ضمیرهای پرسشی همان واژه‌های پرسشی هستند که در جمله‌های پرسشی، به‌جای انواع اسمها قرار می‌گیرند. «کدام»، «کجا»، «چند»، «چقدر» و… برخی از رایج‌ترین کلمه‌های پرسشی فارسی هستند. در این مطلب از مجله فرادرس، به این سؤال پاسخ می‌دهیم که ضمیر پرسشی چیست و چگونه به کار می‌رود. همچنین تفاوت ضمیرهای پرسشی را با صفت‌های پرسشی مشخص می‌کنیم. در نهایت، آزمونی برای یادگیری بهتر این مبحث به مخاطبان ارائه می‌کنیم.
ضمیر پرسشی چیست؟
ضمیرهای پرسشی یکی از انواع ضمیرها هستند که معمولاً در جمله‌های پرسشی کاربرد دارند. این ضمیرها در واقع همان کلمه‌های پرسشی هستند که برای سؤال کردن در مورد، مکان، زمان، مقدار، اندازه و… مورد استفاده قرار می‌گیرند. توجه داشته باشید که ضمیرهای پرسشی جانشین اسمها میشوند. بنابراین، این ضمیرها هرگز همراه با اسمها به کار نمی‌روند.
ضمیرها را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس به‌آسانی بیاموزید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه ارائه کردهایم.
ضمیرهای پرسشی می‌توانند به‌تنهایی یک گروه اسمی را تشکیل بدهند. برای روشن‌تر شدن این نکته به مثال زیر توجه کنید.
در مثال زیر، از ضمیر پرسشی «کدام» استفاده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، «کدام» به‌تنهایی و بدون همراهی اسمها به کار رفته و یک گروه اسمی را تشکیل داده است.
در میان این رنگ‌ها، کدام را انتخاب می‌کنی؟
در جدول زیر، برخی از رایج‌ترین ضمیرهای پرسشی فارسی را نشان داده‌ایم.
| ضمیرهای پرسشی | ||
| که | چه | کدام |
| کدامین | کدامی | کجا |
| چند | چندم | چندمی |
| چندمین | چقدر | چطور |
در بخش بعد، کاربرد این ضمیرها را در جمله بررسی می‌کنیم.
مثال ضمیر پرسشی
تا اینجا به‌طور کلی یاد گرفتید که ضمیر پرسشی چیست و کاربرد آن به‌عنوان گروه اسمی چگونه است. در این بخش، مثال‌هایی از ضمیرهای پرسشی را در جمله‌های فارسی بررسی می‌کنیم.
مثال اول برای ضمیر پرسشی
در جمله پرسشی زیر، «کی» به‌عنوان کلمه پرسشی به کار رفته است. از این کلمه برای پرسش در مورد زمان استفاده می‌شود. «کی» نقش متمم را در جمله زیر به عهده دارد.
تا کی باید اینجا منتظر باشیم؟
مثال دوم برای ضمیر پرسشی
در مثال زیر از کلمه پرسشی «چقدر» استفاده شده است. این کلمه به‌عنوان قید جمله آمده و برای پرسش از مقدار به کار رفته است.
زندگی در این شهر را چقدر دوست داری؟
مثال سوم برای ضمیر پرسشی
در جمله زیر، کاربرد ضمیر پرسشی «کدام» را مشاهده می‌کنید. این ضمیر در جایگاه مفعول جمله قرار گرفته و به‌تنهایی یک گروه اسمی را تشکیل داده است. گروه‌های اسمی و ساختار آن‌ها را می‌توانید به کمک فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس به‌طور کامل یاد بگیرید.
از میان لباس‌های پشت ویترین، کدام را می‌پسندی؟
مثال چهارم برای ضمیر پرسشی
در جمله زیر برای پرسش در مورد چگونگی وقوع فعل از ضمیر پرسشی «چگونه» استفاده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، این کلمه به‌تنهایی و بدون همراهی اسمها، یک گروه را تشکیل داده است.
چگونه باید مقاله بنویسیم؟
مثال پنجم برای ضمیر پرسشی
در این مثال از ضمیر پرسشی «که» استفاده شده است. این ضمیر به‌عنوان مسند آمده و با فعل اسنادی «است» ادغام شده است. کیست در واقع ترکیبی است از ضمیر پرسشی «که» و «است».
