۱۸ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۱۷ تیر ۱۴۰۳
زمان مطالعه: ۹ دقیقه
«را» یکی از حروف زبان فارسی است و امروزه فقط به عنوان حرف نشانه مفعول استفاده می‌شود اما در نظم و نثر کهن فارسی، به عنوان را مالکیت نیز استفاده شده است. هرگاه حرف «را» در جمله‌ای به کار رفته باشد که معنای «داشتن» بدهد، را مالکیت است. برای مثال، معنای جمله «من را سری است پر از فکر.» این است که «سری پر از فکر دارم.» پس را این جمله، از نوع مالکیت است. این نوع را معمولاً همراه با یک فعل اسنادی در جمله قرار می‌گیرد. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم که را مالکیت چیست و چگونه آن را تشخیص دهیم.
علاوه بر بررسی نمونه‌هایی از را مالکیت در نظم و نثر فارسی، تفاوت را مالکیت با را مفعولی، را متممی و را فک اضافه را نیز بررسی می‌کنیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها علاوه بر تمرین مبحث را مالکیت، یادگیری خود را نیز افزایش دهید.
را مالکیت چیست؟
را مالکیت نوعی کاربرد حرف «را» است که معنای «داشتن» بدهد. این نوع «را» معمولاً در جمله‌های اسنادی قرار می‌گیرد و برای تبدیل آن جمله به فارسی معیار، باید فعل اسنادی جمله را تغییر بدهیم و آن را به فعلی از مصدر «داشتن» تبدیل کنیم. برای مثال، معنای جمله «تو را دلی بود پر سودا.» چیزی شبیه به «تو دلی پر سودا داشتی.» است و به این ترتیب، را موجود در این جمله از نوع را مالکیت است.
در ادامه نمونه‌هایی از را مالکیت را در اشعار و متون کهن فارسی بررسی می‌کنیم اما پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر قرار داده‌ایم با انواع را آشنا شوید.
مثال را مالکیت
در جدول زیر، نمونه‌هایی از را مالکیت را در شعر و نثر فارسی بررسی کرده‌ایم.
| مثال | معنی |
| این غم که مراست، کوه قاف است، نه غم آن دل که تو راست، سنگ خاراست، نه دل (رودکی) |
غمی که من دارم. / دلی که تو داری. |
| در سایه آن زلف مشوش که تراست ای بس دل سرگشته غمکش که تراست (انوری) |
زلف مشوشی که تو داری. / ای بس دل سرگشته غمکش که تو داری. |
| در خانه اگر تو را بود چشمه آب به از رودی که از آن زجایی آید (اوحدالدین کرمانی) |
اگر در خانه‌ات چشمه آب داشته باشی. |
| نصیب کس مباد این غم که ما راست جمالت یک نظر نادیده مردیم (فردوسی) |
این غمی که ما داریم، نصیب کس دیگری نشود. |
| آن همت و آن دولت و آن رای که او راست او را که خلاف آرد و با او که برآید (فرخی سیستانی) |
آن همت و آن دولت و آن اندیشه‌ای که او دارد. |
نحوه تشخیص را مالکیت
تا اینجا یاد گرفتیم را مالکیت چیست و در این بخش، نحوه تشخیص آن را توضیح می‌دهیم. برای تشخیص دادن را مالکیت از سایر انواع «را»، راهی جز برگرداندن جمله دارای «را» به زبان فارسی معیار امروز نداریم. اگر جمله دارای «را» را مطابق با دستور زبان فارسی معیار نوشتیم و فعل جمله، تبدیل به فعلی از مصدر «داشتن» شد، آن «را»، را مالکیت است. برای این کار لازم نیست معنای تمام واژه‌های به کار رفته در آن جمله را بدانیم بلکه کافی است بتوانیم فاعل و فعل و مفعول و دیگر اجزای مهم دستوری آن را تشخیص دهیم و این اجزا را مطابق با دستور زبان فارسی، مرتب کنیم. در ادامه، این کار را در نمونه‌هایی از جمله‌های دارای را مالکیت انجام می‌دهیم.
