بازی‌های ویدیویی یکی از سرگرمی‌های متداول این روزها هستند که استفاده از آن‌ها تنها به کودکان و نوجوانان محدود نمی‌شود و توسط افرادی با سن بسیار بالاتر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. بسیاری از ما، اوقات هیجان‌انگیز و لذت‌بخشی را با این بازی‌ها تجربه‌کرده‌ایم و شاید بعضی وقت‌ها به این موضوع فکر کرده باشیم که این بازی‌ها چگونه ساخته می‌شوند و آیا ما هم می‌توانیم بازی خود را ایجاد کرده و منتشر کنیم یا خیر. در پشت صحنه این بازی‌های جذاب، به‌طور معمول کدهای برنامه‌نویسی، طراحی‌های گرافیکی و داستان‌پردازی‌های خلاقانه‌ای وجود دارد که دست در دست هم، تجربه بی‌نظیری را برای بازیکن رقم می‌زنند. در این مطلب از مجله فرادرس، سعی بر این بوده تا به زبانی ساده و تا حد ممکن به‌طور کامل این موضوع که چگونه بازی بسازیم را مورد بررسی قرار داده و جنبه‌های گوناگون آن را با هم مرور کنیم.

بازی‌های ویدیویی، پیشینه‌ای چند ده ساله دارند و با هر بازی یا نسخه جدیدی که منتشر می‌شود، شاهد گرافیک حیرت‌انگیز و واقع‌گرایی شگفت‌آوری از آن‌ها هستیم. به‌احتمال قوی، شما هم بازی‌های ویدیویی خاطره‌انگیز دوران کودکی را به یاد دارید. بازی پَک‌من که در ابتدا توسط دستگاه‌های آرکِید در شهربازی‌ها و مراکز عمومی مورد استفاده قرار گرفت. برادران سوپرماریو که جزو بازی‌های معروف کنسول‌های نینتندو بود. بازی «مار» که به‌عنوان یکی از اولین بازی‌های موبایل به شهرت رسید و بازی کامپیوتری GTA و صدها مورد دیگر که همگی جزو بازی‌‌های ویدیویی محسوب می‌شوند.

در این نوشتار، ضمن آشنایی با انواع بازی‌ها، مراحل ساخت بازی برای موبایل را نیز بیان می‌کنیم. این مراحل از تولید ایده ابتدایی شروع شده و انتخاب موتور بازی، طراحی عناصر گرافیکی، برنامه‌نویسی بازی، تست و انتشار بازی را در بر می‌گیرد. پس از آن نیز عوامل موثر در هزینه تمام شده برای ساخت بازی و کارهایی‌که باید پس از انتشار بازی انجام دهید را بیان می‌کنیم.

چگونه بازی بسازیم؟

برای ساختن یک بازی که قرار است روی پلتفرم مورد نظر شما اجرا شود به‌طور کلی می‌بایست مراحلی نظیر ایده‌پردازی، انتخاب موتورِ بازی، طراحی عناصر گرافیکی، برنامه‌نویسی بازی، آزمایش، انتشار، دریافت بازخوردها و بروز‌رسانی‌های دوره‌ای را انجام دهیم.

بسیاری از ما مقدار قالب‌توجهی از زمان خود را به کارکردن با گوشی‌های هوشمند، موبایل‌ها و تبلت‌ها اختصاص می‌دهیم و تنها بخش کوچکی از این زمان صرف مکالمه می‌شود. یعنی، این دستگاه‌ها را تا حد زیادی با هدف پر کردن وقت‌های خالی خود و سرگرمی به‌کار می‌بریم. بازی‌های موبایلی سهم چشم‌گیری از این سرگرمی‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. به‌طوری‌که خیلی از ماها ترجیح می‌دهیم تا در اوقات بیکاری خود یا هنگامی در مترو یا اتوبوس منتظر رسیدن به مقصد هستیم از بازی مورد علاقه خود لذت ببریم.

اگر فردی علاقه‌مند به تکنولوژی و همچنین طرافدار این نوع سرگرمی‌ها باشید شاید به این موضوع فکر کرده باشید که چگونه بازی بسازیم یا به بیان دیگر، چگونه می‌توانید یک بازی موبایلی را توسعه دهید که مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته و بتوانید از آن پول در آورید. این کار برای افراد مبتدی که دانش فنی کافی را ندارند شاید کمی ترسناک و نگران کننده به‌نظر برسد اما با کسب اطلاعات لازم در مورد فرایند ‌بازی‌سازی و پیاده‌سازی آن به این نکته پی خواهید برد که توسعه بازی‌های موبایلی می‌تواند تجربه خوبی برای شما محسوب شود که علاوه بر حس رضایتمندی، منفعت مالی نیز به دنبال خواهد داشت.

برای دانستن این مورد که چگونه بازی بسازیم، باید بگوییم که به‌طور معمول، برای برنامه‌نویسی یا به اصطلاح، توسعه هر بازی یا نرم‌افزاری می‌بایست از یک‌سری مهارت‌ها برخوردار باشیم. ساخت بازی موبایل نیز از این قاعده مستثنی نیست. میزان دشواری توسعه یک بازی موبایل به عوامل گوناگونی مانند پیچیدگی آن، ابزارها و تکنولوژی‌های مورد استفاده و مهارت‌هایی بستگی دارد که فرد برنامه‌نویس از آن استفاده می‌کند. به‌عنوان مثال، زبان برنامه‌نویسی، نرم‌افزارهای بازی‌سازی، فریمورک‌ها،‌ پلتفرم مورد نظر و غیره جزو همین موارد محسوب می‌شوند.