مثال ششم برای ضمیر پرسشی
در مثال زیر مشاهده می‌کنید که «چه» به‌عنوان ضمیر پرسشی و در جایگاه تمییز قرار گرفته است.
این میوه را چه می‌نامند؟
مثال هفتم برای ضمیر پرسشی
از ضمیر پرسشی «چقدر» برای پرسش در مورد مقدار و اندازه استفاده می‌شود. در مثال زیر نیز به همین منظور از این ضمیر پرسشی استفاده شده است.
«چقدر» در جمله زیر به‌عنوان قید به کار رفته است.
حقوق دریافتی شما چقدر است؟
مثال هشتم برای ضمیر پرسشی
در این جمله، «چندمی» به‌عنوان ضمیر پرسشی و برای پرسش در مورد ترتیب به کار رفته است. این ضمیر به‌جای مفعول جمله آمده است. مفعول و روش تشخیص آن در فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس تدریس شده است.
از میان این مداد‌ها، چندمی را می‌خواهید؟
مثال نهم برای ضمیر پرسشی
«چندم» یکی از انواع ضمیرهای پرسشی است که کاربرد آن را در مثال زیر مشاهده می‌کنید. این ضمیر برای پرسش در مورد ترتیب به کار می‌رود و در مثال زیر به‌عنوان متمم آمده است.
از چندم باید کارتان را شروع کنید؟
مثال دهم برای ضمیر پرسشی
در این مثال، «کجا» به‌عنوان ضمیر پرسشی و برای پرسش در مورد مکان به کار رفته است. این ضمیر در واقع نقش قید را در جمله زیر به عهده دارد.
تابستان امسال به کجا می‌روید؟
کاربرد انواع ضمیر پرسشی
در بخش‌های قبلی، به برخی از مهم‌ترین و پرکاربردترین ضمیرهای پرسشی فارسی اشاره کردیم. در این بخش، انواع ضمایر پرسشی را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم. در فهرست زیر، انواع ضمیرهای پرسشی را مشاهده می‌کنید.
- که
- چه
- چگونه، چطور، چه‌جور، چه‌سان و…
- چه مقدار، چقدر، چند، چه اندازه و…
- چندم، چندمین، چندمی
- کی، کدام، کدامی، کدامیک، کجا و…
- هیچ
- کو
هر کدام از این ضمیرهای پرسشی را در ادامه به صورت جداگانه آموزش می‌دهیم.
| ضمیر پرسشی «که»↓ | |
| برای سؤال کردن در مورد اشخاص استفاده می‌شود. | |
| کاربرد | مثال |
| نهادی | که (چه کسی) باید به سؤال شما پاسخ بدهد؟ |
| مسندی | تو که (چه کسی) هستی؟ |
| مفعولی | که را ملاقات کردی؟ |
| متممی | از اندوه خود با که سخن بگویم؟ |
| مضاف‌الیهی | سنگِ که را به سینه می‌زنی؟ |
- نکته: در برخی مواقع، «که» با فعل اسنادی «است» ادغام می‌شود و به «کیست» (که + است) تبدیل می‌شود.
کاربرد ضمیر پرسشی «چه» هم مانند «که» است با این تفاوت که از این ضمیر برای انسان‌ها استفاده نمی‌شود. در ادامه، کاربردهای ضمیر «چه» را با مثال ارائه کردهایم.
| ضمیر پرسشی «چه»↓ | |
| برای سؤال کردن در مورد اشیاء و پدیده‌ها به کار می‌رود. | |
| کاربرد | مثال |
| مسندی | آن چه بود؟ |
| مفعولی | از جانم چه می‌خواهی؟ |
| متممی | از چه سخن می‌گویید؟ |
| تمییزی | شما را چه می‌نامند؟ |
| مضاف‌الیهی | درگیری بر سرِ چه بود؟ |
- نکته: «چه» گاهی با فعل ربطی «است» ادغام می‌شود و به صورت «چیست» (چه + است) درمی‌آید.