پیش از آن می‌توانید با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس، با انواع را آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال تشخیص را مالکیت
در مثال‌های زیر، مراحل تشخیص را مالکیت را در جدول‌هایی قرار داده‌ایم تا این کار را بهتر یاد بگیرید.
مثال ۱
در جدول زیر، مراحل تبدیلِ جمله دارای «را» در مصرع اول این بیت را طی کرده‌ایم و در نهایت به جمله «ما را دلی است.» رسیده‌ایم که معنا کردن آن ساده است و چنین مفهومی دارد: «ما دلی داریم.»
ما راست دلی که نیست خالی نفسی
هر گوش او ز سر صاحب هوسی
(کمال‌الدین اسماعیل)
| مراحل تبدیل به فارسی معیار | مثال |
| ۱. تشخیص جمله دارای «را» | ما راست دلی. |
| ۲. تشخیص فعل و نوع آن | است (فعل اسنادی) |
| ۳. تشخیص نهاد جمله | ما |
| ۴. مرتب کردن جمله بر اساس «نهاد + اجزای دیگر + فعل» | ما را دلی است. |
مثال ۲
همانطور که در جدول زیر می‌بینید، بعد از مرتب کردن جمله مصرع اول این بیت، به جمله «کهنه قبایی در تن من است.» رسیده‌ایم که نشان می‌دهد، «را» موجود در این جمله از نوع را فک اضافه است نه را مالکیت.
در تن مراست کهنه قبایی که پاره‌اش
دارد ز بخیه کاری ادریس یادگار
(انوری)
| مراحل تبدیل به فارسی معیار | مثال |
| ۱. تشخیص جمله دارای «را» | در تن مراست کهنه قبایی. |
| ۲. تشخیص فعل و نوع آن | است (فعل اسنادی) |
| ۳. تشخیص نهاد جمله | کهنه قبایی |
| ۴. مرتب کردن جمله بر اساس «نهاد + اجزای دیگر + فعل» | کهنه قبایی در تن من است. |
یادگیری را مالکیت در فارسی دهم
تا اینجا یاد گرفتیم را مالکیت چیست اما حرف «را» در زبان فارسی انواع دیگری چون را حرف اضافه و را مفعولی نیز دارد که برای یادگیری هریک از این‌ها و درست تشخیص دادن آن‌ها از یک‌دیگر، باید علاوه بر یادگیری معنای اشعار و متون فارسی، با دستور زبان فارسی نیز آشنا باشیم و قواعد مربوط به انواع فعل، انواع نقش‌های دستوری اسم‌ها مانند نقش فاعلی، نقش مفعولی، نقش متممی و… را بشناسیم. به همین دلیل در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها هم با قواعد دستوری فارسی آشنا شوید و هم انواع «را» را بشناسید.
همچنین برای یادگیری کامل‌تر مباحث مختلف دروس ادبیات فارسی متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
بررسی را مالکیت در ادبیات فارسی
حالا که یاد گرفتیم را مالکیت چیست، در این بخش، نمونه‌های بیشتری از آن را به طور دقیق بررسی می‌کنیم. از آنجایی که را مالکیت، نوع و معنای فعل جمله را تغییر می‌دهد، پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری کامل انواع فعل فارسی از فیلم آموزش فعل در فارسی فرادرس استفاده کنید تا شناسایی را مالکیت برای شما آسان تر شود. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال ۱
در بیت زیر، با معناکردن مصرع اول و تبدیل جمله آن به فارسی معیار، متوجه می‌شویم که را موجود در این جمله، را مالکیت است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| خدای داند زین‌گونه زندگی که مراست به جان و دیده و دل مرگ را خریدارم (انوری) |
زین گونه زندگی که دارم. |
نکته: «را» موجود در مصرع دوم بیت بالا، را مفعولی است که مفعول جمله را معرفی می‌کند و با را مالکیت تفاوت دارد. در ادامه مطلب با این نوع را نیز آشنا می‌شویم.