در حال حاضر، ابزارهای گوناگونی مانند انواع موتورهای بازی را داریم که با فراهم آوردن قابلیت‌ها و امکانات متعدد، فرایند بازی‌سازی را حتی برای افرادی که در این زمینه تازه‌کار هستند و تجربه خیلی زیادی ندارند، ساده‌تر می‌کنند. این ابزارها با ارائه مجموعه‌ای از تمپلیت‌ها و کامپوننت‌های آماده، به برنامه‌نویس کمک می‌کنند تا محصول مورد نظر را بر مبنای سلیقه خود ایجاد کند. برخی از این ابزارها دارای امکاناتی مانند دیباگ و تست بازی‌ها هستند که در کل، سختی فرایند بازی‌سازی را برای شما کمتر می‌کنند.

با توجه به اینکه گوشی‌های تلفن همراه با گذشت زمان، به لحاظ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند، امکان اجرای بازی‌‌های پیچیده‌تر نیز روی آن‌ها نیز فراهم شده است. به‌همین دلیل، خوب است بدانید که اگر بخواهیم بازی‌‌های حرفه‌ای موبایلی با گرافیک بالا و مؤلفه‌های پیچیده ایجاد کنیم، فرایند توسعه آن‌ها سخت‌تر خواهد.

ساخت بازی با فرادرس چگونه است؟

یکی از بهترین روش‌های یادگیری مهارت‌های جدید، یادگیری از طریق ویدیوهای آموزشی است. در این روش بدون وجود محدودیت مکانی از هر جایی که مایل باشید فیلم‌های آموزشی را مشاهده می‌کنید و در کنار آن به تمرین عملی می‌پردازید. همچنین در صورت نیاز می‌توانید بارها و بارها مفاهیم گفته شده را مرور کنید. فرادرس به ‌عنوان یکی از بزرگترین پلتفرم‌های آموزشی کشور، فیلم‌های آموزشی متعددی را در رابطه با اینکه چگونه بازی بسازیم، عرضه است. به‌طور مثال، در مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه بازی از فرادرس، به فیلم‌های آموزشی گوناگونی در رابطه با توسعه بازی دسترسی خواهید داشت.

در ادامه، عناوین برخی از مهم‌ترین فیلم‌های آموزشی در این مجموعه را مشاهده می‌کنید.

این مجموعه همچنین دارای آموزش‌های رایگانی است که در ادامه آورد‌ه‌ایم.

در ادامه، مراحل یا گام‌هایی که برای ساخت یک بازی موبایلی می‌بایست انجام شود را آورده‌ایم و جزئیات بسیار مفیدی را در این باره برایتان توضیح داده‌ایم.

۶ گام برای ساختن بازی موبایل

در این قسمت می‌خواهیم مراحل بازی‌سازی موبایل را برای شما شرح دهیم.

گام اول: ایده اصلی بازی را مشخص کنید

پیش از اینکه وارد مراحل فنی بازی‌سازی و اینکه چگونه بازی بسازیم شوید، ضروری است تا ایده بازی مورد نظر و اینکه دقیقاً چه نوع بازی موبایلی قرار است توسعه دهید را به‌طور واضح مشخص کنید. برای موفق شدن در این عرصه توصیه می‌کنیم تا ایده‌ای منحصر به فرد و به اندازه کافی جذاب، سرگرم‌کننده و چالش‌برانگیز داشته باشید تا بازیکن از آن خسته نشده و از انجام بازی بیشتر با محصول شما لذت ببرد. می‌توانید با همکاران خود جلسات ایده‌پردازی به راه بیندازید تا از این طریق، در مورد بهترین ایده‌های ممکن برای یک بازی موبایلی، بحث و تبادل نظر داشته باشید. مواردی که به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید. با این کار، فهرستی از ایده‌های گوناگون را در اختیار خواهید داشت. حال می‌توانید آن‌ها را به‌طور مثال به ۳ مورد محدود کنید که بیشترین پتانسیل و توانمندی را برای تبدیل شدن به یک بازی موبایلی خوب در آن‌ها می‌بینید. در نهایت لازم است تا در مورد این ایده‌ها به‌اندازه کافی به تحقیق و پژوهش بپردازید تا از اینکه قابل پیاده‌سازی و همچنین مورد تقاضای بازار هستند، مطمئن شوید.

نکاتی که در ادامه آورده‌ایم شما را در تعریف ایده‌های مناسب برای ساخت بازی موبایل یاری می‌دهند.

مخاطبان بازی موبایلی شما چه کسانی هستند؟

دانستن اینکه بازی را برای چه افرادی می‌سازید و چه کسانی قرار است با آن سرگرم شوند، اهمیت بسیار زیادی دارد. با شناختن مخاطبان بازی خود می‌توانید مواردی مانند داستان بازی، عناصر دیداری و گرافیکی و همچنین ساز و کارهای موجود در بازی را به‌شکلی تعریف کنید که برای بازیکن، جذاب باشد. در ادامه، انواع مخاطبان بازی را مثال زده‌ایم.

• • بازیکن معمولی
  • بازیکن حرفه‌ای
  • اقشار خاص
  • کودکان

در مورد ساز و کارهای بازی به بحث و ایده‌پردازی بپردازید

باید مشخص کنید که بازیکن بازی شما، چه کارهایی را در بازی انجام می‌دهد. به‌طول مثال، اگر بازی شما شبیه‌سازی موقعیتی خاص مثل پرواز با هواپیما باشد، بازیکن در نقش یک خلبان می‌تواند آن را با قابلیت‌های تعریف شده کنترل کند و به‌طور مثال ارتفاع خود را کم یا زیاد کند و غیره. یا اگر بازی شما معمایی، مانند بازی حدس کلمه با تعدادی حروف روی صفحه باشد، کاربر می‌تواند حروف را به هم وصل کند تا کلمات جدید تشکیل شود. می‌بایست ساز و کار و گیم‌پلی بی‌نظیری را برای بازی خود تعیین کنید که آن را از بین سایر بازی‌های موجود در آن ژانر متمایز کند. منظور از گیم‌پلی، تجربه کلی و تعامل‌هایی است که یک بازیکن با بازی شما خواهد داشت.