از ضمیر «چه، ضمیرهای دیگری هم مانند «چگونه، چطور، چه‌جور، چه‌سان و…» مشتق شده‌اند که در جدول زیر کاربرد آن‌ها را نشان داده‌ایم.
| ضمیرهای پرسشی «چگونه، چطور، چه‌جور، چه‌سان»↓ | |
| برای پرسش در مورد کیفیت و چگونگی پدیده‌ها به کار می‌روند. | |
| کاربرد | مثال |
| مسندی | حال شما چطور است؟ |
| قیدی | چگونه به خانه برمی‌‌گردید؟ |
علاوه‌بر ضمیرهای بالا، «چه مقدار، چقدر، چند، چه اندازه و…» نیز از ضمیر «چه» مشتق شده‌اند. در جدول زیر این ضمیرها را بررسی کردهایم.
| ضمیرهای پرسشی «چه مقدار، چقدر، چند، چه اندازه و…»↓ | |
| برای سؤال کردن در مورد شماره یا مقدار استفاده میشوند. | |
| کاربرد | مثال |
| نهادی | چه‌مقدار از این سرمایه به شمار می‌رسد؟ |
| مسندی | هزینه شما حدوداً چقدر بود؟ |
| قیدی | هر روز چقدر پیاده‌روی می‌کنی؟ |
| مفعولی | برای یک ماه کار، چند می‌گیرید؟ |
| متممی | تا چقدر از حقوقتان کسر می‌شود؟ |
در جدول زیر ضمیرهای «چندم، چندمین، چندمی» را به‌عنوان نوع دیگری از ضمیرهای پرسشی بررسی کردهایم.
| ضمیرهای پرسشی «چندم، چندمین، چندمی»↓ | |
| برای سؤال کردن در مورد ترتیب استفاده میشوند. | |
| کاربرد | مثال |
| نهادی | از میان فصل‌های کتاب، چندمی آسان‌تر بود؟ |
| مسندی | امروز چندم است؟ |
| مفعولی | از میان درس‌های کتاب، چندمی را امتحان می‌گیرند؟ |
| متممی | از چندم باید به مدرسه برویم؟ |
| مضاف‌الیهی | از بین سؤال‌ها، جوابِ چندمی را می‌دانی؟ |
در جدول زیر نیز ضمیرهای «کی، کدام، کدامی، کدامیک، کجا و…» و کاربردشان نشان داده شده‌اند.
| ضمیرهای پرسشی «کی، کدام، کدامی، کدامیک، کجا»↓ | |
| برای پرسش در مورد نوع، زمان و مکان استفاده میشوند. | |
| کاربرد | مثال |
| نهادی | از بین این داستان‌ها، کدام بهتر است؟ |
| مسندی | انتخاب شما کدام است؟ |
| مفعولی | از میان شهرهای ایران، کدام را بیشتر دوست داری؟ |
| متممی | از کی باید برای امتحانات آماده شویم؟ |
| مضاف‌الیهی | از میان معلم‌ها، شاگرد کدامیک هستید؟ |
| قیدی | کجا پنهان شده‌اند؟ |
ضمیر «هیچ» اگرچه بیشتر به‌عنوان صفت یا ضمیر مبهم به کار می‌رود اما در نقش ضمیر پرسشی هم کاربرد دارد. «کو» هم یکی دیگر از ضمیرهای پرسشی رایج است که جانشین مسند و فعل اسنادی می‌شود.
کاربرد و مثال آن‌ها را در جدول زیر نشان داده‌ایم.
| ضمیر پرسشی | مثال |
| هیچ | هیچ می‌دانی با چه کسی صحبت می‌کنی؟ |
| کو | وسایلم کو؟ |
نقش دستوری ضمیرهای پرسشی
هر کدام از اجزای جمله، نقش و وظیفه به‌خصوصی را در همان جمله به عهده دارند. به نقشی که هر کدام از اجزای جمله در ساختار دستوری همان جمله به عهده می‌گیرند، «نقش دستوری» گفته می‌شود.
از آنجایی که ضمیرهای پرسشی جانشین اسمها میشوند، می‌توانند اغلب نقش‌های دستوری اسمها را در جمله به عهده بگیرند. در جدول زیر، نقش دستوری ضمیرهای پرسشی را با مثال نشان داده‌ایم.
| نقش دستوری | مثال |
| نهادی | از میان مهمانان، کدام آمد؟ |
| مسندی | انتخاب شما کدام است؟ |
| مفعولی | کدام را برمی‌دارید؟ |
| متممی | از کی به مسافرت می‌روید؟ |
| قیدی | مسافرت چطور گذشت؟ |
| مضاف‌الیه | اسمِ کدامیک از قلم افتاد؟ |
| تمییز | سال‌های قبل، این شهر را چه می‌نامیدند؟ |
انواع نقش‌های دستوری در زبان فارسی موضوع اصلی مطلب زیر در مجله فرادرس است. در این مطلب، تمامی نقش‌های دستوری با مثال آموزش داده شده‌اند.
