمله اسمِ فعل «کان» و معرفه است که قبل از ضمیر فصل آمده است. «الطاهِر» نیز خبر مفرد و معرفه است که بعد از ضمیر فصل قرار دارد.

در این مثال، «تُ» و ضمیر فصل «أَنا» هر دو متعلق به صیغه متکلم وحده هستند.

مثال دوم

در این جمله، «أَنتُم» نقش ضمیر فصل را به عهده دارد. این ضمیر بین اسم فعل کان (تُم) و خبر آن (المُهَندِسُون) قرار گرفته است. هم اسم و هم خبر کان در این جمله معرفه هستند. ضمیر فصل و اسم کان هر دو در صیغه جمع مذکر مخاطب صرف شده‌اند.

مثال سوم

در مثال زیر، کاربرد ضمیر فصل «هي» را مشاهده می‌کنید. «هُدَی» که قبل از ضمیر فصل آمده است، نقش مبتدای جمله را به عهده دارد و «مُجِدَّةُ» نیز خبر آن است. هم مبتدا و هم خبر جمله اسمیه زیر از نوع معرفه هستند.

همان‌طور که قابل مشاهده است، ضمیر فصل و مبتدای جمله، هر دو مفرد مؤنث هستند.

مثال چهارم

در جمله زیر، فعل ناقصه کان بر سر جمله اسمیه قرار گرفته است. ضمیر فصل نیز بین اسم و خبر کان آمده است. «تَ» اسم کان، «أنتَ» ضمیر فصل و «النّاجي» نیز خبر کان است.

اسم و خبر کان هر دو معرفه هستند. ضمیر فصل و اسم کان نیز از نظر صیغه (مفرد مذکر مخاطب) با هم مطابقت دارند.

مثال پنجم

مثال زیر نوعی جمله اسمیه است که حرف مشبة بالفعل «إنَّ» بر سر آن قرار گرفته است. «عَدنان» اسم آن و «الرَّحیم» خبر آن محسوب می‌شود. هم اسم و هم خبر این جمله معرفه هستند. «هُوَ» نیز ضمیر فصل این جمله است و برای متمایز کردن اسم و خبر جمله زیر از صفت و موصوف به کار رفته است.

هم «عَدنان» و هم «هُوَ» از نظر جنسیت (مذکر) و از لحاظ شمار (مفرد) با یکدیگر مطابقت دارند.

مثال ششم

«نَحنُ» ضمیر فصل آیه زیر است. «نا» اسم فعل ناقصه کان و «الوارِثین» نیز خبر آن محسوب می‌شود. اسم کان و ضمیر فصل هر در صیغه متکلم مع‌الغیر آمده‌اند.

توجه داشته باشید که در این مثال، خبر (الوارِثین) به‌صورت منصوب آمده است، نه مرفوع.

فعل‌های ناقصه در مبحث ضمیر فصل و کاربرد آن اهمیت زیادی دارند. برای یادگیری بهتر این نوع از فعل‌ها می‌توانید به فیلم آموزش زبان قرآن ۲ پایه یازدهم فرادرس مراجعه کنید.

مثال هفتم

در آیه زیر نیز از ضمیر فصل «أنتَ» استفاده شده است. این ضمیر بین اسم کان (تَ) و خبر آن (الرَّقیب) قرار گرفته است و از لحاظ شخص و شمار (مفرد مذکر مخاطب) با اسم کان مطابقت دارد.

در این مثال نیز، خبر جمله به‌صورت منصوب به کار رفته است.

مثال هشتم

در جمله اسمیه زیر از ضمیر فصل «هي» استفاده شده است. این ضمیر بین مبتدا (لَیلَی) و خبر (العاقِلَة) قرار دارد و به مخاطب نشان می‌دهد که این کلمه‌ها صفت و موصوف نیستند، بلکه مبتدا و خبر جمله اسمیه به شمار می‌آیند.

«لَیلَی» و «هي» از نظر شخص و شمار (مفرد مؤنث) با هم مطابقت دارند.

تفاوت ضمیر شأن و فصل

«ضمیر شَأن» نوعی ضمیر منفصل مرفوعی است که در ابتدای جمله اسمیه و قبل از مبتدا قرار می‌گیرد. هدف از کاربرد این ضمیر، جلب توجه مخاطب و افزایش اشتیاق او به خواندن و شنیدن جمله است و همچنین جایگاه و شأن بالای موضوع آن جمله را نشان می‌دهد.