بازی ساخته شده در ذهن خود تجسم کنید

از دیگران موارد مهمی که می‌بایست در نظر داشته باشید و به آن فکر کنید، این است که ظاهر کلی بازی به چه صورتی است. یعنی، از مؤلفه‌های ۳-بعدی استفاده می‌کنید یا اینکه طراحی‌ها به‌صورت ۲-بعدی انجام می‌شوند. سبک‌های هنری و طراحی‌ها انجام شده در بازی به چه شکلی هستند. آیا ظاهر بازی با جلو رفتن مراحل و داستان بازی تغییر می‌کند یا خیر و سایر موارد این‌چنینی. به‌طور مثال، بازی محبوب «اَنگری‌بِردز» یک بازی ۲-بعدی است، با تم و رنگ‌های شادی که آن برای افراد گوناگون به‌ویژه کودکان جذاب‌تر می‌کند. ضمن اینکه شخصیت‌ها، طراحی‌ها و المان‌های بصری آن با جلو رفتن مراحل، پیشرفته‌تر و مدرن‌تر می‌شوند.

خط داستانی و شخصیت‌های موجود در بازی را در نظر داشته باشید

داستانی که بازی شما بر اساس آن پیش می‌رود می‌تواند مانند بازی «سوپرماریو» خطی باشد و بازیکن مراحلی از پیش تعیین شده را پشت سر بگذارد. بازی شما همچنین می‌تواند غیر خطی باشد و انتخاب‌های بازیکن، روی روند بازی اثر بگذارد. در حین اینکه بازیکن مراحل بازی را پشت سر می‌گذارد، ممکن است دیالوگ‌هایی را به او نشان دهیم که نقش مکمل داستان بازی را بر عهده دارند یا اینکه ممکن است ویدیو‌هایی داشته باشیم که بین مراحل پخش می‌شود. به‌طور مثال در بازی حدس کلمه «آمیرزا» بین مراحل مختلف ویدیو و انیمیشن کوتاهی پخش می‌شود که آن مرحله را معرفی می‌کند. مورد بعدی، کاراکتر یا همان شخصیت‌هایی است که در بازی داریم. به‌طور مثال در بازی «انگری‌بردز» تعداد زیادی پرنده با ظاهر گوناگون و همچنین خوک‌هایی به‌عنوان دشمن پرنده‌ها وجود دارند.

 نحوه درآمدزایی خود از بازی را مشخص کنید

به احتمال قوی، یکی از اهداف شما از بازی‌سازی، درآمدزایی از طریق آن است. به‌همین‌دلیل لازم است که به شیوه کسب درآمد از بازی ساخته شده نیز فکر کنید. یکی از این روش‌ها، قابلیت خرید درون‌برنامه‌ای است که با آن به‌طور مثال می‌توانید سلاح‌ها، امتیاز‌ها و امکانات بیشتری را به بازیکن‌ها بفروشید. یعنی در حالی‌که بازیکن به صورت رایگان بازی را انجام می‌دهد، می‌تواند با خرید برخی قابلیت‌ها، نسبت به سایر بازیکن‌ها برتری پیدا کنند. یک مثال از این روش در بازی حدس کلمه وجود دارد و شما می‌توانید با پرداخت اندکی هزینه، تعداد مشخصی سکه بخرید و از این سکه‌ها برای دریافت راهنمایی در مورد یافتن کلمه استفاده کنید. روش دیگر کسب درآمد، استفاده از تبلیغات است و به‌طور مثال، در بین مراحل مختلف بازی، بنرهای تبلیغاتی را برای مدت زمانی کوتاهی به بازیکن نشان می‌دهید. روش‌های دیگری مانند فروش یکباره بازی و دریافت یکباره هزینه برای استفاده دائمی از آن نیز وجود دارند که البته خیلی رایج نیستند.

گام دوم: یک موتور برای بازی سازی انتخاب کنید

گام بعدی در بازی‌سازی، این است که یک موتور بازی برای توسعه پروژه خود انتخاب کنیم. «موتور بازی» (Game Engine) در واقع، یک فریمورک نرم‌افزاری است که به‌کمک آن می‌توانید بازی‌‌های ویدیویی بسازید و برای این کار، کتابخانه‌ها و ابزارهای متعددی را در اختیار شما قرار می‌دهد. در حال حاضر، انواع گوناگونی از موتورهای بازی نظیر GameMaker Studio، یونیتی و Unreal وجود دارند که هر یک، مزایا و معایب خود را دارند. به‌همین دلیل، می‌بایست با تحقیق و شناخت از امکاناتی که ارائه می‌دهند، مناسب‌ترین موتور بازی را برای پروژه خود انتخاب کنید.

در زیر، نکاتی را بیان کرده‌ایم تا به‌کمک آن بتوانید موتور بازی‌سازی مناسبی را برای توسعه بازی موبایل خود انتخاب کنید.

• شرایط بازی خود را در نظر داشته باشید. به‌طور مثال، اگر قصد ایجاد یک بازی 3D با تصاویر و گرافیک پیشرفته‌ای را دارید می‌بایست موتوری برای ساخت آن انتخاب شود که قابلیت‌های رندر و پردازش گرافیکی قدرتمندی را برایتان فراهم کند.
• به آسان بودن موتور انتخابی برای استفاده توجه داشته باشید. یکی از مهم‌ترین عوامل در انتخاب موتورهای بازی این است که به‌آسانی قابل استفاده باشند. انتخاب یک موتور بازی‌ ‌آسان‌تر باعث می‌شود تا پروژه‌های بازی‌سازی خود را سریع‌تر پیش‌ببرید تا اینکه زمان خود را برای یادگیری قسمت‌های مختلف آن صرف کنید.
• کامیونیتی موتور بازی را در نظر بگیریم. هنگام بازی‌سازی با موتورهای بازی ممکن است با مشکلاتی مواجه شوید. در این هنگام، وجود کامیونیتی فعال برای موتوری که استفاده می‌کنید می‌توانید بسیار سودمند باشد و خیلی سریع، پاسخ پرسش‌های خود را در آن بیابید.
• به سازگاری با پلتفرم های مختف یا به اصطلاح «چندپلتفرمی» بودن آن توجه کنید. با توجه به اینکه کاربران یا بازیکن‌های بازی شما ممکن است از دیوایس‌های موبایلی و پلتفرم‌های گوناگونی استفاده کنند، خوب است که موتور بازی‌سازی انتخابی از چندپلتفرمی بودن پشتیبانی کند. بدین‌ترتیب می‌توانید محصول خود را برای سیستم عامل‌های گوناگون عرضه کنید.
• به لایسنس یا مجوز ارائه شده توسط موتور بازی توجه کنید. بررسی قوانین مجوزدهی یا Licensing موتور بازی انتخابی یکی از کارهایی است که می‌بایست به آن توجه داشته باشید. به این دلیل که برخی از موتورهای بازی برای استفاده نیازمند خرید اشتراک هستند. پس موردی را انتخاب کنید که با بودجه و شرایط پروژه شما سازگار باشد.