مثال ۲
در مثال زیر نیز، را موجود در مصرع اول، معنای «داشتن» می‌دهد پس از نوع مالکیت است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| که اوراست بر نیکویی دست‌رس به نیرو نیازش نیاید به کس (فردوسی) |
او به نیکویی دسترسی دارد. |
تفاوت را مالکیت با انواع دیگر را
تا اینجا دانستیم را مالکیت چیست و نمونه‌هایی از آن را نیز بررسی کردیم اما را مالکیت یکی از کاربردهای حرف «را» است و این حرف کاربردهای دیگری چون را مفعولی، را حرف اضافه (متممی) و را فک اضافه دارد که در این بخش ضمن معرفی هرکدام از انواع «را»، تفاوت را مالکیت با آن‌ها را نیز توضیح می‌دهیم.
- تفاوت را مالکیت با را مفعولی
- تفاوت را مالکیت با را متممی
- تفاوت را مالکیت با را فک اضافه
در ادامه به بررسی تفاوت را مالکیت با هریک از این انواع دیگر «را» می‌پردازیم. پیش از آن می‌توانید با استفاده از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر قرار داده‌ایم، با انواع را آشنا شوید.
تفاوت را مالکیت با را مفعولی
را مفعولی نوعی حرف نشانه است که برای معرفی مفعول جمله استفاده می‌شود. برای مثال، در جمله «آن کتاب را بخوان.» از حرف را برای معرفی و نشان دادن مفعول جمله یعنی «آن کتاب» استفاده کرده‌ایم. در فارسی معیار امروز، این نوع را از سایر انواع آن کاربرد بیشتری دارد و امروزه تقریباً از این حرف فقط به عنوان نشانه مفعول استفاده می‌کنیم.
مفعول در جمله‌های دارای افعال گذارا وجود دارد و آن اسمی است که فعل جمله بر روی آن واقع می‌شود. برای شناسایی آن نیز کافی است که قبل از فعل جمله، سؤال «چه کسی را؟ / چه چیزی را؟» قرار بدهیم و پاسخ این سؤال، مفعول جمله است. در این بخش نمونه‌هایی از را مفعولی را با هم می‌بینیم.
برای یادگیری بهتر نقش مفعول و را مفعولی، می‌توانید از فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
مثال ۱
در بیت زیر، جمله‌ای که «را» در آن به کار رفته است، «ما را بِرَهان ای جان.» است و فعل آن «برهان» است. این فعل گذرا به مفعول است زیرا سؤال «چه کسی را برهان؟» معنا دارد. پاسخ این سؤال نیز، «ما» است که مفعول این جمله است و حرف را برای معرفی آن در جمله قرار گرفته است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| بیرون پَر از این طفلی ما را بِرهان ای جان از منّت هر دادو وز غصّه هر دادا (مولانا) |
ای جان! ما را برهان (نجات بده). |
مثال ۲
در مصرع دوم مثال زیر نیز، جمله «ربود آن عنبرین‌گل را به منقار» دارای «را» است و فعل این جمله یعنی «ربود» گذرا به مفعول است. پاسخ سؤال «چه چیز را ربود؟»، «عنبرین‌گل» است که مفعول جمله و دارای حرف نشانه «را» است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| بهشتی‌مرغی آمد سوی گل‌زار ربود آن عنبرین‌گل را به منقار (نظامی) |
آن عنبرین‌گل را با منقار ربود. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس به طور کامل درباره مفعول، نشانه مفعول و نحوه تشخیص آن در جمله توضیح داده‌ایم:
تفاوت را مالکیت با را متممی
در آثار ادبی کلاسیک فارسی، گاهی از حرف «را» به عنوان حروف اضافه‌ای مانند «از، به، بر، در و…» استفاده شده است. از آنجا که این حروف اضافه همیشه همراه با اسم یا گروهی اسمی می‌آیند و به آن اسم‌ها، متمم می‌گویند، به این نوع را نیز، را حرف اضافه یا را متممی گفته می‌شود. در این بخش نمونه‌هایی از را متممی را با هم بررسی می‌کنیم تا یاد بگیرید که تفاوت آن با را مالکیت چیست و چگونه می‌توانیم آن‌ها را از هم تشخیص بدهیم.