هم ضمیر فصل و هم ضمیر شأن در جمله‌های اسمیه به کار می‌روند و هر دو ضمیر منفصل مرفوعی هستند. از سوی دیگر، هر دو می‌توانند به‌صورت مذکر یا مؤنث به کار بروند. به همین خاطر، تشخیص آن‌ها از یکدیگر، ممکن است برایتان دشوار باشد.

انواع ضمیرهای عربی یکی از موضوعاتی هستند که در فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس بررسی شده‌اند. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.

در جدول زیر، مهم‌‌ترین تفاوت‌های ضمیر فصل و ضمیر شأن را مشخص کرده‌ایم. با توجه به نکته‌های این جدول، هرگز در تشخیص ضمیرهای فصل و شأن دچار مشکل نخواهید شد.

اکنون با توجه به نکته‌های بالا، مثال زیر را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.

در آیه زیر از ضمیر «هُوَ» استفاده شده است. این ضمیر از نوع ضمایر منفصل مرفوعی است و به لحاظ جنسیت نیز مذکر است. می‌دانیم که این ویژگی‌ها بین ضمیرهای فصل و شأن مشترک‌اند. بنابراین، باید ویژگی‌های دیگر ضمیر «هُوَ»، به‌خصوص محل قرار گرفتن آن را در جمله بررسی کنیم.

مشاهده می‌کنید که در آیه زیر، ضمیر «هُوَ» در ابتدای جمله اسمیه (اللّهُ أحَد) قرار گرفته است. یعنی بعد از این ضمیر، یک جمله کامل قرار گرفته است. با توجه به همین نکته، نتیجه می‌گیریم که «هُوَ» در این آیه، ضمیر شأن است نه ضمیر فصل، زیرا ضمیر فصل بین مبتدا و خبر می‌آید، نه قبل از مبتدا.

روش تشخیص ضمیر فصل در عربی

در بخش‌های قبلی، هم یاد گرفتید که ضمیر فصل در عربی چیست و هم با کاربرد آن در جمله آشنا شدید. با این حال، ممکن است تشخیص این ضمیر همچنان برایتان دشوار باشد.

با مطالعه این بخش، به‌راحتی می‌توانید ضمیر فصل را از سایر ضمیرها تشخیص بدهید و هرگز در شناسایی آن دچار مشکل نخواهید شد. در مورد ضمیر فصل، لازم است به نکته‌های زیر توجه داشته باشید.

• ضمیر فصل از نوع ضمایر منفصل (هُوَ، هُما، هُم و…) است. بنابراین، ضمایر متصل (هُ، ها، کَ، کِ و…) به‌عنوان ضمیر فصل به کار نمی‌روند.
• ضمیر فصل از نوع ضمایر مرفوعی (أنتَ، أنتما، أنتم و…) است. بنابراین، ضمایر منصوبی (أیاکَ، أیاکُما، أیاکَم و…) در جایگاه ضمیر فصل قرار نمی‌گیرند.
• کلمه قبل از ضمیر فصل (مبتدا یا اسم فعل ناقصه و حرف مشبهة بالفعل) معمولاً معرفه است.
• کلمه بعد از ضمیر فصل (خبر جمله اسمیه یا خبر فعل ناقصه و حرف مشبهة بالفعل) معمولاً معرفه یا شبه‌ معرفه است.
• ضمیر فصل و کلمه قبل از آن باید از نظر جنسیت با هم مطابقت داشته باشند. یعنی هر دو مذکر یا مؤنث باشند.
• ضمیر فصل و واژه قبل از آن باید از نظر شمار (مفرد، مثنی و جمع) با هم مطابقت داشته باشند.
• ضمیر فصل باید به‌گونه‌ای به کار رفته باشد که با حذف آن، یک جمله اسمیه یا فعل ناقصه و حرف مشبهة بالفعل، به همراه اسم و خبر آن‌ها باقی بماند.

برای درک بهتر نکته‌های بالا، به مثال زیر دقت کنید. برای اینکه تشخیص بدهیم آیا در جمله زیر از ضمیر فصل استفاده شده است یا نه، تمامی نکته‌های بالا را در مورد آن بررسی می‌کنیم.

در این جمله از ضمیر «هُوَ» استفاده شده است. این ضمیر هم از نوع ضمایر منفصل است و هم از ضمیرهای مرفوع به شمار می‌آید. کلمه قبل از آن، «خالد» است. می‌دانیم که اسامی اشخاص همگی معرفه و در واقع اسم علم هستند. بنابراین، کلمه قبل از ضمیر «هُوَ»، معرفه است.

اکنون اگر به کلمه بعد از آن نیز توجه کنیم، متوجه می‌شویم که این کلمه (الفارِس) نیز معرفه است، زیرا همراه با حرف تعریف «أل‍ـ» آمده است.