• موتور بازی را برای اطمینان از مناسب بودن برای پروژه، آزمایش کنید. بهتر است نسخه دمو یا نسخه آزمایشی رایگان موتور مورد نظر را دریافت کرده و قابلیت‌های آن را بررسی کنید. با انجام این کار پیش از تصمیم قطعی در مورد انتخاب موتور بازی، مطمئن می‌شوید که این ابزار، پاسخ‌گوی نیازهای شما است و می‌توانید روی آن حساب کنید.

برای یادگیری بازی‌سازی با موتور بازی یونیتی به‌صورت پروژه‌محور، می‌توانید فیلم‌های فهرست شده در زیر را مشاهده کنید.

گام سوم: عناصر گرافیکی بازی را طراحی کنید

تا اینجای کار، فرض را بر این می‌گذاریم که موتور بازی خود را انتخاب کرده‌اید. اکنون زمان آن رسیده تا به طراحی عناصر گرافیکی و جلوه‌های بصری بازی خود، یعنی به ایجاد مواردی مانند شخصیت‌ها، طراحی پس‌زمینه‌ها، رابط کاربری و غیره بپردازید. طراحی و ایجاد مؤلفه‌های بصری بازی در صورتی که به خوبی انجام شده باشد، می‌تواند کاربران را به استفاده بیشتر از بازی شما ترغیب کند که موفقیت آن را به‌دنبال خواهد داشت. بنابراین سعی کنید که گرافیک بازی را فارغ از ۲-بعدی یا ۳-بعدی بودن آن، به‌صورت جذاب طراحی کنید تا بازیکن از آن لذت ببرد. برای این کار بهتر است نکات آورده شده در زیر را به یاد داشته باشید.

• به یکپارچگی طراحی‌های خود اهمیت دهید. فرض کنید که می‌خواهید یک بازی معمولی با تعدادی شخصیت‌های کارتونی طراحی کنید. حفظ انسجام و یکپارچگی این سبک هنری بهتر است در تمامی قسمت‌های گرافیکی بازی حفظ شود. یعنی، شاید برای بازیکن جالب نباشد که تصویر یک درخت واقعی را در پس‌زمینه این بازی کارتونی ببیند.
• از رنگ‌بندی‌های مناسبی در طراحی‌های خود استفاده کنید. یکی از مهم‌ترین مواردی که در طراحی عناصر گرافیکی بازی‌ها می‌بایست به آن توجه کنید، استفاده صحیح و مؤثر از رنگ‌ها است که تأثیر زیادی در تجربه بازیکن از به‌کارگیری محصول شما دارد. به کمک رنگ‌ها می‌توانید فضای خاصی را در بازی هایتان ایجاد کرده، عناصر مهم را برجسته و کارهای این‌چنینی را انجام دهید.
• سادگی را حفظ کنید. دستگاه‌های موبایلی نظیر تبلت‌ها و گوشی‌های تلفن همراه به‌طور معمول صفحه نمایش کوچکی دارند. به‌همین دلیل، در طراحی‌ها و عناصر گرافیکی خود می‌بایست سادگی و پرهیز از وجود عناصر غیرضروری را مدنظر قرار دهید تا جزئیات گرافیک بازی شما به سادگی قابل درک باشند و بازیکن را گیج نکنند.

• طراحی‌های شما می‌بایست در راستای بهبود بازدهی محصول باشند. گوشی‌های تلفن‌همراه و تبلت‌ها، به لحاظ منابع سخت‌افزاری محدودیت بیشتری نسبت به کامپیوتر‌ها و کنسول‌های بازی دارند. به‌همین دلیل می‌بایست طراحی‌های گرافیکی شما برای بهبود عملکرد این دستگاه‌ها بهینه شده باشند. برای این منظور ، تکنیک‌ها مختلفی نظیر «فشرده‌سازی بافت» (Texture Compression) و غیره به‌کار گرفته می‌شوند تا بازی‌‌ها بهتر اجرا شوند.
• مراقب افزایش اندازه فایل‌های خود باشید. با توجه به محدودیت پلن‌های داده‌ای که کاربران دستگاه‌های موبایلی با آن رو به رو هستند، توصیه می‌شود تا سایز فایل‌های خود را تا جایی‌که امکان دارد، کوچک نگه دارید.
• رابط کاربری مفیدی را طراحی کنید. در طراحی‌های UI خود علاوه بر زیبایی و جذابیت می‌بایست قابلیت استفاده آسان را نیز در نظر داشته باشید. به‌طوری‌که درک آن برای کابران ساده باشد و بتوانند به سادگی با بازی شما تعامل داشته باشند.