یادگیری انواع ضمایر با آموزش های فرادرس
علاوه‌بر ضمیرهای پرسشی، ضمیرهای دیگری نیز در زبان فارسی به کار می‌روند که کاربردهای متفاوتی دارند. از میان این ضمایر می‌توان ضمیرهای شخصی، ضمیرهای اشاره و… را نام برد.
چانچه بخواهید با سایر ضمیرها و نحوه کاربرد آن‌ها بیشتر آشنا شوید، مشاهده فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس را توصیه می‌کنیم.
همچنین در صورتی که بخواهید، علاوه‌بر ضمیرها، سایر مباحث دستور زبان فارسی یا موضوع‌‌های ادبیات فارسی را یاد بگیرید، مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر را پیشنهاد می‌دهیم.
تفاوت صفت پرسشی و ضمیر پرسشی
در بخش‌های قبلی به این موضوع پرداختیم که ضمیر پرسشی چیست و چه مصادیقی دارد. از آنجایی که ضمیرهای پرسشی و صفت‌های پرسشی در ظاهر کاملاً مشابه یکدیگرند، ممکن است تشخیص آن‌ها برایتان دشوار باشد. در این بخش، مهم‌ترین تفاوت ضمیرهای پرسشی و صفت‌های پرسشی را مشخص می‌کنیم.
البته برای آشنایی بیشتر با صفت‌های پرسشی می‌توانید به فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس نیز مراجعه کنید. لینک این آموزش کاربردی را در ادامه مشاهده می‌کنید.
تفاوت اصلی ضمیرهای پرسشی و صفت‌های پرسشی این است که ضمیرهای پرسشی، بدون همراهی اسمها و در واقع، به‌جای اسمها می‌آیند اما صفت‌های پرسشی با همراهی اسمها و در حقیقت قبل از اسمها قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، ضمیرهای پرسشی بدون اینکه وابسته کلمه دیگری بشوند، می‌توانند یک گروه اسمی را تشکیل بدهند.
در حالی که صفت‌های پرسشی، وابسته اسمها میشوند و در کنار هسته گروه (همان موصوف) در ساختار گروه‌های اسمی به کار می‌روند. تفاوت ضمیرهای پرسشی و صفت‌های پرسشی را با مثال‌های زیر بهتر درک می‌کنید.
کدام کتاب را خریدی؟
از بین همه کتاب‌ها، کدام را خریدی؟
در جمله اول، «کدام» به‌عنوان صفت و وابسته کلمه کتاب آمده است. در واقع، «کدام» در این جمله نقش صفت پرسشی را به عهده دارد و به موصوف خود (کتاب) وابسته شده است.
برعکس، در جمله دوم، «کدام» به‌تنهایی آمده و بدون اینکه به کلمه دیگری وابسته شده باشد، در جایگاه مفعول قرار گرفته است.
مهم‌ترین تفاوت کاربردهای «کدام» در جمله‌های بالا این است که در جمله اول، بعد از آن یک اسم آمده اما در جمله دوم، هیچ اسمی بعد از آن قرار نگرفته است.
سؤالات متداول
در بخش‌های قبلی این مطلب نشان دادیم که ضمیر پرسشی چیست و کاربرد آن چگونه است. در این بخش، به سؤالات متداولی که در مورد این مبحث مطرح شده‌اند، اشاره می‌کنیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.
ضمیرهای پرسشی در چه جمله‌هایی به کار می‌روند؟
ضمیرهای پرسشی هم در جمله‌های پرسشی و هم در جمله‌های خبری به کار می‌روند. به‌طور مثال، «کدام» به‌عنوان یک ضمیر پرسشی، هم در جمله پرسشی «کدام را می‌خواهی؟» به کار می‌رود و هم در جمله خبری «نمی‌دانستم کدام را می‌خواهی.» کاربرد دارد.
جمله‌های خبری را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس به‌خوبی یاد بگیرید.
آیا ضمیرهای پرسشی همیشه در ابتدای جمله می‌آیند؟
خیر، ضمیرهای پرسشی هم در ابتدا و هم در میانه جمله به کار می‌روند.