مثال ۱
همانطور که در جدول زیر می‌بینید، اگر جمله دارای «را» در مثال زیر را به فارسی معیار امروز بنویسیم، حرف «را» معنای حرف اضافه «به» می‌دهد. پس را موجود در این بیت، را حرف اضافه و متممی است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| باغ چو زرد و خشک شد تا بخورد ز آب جان شاخ شکسته را بگو آب خور و بیازما (مولانا) |
به شاخ شکسته بگو. |
مثال ۲
در مثال زیر نیز، حرف «را» به جای حرف اضافه «از» به کار رفته است پس این را از نوع حرف اضافه و متممی است.
| مثال | دستور زبان معیار |
| «وی را پرسیدند که از عجایب چه دیدی.» (هجویری) | از وی پرسیدند. |
تفاوت را مالکیت با را فک اضافه
نویسندگان و شاعران کهن با استفاده از «را» فک اضافه، ساختار ترکیب‌های اضافی را می‌شکستند و از حرف «را» به جای کسره میان مضاف و مضاف الیه استفاده می‌کردند. برای مثال، معنای جمله «زندگی را نکته این است که شاد باشی.» این است که «نکته زندگی این است که شاد باشی.» و حرف را به جای «-ِ» میان مضاف و مضاف الیه در جمله قرار گرفته است. در این بخش نمونه‌های بیشتری از را فک اضافه را بررسی می‌کنیم تا با این نوع را آشنا شوید و متوجه شوید که تفاوت آن با را مالکیت چیست.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری بهتر مضاف و مضاف الیه و ترکیب‌های اضافی، فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف الیه فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال ۱
در بیت زیر، بین مضاف یعنی «جام جم» و مضاف الیه یعنی «تو»، فاصله افتاده است و «را» به عنوان کسره میان مضاف و مضاف الیه، معنا می‌شود.
| مثال | دستور زبان معیار |
| گفت اگر جام جم شکست تو را ديگرى به از آنت بفرستم (عطار) |
گفت اگر جام جمِ تو شکست. |
مثال ۲
در مصرع اول بیت زیر، ابتدا مضاف الیه (دیده) و سپس مضاف (فایده) آمده است و «را» که بین این دو واژه قرار دراد، را فک اضافه‌ای است که ساختار ترکیب اضافی را بر هم زده است. در مصرع دوم، ابتدا مضاف یعنی «فایده» و سپس مضاف الیه یعنی «بینایی» قرار گرفته است اما به خاطر رعایت وزن شعر، میان این دو واژه، درنگی ایجاد شده است و را که بعد از مضاف الیه قرار گرفته است، نقشِ حرف نقش‌نمای کسره را ایفا می‌کند.
| مثال | دستور زبان معیار |
| دیده را فایده آن است که دلبر بیند ور نبیند چه بود فایده، بینایی را (سعدی) |
فایده‌یِ دیده آن است. / فایده‌یِ بینایی چه بود؟ |
نمونه سؤال را مالکیت
حالا که یاد گرفتیم را مالکیت چیست و تفاوت آن با دیگر انواع را در زبان فارسی را نیز بررسی کردیم، می‌توانید به پرسش‌های چهارگزینه‌ای زیر، پاسخ دهید. این یک تمرین است و برای انجام آن باید در هر سؤال، روی گزینه صحیح مورد نظر خود کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. هر جواب درست، یک امتیاز دارد که در انتهای تمرین یعنی بعد از پاسخ دادن به تمام سؤال‌ها، با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را خواهید دید.
۱. منظور از را مالکیت چیست؟
اگر حرف «را» در جمله‌هایی با فعل‌هایی از مصدرهای «داشتن» به کار برود، را مالکیت است.
اگر حرف «را» در جمله‌ای، معنای فعل جمله را به مصدر «داشتن» تبدیل کند، را مالکیت است.
را مالکیت نوعی اسم فارسی است که از آن برای بیان تعلق داشتن چیزی به چیز دیگر استفاده می‌کنیم.
را مالکیت نوعی از را فک اضافه است.
۲. در کدام گزینه را مالکیت وجود دارد؟
کتاب‌ها و وسایل روی میزت را جمع کن.
او را حکیم می‌گفتند.
با این روزگاری که مراست حال خوشی ندارم.
کیست که او را از خواب هزارساله بیدار کند؟
۳. کدام گزینه نادرست است؟
در آثار ادبی کهن از حرف «را» به عنوان شکننده ترکیب‌های اضافی نیز استفاده می‌شده است.