گام چهارم: کدنویسی بازی را انجام دهید

یکی از مهم‌ترین مراحل بازی‌سازی، کدنویسی است که به‌کمک آن، قابلیت‌های بازی را با استفاده از زبان‌های برنامه‌نویسی، پیاده‌سازی می‌کنید. با در نظر گرفتن میزان پیچیدگی بازی مورد نظر، کدنویسی آن می‌تواند سخت یا زمان‌بر باشد. در صورتی‌که مهارت برنامه‌نویسی بازی را ندارید می‌توانید این کار را به یک برنامه‌نویس بسپارید تا با زبان‌ها، ابزارها و تکنولوژی‌های مربوطه، این مرحله از بازی‌سازی را انجام دهد. به‌طور معمول، با استفاده از کتابخانه‌ها و فریمورک‌های موجود یا برون‌سپاری این مرحله به برنامه‌نویسان حرفه‌ای، می‌توانید فرایند کدنویسی را سریع‌تر به پایان برسانید.

در یکی از مطالب پیشین مجله فرادرس، آموزش برنامه‌نویسی بازی اندروید را از صفر تا صد آموزش داده‌ایم که مطالعه آن می‌تواند برای شما سودمند باشد.

در ادامه نکات مهمی را در مورد کدنویسی بازی موبایل بیان کرده‌ایم.

• بازی خود را به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. بازی‌های موبایل هم مانند سایر نرم‌افزارها ممکن است به لحاظ پیاده‌سازی، پیچیده باشند. به‌همین دلیل بهتر است آن را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم کرده تا رسیدگی به آن‌ها نیز ساده‌تر باشد. با این روش، از نوشتن کدهای بسیار بزرگ پرهیز می‌شود. ضمن اینکه قطعات کوچکتر کدها را خیلی آسان‌تر می‌توان تست کرد.
• کدهای خود را به‌طور دقیق تست کنید. یکی از مهم‌ترین قسمت‌هایی که در فرایند توسعه انواع برنامه‌ها به‌ویژه بازی ‌های موبایلی می‌بایست انجام دهید، تست یا آزمایش آن است تا از عملکرد مطلوب و صحیح آن در دستگاه‌ها و پلتفرم‌های گوناگون مطمئن شوید.
• کدهای خود را منظم و ساختارمند نگه دارید. یکی از ویژگی‌ها و الزامات پروژه‌های نرم‌افزاری که بازی‌سازی موبایل نیز جزو آن محسوب می‌شود، سازمان‌دهی مناسب کدها است. می‌بایست کدهای بازی را به‌صورت ماژولار، خوانا و با ساختاری مناسب حفظ کنید تا ضمن پیشگیری از سردرگمی، نگهداری از کدها در طول زمان نیز ساده‌تر شود.
• از فیدبک‌ها استفاده کرده و کدهای خود را بهبود دهید. بازی‌سازی برای دستگاه‌های موبایلی یک فرایند تکرارشونده محسوب می‌شود. به این معنی که با دریافت نظرات کاربران و ذینفعان، محصول خود را بهبود می‌دهید. بنابراین از انتقاد‌ها، پیشنهادها و به‌طورکلی فیدبک‌ها با روی باز استقبال کرده و با بهبود کدهای خود، این روند را تا هنگامی‌که بازی موبایل به نتیجه‌ای رضایت‌بخش برسد، تکرار کنید.

گام پنجم: بازی را تست کنید

فرایند تست بازی یکی از مهم‌ترین مراحلی است که هنگام توسعه بازی‌ موبایل، با هدف اطمینان از عملکرد صحیح قابلیت‌های آن و عدم وجود باگ‌ها صورت می‌گیرد. فیدبک‌هایی که از بتاتسترها – افردی که برنامه‌ها را تست می‌کنند – دریافت می‌کنید برای بهبود بازی پیش از انتشار نهایی آن، اهمیت بسیار زیادی دارند.

در ادامه، برخی از پیشنهادهای مرتبط با تست بازی را بیان کرده‌ایم.

• بازی خود را روی دستگاه‌های مختلف تست کنید. مخاطبان محصول شما ممکن است بازی را روی موبایل‌ها و تبلت‌های گوناگونی اجرا کنند. به‌همین دلیل، می‌بایست از رفتار و عملکرد صحیح بازی خود روی دستگاه‌های مختلف با اندازه نمایشگر، رزولوشن و توان پردازشی مختلفی که دارند، مطمئن شده و مشکلات احتمالی که از برخی دستگاه‌‌ها ناشی می‌شود را شناسایی کنید.
• تست را در موقعیت‌های گوناگون تکرار کنید. برای اطمینان از ثبات و پایداری محصول و اینکه در محیط‌های مختلف چه رفتاری از خود نشان می‌دهد، می‌بایست آن را در حالت‌های مختلف دستگاه نیز تست کنید. به‌طور مثال، هنگامی‌که باتری دستگاه در حال خالی شدن است، یا زمانی‌که سایر برنامه‌ها در پس‌زمینه دستگاه در حال اجرا هستند.
• بازی را به لحاظ تجربه کاربری یا UX تست کنید. شما می‌بایست احساسی که کاربر هنگام انجام بازی به لحاظ کنترل‌ بازی، واکنش‌پذیری و ساختار کلی رابط کاربری تجربه می‌کند را تست کنید. تجربه کاربری خوب برای یک بازی، بیشتر وقت‌ها عامل موفقیت آن محسوب می‌شود.
• سازگاری بازی را تست کنید. یکی دیگر از موارد مهمی که می‌بایست تست کنید سازگاری بازی با نسخه‌های مختلف سیستم عامل اجرا شده روی دستگاه‌های مختلف است. در حین تست، اگر مشکلی مانع از اجرای صحیح بازی در دستگاه برخی از کاربران شود شناسایی خواهد شد.
• بازی را به لحاظ کرش کردن تست کنید. کرش یا فریز شدن بازی، یکی از مشکلاتی است که امکان وقوع آن برای هر کاربری وجود دارد. بنابراین باید بازی را از این بابت به‌طور کامل تست کنید. همچنین باید به پیغام‌های هشدار و خطاهایی که به آن بر می‌خورید توجه کرده و به دنبال رفع آن باشید.
• بازی را به لحاظ کارایی تست کنید. با توجه به اینکه بازی‌های موبایلی، منابع زیادی را درگیر می‌کنند، تست عملکرد‌های آن‌ها به لحاظ مدت‌زمان بارگذاری، میزان اشغال کردن حافظه و فریم‌ریت بازی از اهمیت زیادی برخوردار است. از این طریق، اجرای صحیح بازی روی دستگاه‌های گوناگون را بررسی می‌کنیم.