تمرین ضمیر پرسشی
با مطالعه بخش‌های قبلی یاد گرفتید که ضمیر پرسشی چیست و چه کاربردهایی دارد. در این بخش، با تمرین‌هایی که در اختیارتان قرار می‌گیرد، با کاربرد این نوع از ضمیرها بیشتر آشنا می‌شوید. تمرین‌های این بخش شامل ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای است.
برای پاسخ دادن به تمرین‌ها، ابتدا صورت هر سؤال را بادقت بخوانید و سپس گزینه درست را علامت بزنید. در صورتی که بخواهید از درستی پاسخ‌های خود مطمئن شوید، تنها لازم است روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید.
بعد از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. بعد از کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهای خود را در این آزمون مشاهده کنید.
۱- در کدام گزینه از ضمیر پرسشی استفاده شده است؟
قرار است فردا چند همایش به‌طور همزمان برگزار شود.
چه همایش‌هایی فردا برگزار میشوند؟
از میان همایش‌ها، کدامیک قرار است فردا برگزار شود؟
از کدام همایش بیشتر استقبال شد؟
۲- همه گزینه‌ها دارای ضمیر پرسشی هستند، به‌جز…
چگونه باید دست به انتخاب بزنیم؟
چندمین آپارتمان قرار است فروخته شود؟
اینکه آن غریبه کیست و چه کاره است، به ما ارتباطی ندارد.
۳- کلمه پرسشی را در جمله زیر مشخص کنید.
خودکارم را تا همین دیروز روی میز گذاشته بودم اما حالا نمی‌دانم کجاست.
ـ َ م (خودکارَم)
۴- کدام گزینه در مورد ضمیرهای پرسشی نادرست است؟
قبل یا بعد از اسمها می‌آیند.
جانشین اسمها میشوند.
می‌توانند نقش دستوری نهادی را به عهده بگیرند.
می‌توانند به‌تنهایی یک گروه اسمی را تشکیل بدهند.
۵- تفاوت اصلی ضمیر پرسشی با صفت پرسشی چیست؟
ضمیر پرسشی کاربرد بیشتری نسبت به صفت پرسشی دارد.
صفت‌های پرسشی تنوع بیشتری نسبت به ضمیرهای پرسشی دارند.
صفت‌های پرسشی همراه اسمها می‌آیند اما ضمیرهای پرسشی جانشین اسمها میشوند.
صفت‌های پرسشی در جمله‌های خبری می‌آیند اما ضمیرهای پرسشی فقط در جمله‌های پرسشی به کار می‌روند.
۶- در کدام گزینه هم از صفت پرسشی و هم از ضمیر پرسشی استفاده شده است؟
از میان این چند کتاب، کدام را انتخاب می‌کنید؟
لازم بود امروز چند کتاب بخرم.
کدام کتاب‌ها را شما خریده بودید؟
از میان این کتاب‌ها، کدامیک به شما تعلق دارد؟
۷- در کدام گزینه، ضمیر پرسشی به‌عنوان قید به کار رفته است؟
نام آن غریبه چیست؟
چگونه به مقصد می‌رسیم؟
کیست آنکه ذهن شما را به خود مشغول کرده است؟
این دعوا و مرافعه سر چه بود؟
۸- نقش ضمیر پرسشی را در جمله زیر مشخص کنید.
در میان این تابلو‌های نقاشی، چندمی بیشتر به دلت نشست؟
۹- از کدام ضمیر پرسشی برای سؤال کردن در مورد مقدار و اندازه استفاده می‌شود؟
۱۰- نقش دستوری ضمیر پرسشی در کدام گزینه به‌درستی مشخص شده است؟
چطور باید این کار را به پایان برسانیم؟ ← نهادی
از کجا باید فرم‌ها را تهیه کنیم؟ ← متممی
بهترین دارو برای سرماخوردگی چیست؟ ← تمییزی
از بین این داستان‌ها، موضوع کدامیک بهتر است؟ ← مسندی
جمع بندی
اینکه ضمیر پرسشی چیست و چه کاربردهایی دارد، موضوع اصلی این مطلب از مجله فرادرس به شمار می‌رود. در این مطلب، علاوه‌بر اینکه مهم‌ترین ضمیرهای پرسشی فارسی را با مثال بررسی کردیم، تفاوت این نوع از ضمیرها را با صفت‌های پرسشی نشان دادیم. در بخش پایانی نیز آزمونی را در مورد همین مبحث و به صورت چهارگزینه‌ای ارائه کردهایم.
source