کلمه قبل از ضمیر «هُوَ»، «خالدٌ» است. هم «خالدٌ» و هم «هُوَ» از نظر جنسیت با هم یکسان‌اند و در واقع هر دو مذکر هستند. از سوی دیگر، از نظر شمار نیز با هم مطابقت دارند، زیرا هر دو مفرد هستند.

اگر ضمیر «هُوَ» را از این جمله حذف کنیم، جمله اسمیه «خالدٌ الفارِسُ» باقی می‌ماند که نوعی جمله اسمیه است و از مبتدا (خالدٌ) و خبر (الفارِسُ) تشکیل شده است.

آموزش ضمایر عربی در فرادرس

انواع ضمیرها از پرکاربردترین کلمه‌هایی هستند که در زبان عربی به کار می‌روند. این کلمه‌ها هم در نقش‌های گوناگون و هم در انواع جمله‌ها عربی کاربرد دارند. به‌طور مثال می‌توانند در نقش مبتدا و در جمله‌های اسمیه به کار بروند یا به‌عنوان مضاف‌الیه در ترکیب‌های اضافی مورد استفاده قرار بگیرند.

ضمیر فصل فقط یک مورد از ضمیرهای عربی است. در زبان عربی، انواع ضمیرهای منفصل و متصلی وجود دارند که آشنایی با آن‌ها برای یادگیری بهتر قواعد درس عربی ضرورت دارد.

در ادامه، فهرستی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را مشاهده می‌کنید که هرکدام نکته‌های مهمی را در مورد ضمایر و کاربرد آن‌‌ها بیان کرده‌اند.

در مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر نیز نکته‌های مفیدی در زمینه صرف و نحو عربی، روش ترجمه متون عربی و… مطرح شده است. برای دسترسی به این فیلم‌های آموزشی، روی عنوان هر کدام از آن‌ها کلیک کنید.

سؤالات متداول

در بخش‌‌های پیشین این مطلب، با ضمیر فصل در عربی آشنا شدید و کاربردهای آن را یاد گرفتید. در ادامه، به سؤال‌های متداولی که در مورد این مبحث وجود دارد و همین‌طور پاسخ آن‌ها پی می‌برید.

چرا این ضمیر را «ضمیر فصل» یا «ضمیر عماد» نامیده‌اند؟

به این ضمیر، «ضمیر فصل» می‌گویند چون موجب فصل و تمایز جمله اسمیه از ترکیب وصفی می‌شود. «عماد» در عربی به معنای «ستون» است. ضمیر فصل را «ضمیر عماد» هم نامیده‌اند، چون مانند ستونی است که بار معنایی جمله را به دوش می‌کشد.

به کار بردن ضمیر فصل چه اهمیتی دارد؟

به کار بردن ضمیر فصل از دو جهت اهمیت دارد که عبارتند از:

• اهمیت و فایده لفظی: ایجاد تمایز بین جمله اسمیه و ترکیب وصفی
• اهمیت و فایده معنایی: تأکید بر معنای جمله و ایجاد اختصاص و قصر

تمرین ضمیر فصل در عربی

با مطالعه بخش‌های قبلی، ضمیر فصل در عربی را یاد گرفتید و کاربرد آن را نیز آموختید. در این بخش، با تمرین‌های که در اختیارتان قرار می‌گیرد، می‌توانید سطح یادگیری خود را بسنجید و در عین حال، نکته‌هایی را که آموخته‌اید، مرور کنید.

این بخش، ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای دارد. برای پاسخ دادن به آن‌ها، یکی از پاسخ‌های هر سؤال را علامت بزنید. بعد از پاسخ دادن به هر سؤال، می‌توانید با کلیک کردن روی گزینه «مشاهده پاسخ»، جواب درست سؤال‌ها را مشاهده کنید.

زیر هرکدام از سؤال‌ها، گزینه «شرح پاسخ» قرار گرفته است. با کلیک روی آن، جواب تشریحی هر سؤال نشان داده می‌شود. بعد از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده می‌کنید.

با کلیک کردن روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده می‌شود.

جدول خلاصه ضمیر فصل در عربی

در مطلبی که پیش رو دارید، به سراغ ضمیر فعل در عربی رفتیم و کاربرد آن را با مثال توضیح دادیم. در بخش‌های بعدی این مطلب از مجله فرادرس، روش ترجمه ضمیر فعل، تفاوت آن با ضمیر شأن و روش تشخیص آن را توضیح دادیم.

در جدول زیر، چکیده‌ای از ویژگی‌ها و نکته‌های مربوط به ضمیر فصل را ارائه کرده‌ایم.