گام ششم: بازی را منتشر کنید

پس از ساخت بازی موبایلی و تست آن، نوبت به عرضه محصول می‌رسد تا با این کار، بازی را در دسترس کاربران یا همان بازیکن‌های مختلف قرار دهید. برنامه‌هایی نظیر App Store اپل، پلی‌استور گوگل و غیره جزو فروشگاه‌هایی هستند که می‌توانند از بازی‌های شما میزبانی کنند. پیروی از نکاتی که در ادامه آورده‌‌ایم، به انتشار موفق بازی موبایلی شما در این فروشگاه‌‌ها کمک می‌کنند.

• تحقیق و بررسی کنید. برای جلوگیری از عدم پذیرش بازی شما توسط Store-ها و بروز مشکلات احتمالی، لازم است تا پیش از آپلود بازی، اطلاعاتی نظیر راهنمای ارسال، مقررات و همچنین شرایط مربوط به Store مورد نظر را به‌دست آورید.
• متعلقات محصول خود را آماده کنید. مؤلفه‌های جذاب و باکیفیت مربوط به بازی، شامل آیکن‌ها، اسکرین‌شات‌ها و موارد این‌چنینی را برای جذب کاربران بیشتر، در صفحه بازی خود در Store مربوطه قرار دهید.
• دسته‌بندی و کلمات کلیدی مناسبی را برای بازی خود انتخاب کنید. انتخاب دسته‌بندی‌های مرتبط و کلمات کلیدی که به خوبی محصول شما را توصیف می‌کنند باعث می‌شود تا محصول شما بهتر دیده‌ شود و همچنین کاربران بیشتری را جذب کند.
• ارائه به‌روزسانی‌های منظم برای بازی را فراموش نکنید. انتشار بازی در Store-ها پایان کار شما نیست و هنوز هم می‌بایست با ارائه آپدیت‌های مداوم، امکانات جدید را به بازی خود اضافه کرده و با‌گ‌های احتمالی را رفع کنید. با این کار، ضمن اینکه کاربران کنونی خود را حفظ کرده‌اید، بازیکن‌های جدیدی را نیز جذب خواهید کرد.

برای ساخت بازی موبایل چقدر باید هزینه کنیم؟

برای دانستن اینکه ساخت یک بازی موبایل چقدر خرج دارد، می‌بایست عواملی گوناگونی را در نظر بگیرید.

بسته به مواردی که در ادامه آورده‌ایم این هزینه می‌تواند بسیار متفاوت باشد.

• میزان پیچیدگی بازی و تلاشی که برای ایجاد آن صورت می‌گیرد می‌تواند در این مورد تأثیر به‌سزایی داشته باشد. به‌طور مثال، یک بازی حرفه‌ای، به میزان فعالیت، مهارت‌ها، ابزارها، مدت‌زمان توسعه و به‌طور کلی هزینه‌های بیشتری نسبت به یک بازی ساده‌ و معمولی به‌دنبال خواهد داشت.
• اینکه بازی ساخته شده قرار است روی چه سیستم عامل و پلتفرمی اجرا شود می‌تواند یکی از عوامل مؤثر در میزان هزینه ساخت بازی محسوب شود. به‌طور معمول، برای ساخت بازی‌های کامپیوتری نسبت به توسعه بازی‌های موبایل، نیاز است تا بیشتر هزینه کنیم. همچنین، ساخت بازی‌های کنسولی هزینه بیشتری نسبت به ایجاد بازی‌های PC به دنبال دارند.
• موقعیت و مکان توسعه‌دهندگان بازی نیز در هزینه تمام شده یک بازی مؤثر است. در برخی کشور‌ها نیروهای توسعه‌دهنده ارزان‌تری در دسترس هستند.
• اینکه بازی شما چه نوع امکانات و طراحی‌های دارد نیز در هزینه فرایند بازی‌سازی نقش دارد. به‌طور مثال، طراحی بازی‌های ۳-بعدی به‌طور کلی از طراحی بازی‌های ۲-بعدی گران‌تر در می‌آیند.

اگر بخواهیم هزینه کلی ساخت یک بازی موبایل را به‌طور دقیق‌تر بیان کنیم، شامل موارد آورده‌ شده در زیر می‌شود.

• تیم سازندگان بازی: همان‌طور که می‌دانید تیم بازی‌سازی به‌طور معمول از افراد گوناگونی مانند برنامه‌نویسان، طراحان گرافیک، افرادی که قابلیت‌های بازی را آزمایش می‌کنند و غیره تشکیل می‌شود. دستمزدهای پرداختی به این افراد جزو هزینه‌‌های پروژه محسوب می‌شود.
• پلتفرمی که قرار است بازی روی آن اجرا شود: ممکن سایت بخواهید بازی خود را برای پلتفرم‌های گوناگون نظیر iOS و اندروید یا هردو عرضه کنید که در این‌صورت هزینه بیشتری به‌دنبال خواهد داشت.
• موتور بازی مورد استفاده: هزینه مربوط به استفاده از موتورهای بازی نظیر Unreal Engine، یونیتی و GameMaker Studio برای سا‌ده‌تر شدن فرایند بازی‌سازی، بخشی از هزینه‌های ساخت بازی موبایل را تشکیل می‌دهد.
• طراحی‌های مربوط به گرافیک و صداهای موجود در بازی: تولید جنبه‌های تصویری بازی نظیر طراحی شخصیت‌های بازی، انیمیشن‌ها و سایر طراحی‌های گرافیکی و همچنین موسیقی و افکت‌های صوتی که در بازی تعبیه می‌شوند، روی افزایش هزینه‌های ساخت بازی نقش دارند.
• بازاریابی و توزیع بازی موبایل: منظور از این مورد، میزان هزینه‌ای است که صرف تبلیغات بازی موبایل می‌شود تا کاربران آن را بشناسند و برای دریافت آن از اپ‌استورها ترغیب شوند. این هزینه به مخاطبان یا بازیکنان مورد انتظار شما و همچنین محبوبیت بازی بستگی دارد.