امروزه کاربرد حرف «را» به نشانه مفعول بودن، محدود شده است و انواع دیگر آن کاربرد چندانی ندارد.
را مالکیت فقط یکی از انواع را در زبان فارسی است.
هیچ‌گاه از حرف «را» به عنوان حرف اضافه استفاده نشده است.
۴. در کدام گزینه را مالکیت وجود دارد؟
دستارچه‌ای پیشکشش کردم، گفت
وصلم طلبی زهی خیالی که تو راست
(حافظ)
برآور بنده را از غرقه خون
فرح ده روی زردم را ز صفرا
(مولانا)
کنون من به بندی ببندم ترا
ز چرم خران کی پسندم ترا
(فردوسی)
اگر خار و خسک در ره نماند
گل و شمشاد را قیمت که داند
(نظامی)
انوا ع حرف «را» موجود در گزینه‌های دوم تا چهارم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم:
- نوع «را» گزینه دوم: را مفعولی / را مفعولی
- نوع «را» گزینه سوم: را مفعولی / را مفعولی
- نوع «را» گزینه چهارم: را فک اضافه
۵. در کدام گزینه را مفعولی وجود ندارد؟
«ما را ازین غرقاب به ساحل نجات آوردی.» (حمیدالدین بلخی)
مرغکی اندر شکار کرم بود
گربه فرصت یافت او را در ربود
(مولانا)
چو خسرو در شبستان آید از راه
شما را خود کند زین قصه آگاه
(نظامی)
«که صبر را پشت بشکست و خوش بنشین که عقل رخت بربست.» (حمیدالدین بلخی)
«را» موجود در این گزینه، را فک اضافه است: «پشتِ صبر بشکست.»
۶. نوع «را» موجود در این جمله چیست؟
«ما را بر رای‌های تو هیچ اعتراض نیست.» (بیهقی)
۷. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر را متممی وجود دارد؟
تو را در جان بدیدم بازرستم
چو گمراهان نگویم زیر و بالا
(مولانا)
زمین را سراسر به مژگان برفت
به موی و به روی گشت با خاک جفت
(فردوسی)
«وزیر بازگشت و دیگر روز رسول را بخواند.» (بیهقی)
ترا گر همچنین شاید بگوی آن سرو سیمین را
بگوی آن سرو سیمین را بگوی آن ماه و پروین را
(فرخی سیستانی)
انواع «را» گزینه‌های اول تا سوم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم:
- «را» گزینه اول: را مفعولی
- «را» گزینه دوم: را مفعولی
- «را» گزینه سوم: را مفعولی
۸. نوع «را» اول موجود در مصرع اول این بیت از چه نوعی است؟
مرا مادرم نام مرگ تو کرد
زمانه مرا پتک ترگ تو کرد
(فردوسی)
۹. مصرع دوم بیت زیر، در کدام گزینه به شکل فارسی معیار نوشته شده است؟
چون به سختی در بمانی تن به عجز اندر مده
دشمنان را پوست بر کن دوستان را پوستین
(سعدی)
پوست را بر دشمان برکن و پوستین را بر دوستان برکن.
پوست دشمان را برکن و پوستین را از دوستان برکن.
از دشمان پوست را برکن و از دوستان، پوستین را برکن.
پوست دشمان را برکن و پوستین دوستان را برکن.
۱۰. در چه صورت، «را» به کار رفته در جمله، را مالکیت است؟
در این صورت که معنای حرف اضافه بدهد.
در صورت تبدیل فعل جمله به فعلی از مصدر «داشتن»
در صورت وجود مفعول در جمله
در صورت وجود متمم در جمله
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم را مالکیت چیست و نمونه‌هایی از آن را در آثار نثر و نظم فارسی بررسی کردیم. در ادامه، به توضیح و بررسی را مفعولی، را متممی و را فک اضافه پرداختیم و هرکدام از آن‌ها را به طور جداگانه و با مثال‌های مختلفی بررسی کردیم تا یاد بگیریم که تفاوت انواع را با را مالکیت چیست. در پایان مطلب نیز، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای قرار دادیم که با حل کردن آن‌ها، میزان یادگیری خود در این زمینه را افزایش دهید.
source