پس از انتشار بازی موبایلی خود چه کنیم؟‌

پس از اینکه بازی خود را از طریق اپ‌استورها یا سایر روش‌ها در دسترس عموم کاربران و بازیکن‌های احتمالی قرار دادید لازم است تا کارهایی را برای موفقیت محصول خود انجام دهید. در ادامه، مواردی را در این رابطه بیان کرده‌ایم.

• معیارهای مربوط به موفقیت بازی را بررسی کنید. به‌عنوان سازنده بازی موبایلی لازم است تا نظارت دقیقی روی معیارهای بازی داشته باشید تا از این طریق از عملکرد بازی مطلع شده و بخش‌هایی که نیازمند بهبود هستن را شناسایی کنید. برخی از این معیارها را در ادامه فهرست کرده‌ایم.
  • تعداد کاربران فعال در روز یا DAU
  • نرخ ماندگاری
  • میانگین درآمد به ازای هر کاربر یا ARPU
  • ارزش طول عمر مشتریان یا LTV

• به بازاریابی بازی خود توجه داشته باشید. برای اینکه محصول جدید یا همان بازی موبایلی خود را به کاربران معرفی کنید لازم است تا فرایند بسیار مهم بازایابی را برای آن به خوبی انجام دهید و مواردی مانند تبلیغات از طریق شبکه‌های اجتماعی، همکاری با اینفلوئنسر‌ها و بهینه‌سازی برای اپ‌استورها را در برنامه بازاریابی آن بگنجانید.
• فیدبک‌های کاربران را جدی بگیرید. بازیکن‌ها، خیلی خوب می‌توانند نقاط قوت و ضعف محصول شما را تشخیص دهند. بنابراین، آن‌ها را ترغیب کنید تا بازخوردهای خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی، بخش نظرات در اپ‌استورها و نظرسنجی‌های درون بازی ارائه دهند تا به‌کمک این نقدها علاوه بر بهبود بازی خود، باگ‌های احتمالی را برطرف کرده و امکانات جدیدی را به آن اضافه کنید.
• صفحه بازی در اپ‌استورها را بهبود دهید. قابلیت‌‌های بی‌نظیر بازی خود را با کلمات کلیدی، اسکرین‌شات‌ها و توصیف‌های جذاب، در اپ‌استور بیان کنید. بدین‌ترتیب، به دیده‌شدن بهتر بازی خود در این Store-ها کمک کرده و در نتیجه تعداد دانلود‌های آن را افزایش می‌دهید.
• بازی خود را تبلیغ کنید. برای به‌دست‌ آوردن سهم بیشتری از کاربران می‌توانید محصول خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی، انجمن‌های آنلاین و اینفلوئنسر‌ها تبلیغ کنید تا بازیکن‌های بیشتری را برای بازی خود جذب کنید.
• رقبای خود را تحلیل کنید. برای بهبود بازی خود و متمایز ساختن آن در مقابل سایر بازی‌های مشابه در بازار می‌بایست رقبای خود را تحلیل کرده و با اطلاعات مهمی نظیر ضعف‌ها و نقاط قوت آن‌ها آشنا شوید.
• با بازیکن‌ها تعامل داشته باشید. برای اینکه جامعه‌ای مطلوب از بازیکن‌های محصول‌تان ایجاد شود می‌بایست تعامل خوبی با آن‌ها داشته باشید. برای این منظور، به فیدبک‌های کاربران توجه کرده و آن‌ها را برای بازگشت به بازی ترغیب کنید. همچنین برای حفظ مشارکت بازیکنان، رویداد‌ها و چالش‌های متنوعی را ترتیب دهید. علاوه بر موارد گفته شده، توصیه می‌کنیم تا قابلیت‌های اجتماعی که یکی از محبوب‌ترین ترند‌های بازی‌هایی موبایلی است را به محصول خود اضافه کنید. به‌طور مثال، امکاناتی مانند چت بازیکن‌ها باهم و موارد این‌چنینی که فراهم‌کننده جنبه تعامل اجتماعی در بازی هستند را به بازی خود اضافه کنید.

آشنایی با انواع بازی ها

برای ساخت یک بازی جذاب، می‌بایست مراحل گوناگونی را طی کنیم. اما قبل از آن باید بدانیم که قصد توسعه بازی در چه سبک یا ژانری – همچون معمایی، تیراندازی و غیره – را داریم. یا اینکه فناوری‌های مورد استفاده ما کدامند و بازی‌های ساخته شده قرار است روی چه نوع سیستم عاملی اجرا شوند.

بازی های پلتفرمر

در این دسته از بازی‌های ویدیویی، کاراکتری که آن را کنترل می‌کنیم از موانع بازی عبور کرده و چالش‌های آن را در لحظه پشت سر می‌گذارد. در این نوع باز‌ی‌ها، شاهد قابلیت‌های گوناگونی نظیر حرکت کردن، بالا رفتن یا پریدن با سلاح‌هایی مانند شمشیر و غیره هستیم. مجموعه بازی‌های خاطره‌انگیز سوپرماریو جزو نمونه‌های معروف این سبک به‌شمار می‌روند.

بازی های موبایلی

این دسته از بازی‌ها همان‌طور که از نامشان مشخص است برای اجرا روی دستگاه‌های موبایلی ساخته می‌شوند. در توسعه بازی‌های موبایلی به‌طور معمول، فناوری‌های گوناگونی دخیل هستند و مهارت‌ها گوناگونی نیز برای انجام این کار لازم است. با توجه به تنوع گوشی‌های هوشمند تلفن همراه، تبلت‌ها و سیستم عامل‌هایی که روی این دستگاه‌ها در حال اجرا است، می‌توان بازی‌های مختلفی را برای آن‌ها توسعه داد. اگر دستگاه مورد نظر، اندرویدی باشد زبان‌هایی مانند کاتلین یا جاوا را برای بازی‌سازی به‌کار می‌برند و همچنین برای محصولات اپل و سیستم‌عامل iOS، از سوئیفت و Objective-C استفاده می‌کنند. برای توسعه بازی‌های چندپلتفرمی هم می‌توان از موتورهای بازی‌سازی Unreal و یونیتی بهره برد.

بازی های کنسولی

کنسول‌های بازی، دستگاه‌هایی هستند که به‌کمک آن‌ها می‌توانیم بازی‌های ویدیویی را اجرا کنیم. این وسیله‌ها، شباهت زیادی با سیستم‌ها کامپیوتری دارند اما با هدف اجرای بازی‌ها تهیه می‌شوند. با اتصال این دستگاه‌ها به یک نمایشگر مانند تلویزیون و استفاده از کنترلر‌ها یا همان دسته‌بازی می‌توانیم انواع مختلفی از بازی‌های کامپیوتری را اجرا کرده و با آن‌ها سرگرم شویم. این سیستم‌ها دارای هارد دیسک، پردازنده گرافیکی، توانایی خواندن دیسک‌هایی مانند DVD و غیره را دارند. از کنسول‌های معروف می‌توان به Xbox ،PlayStation و نینتندو اشاره کرد. برای توسعه این بازی‌های کنسولی از ابزارهای مخصوص و فناوری‌های گوناگونی مانند یونیتی، GameMaker، زبان سی‌شارپ و غیره استفاده می‌شود.

بازی های واقعیت مجازی و واقعیت افزوده

فناوری «واقعیت مجازی» (Virtual Reality | VR)، یک دنیای کامپیوتری و مجازی ایجاد می‌کند که می‌توانیم کارهای مشخصی را در آن انجام دهیم. به‌طور مثال، با یک هدست مانند PlayStation VR وارد محیطی غیر واقعی و کامپیوتری می‌شویم و مأموریت‌‌های پیش‌بینی شده را انجام می‌دهیم. «واقعیت افزوده» (Virtual Reality | VR) نیز ترکیبی از دنیای واقعی و مجازی را ارائه می‌دهد و این کار با افزودن مؤله‌هایی غیرواقعی به محیط واقعی انجام می‌شود. به‌طور مثال، گوشی موبایل خود را در دست می‌گیریم و از طریق دوربین آن اشیایی را در محیط واقعی اطراف خود مشاهده می‌کنیم که وجود خارجی ندارند. از محبوب‌ترین بازی‌های AR می‌توان به Pokemon GO و از بازی‌های VR می‌توان به Assassins Creed Nexus اشاره کرد.

بازی های کامپیوتری

بازی‌های کامپیوتری در واقع همان بازی‌های هستند که روی کامپیوترهای رومیزی و لپتاپ نصب شده و اجرا می‌شوند. این دسته از بازی‌ها با استفاده از زبان‌های برنامه‌نویسی گوناگون مانند C++‌‎، سی‌شارپ و غیره و موتورهای بازی‌ مختلف با هدف اجرا روی سیستم عامل‌هایی مانند ویندوز، لینوکس، macOS ساخته می‌شوند. از بازی‌های کامپیوتری معروف می‌توان به GTA5 اشاره کرد.

با توجه به محبوبیت زبان برنامه‌نویسی پایتون، در ادامه، عناوین برخی فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که به ما یاد می‌دهند با پایتون چگونه بازی بسازیم.

بازی‌های مبتنی بر وب

بستر وب یکی از مناسب‌ترین مکان‌هایی است که می‌توان روی آن بازی‌های سبک، جذاب و سرگرم‌کننده‌ای ایجاد کرد. ضمن اینکه فرایند توسعه بازی در آن به‌طور معمول کار خیلی سختی نیست. در واقع، شما می‌توانید از این طریق بازی‌هایی بسازید که در مرورگر وب اجرا می‌شوند. برای ساخت این نوع بازی‌ها، از زبان‌هایی مانند CSS، HTML و جاوا اسکریپت استفاده می‌کنند. از معروف‌ترین بازی‌های این‌چنینی می‌توان به «بازی ۲۰۴۸» اشاره کرد.

بازی های ویدیویی وابسته به ژانر

بازی‌‌های ویدیویی را براساس «ژانر» (Genre) یا رده‌ای که دارند می‌توان می‌توان به گونه‌های مختلفی مانند معمایی، مبارزه‌ای، ورزشی، استراتژیک و غیره تقسیم کرد که بیان‌گر سبک و نوع بازی هستند. به‌طور مثال، FIFA یک بازی ورزشی و وارکرافت یک بازی استراتژیک محسوب می‌شود.

بازی‌های مستقل یا Indie

Indie مخفف «Independent Game Development» به معنای توسعه بازی‌ها به‌طور مستقل است. منظور از مستقل بودن این است که توسعه‌دهندگان این بازی‌ها برای شرکت‌های بزرگ بازی‌سازی همچون EA یا «راک‌استار گیمز» کار نمی‌کنند و این‌گونه پروژه‌های بازی‌سازی به‌طور معمول در استودیو‌هایی کوچک و با چندین توسعه‌دهنده ساخته می‌شوند. این بازی‌ها روی کامپیوتر اجرا می‌شوند و با توجه به اندازه پروژه، یک یا چندین توسعه‌دهنده در ساخت آن‌ها شرکت دارند.

بازی های آموزشی و شبیه سازی

بازی‌های شبیه‌سازی و آموزشی به کاربر امکان می‌دهند تا برخی موقعیت‌ها و سناریوهایی که در دنیای واقعی با آن‌ها روبرو هستیم را در محیطی امن‌تر، تجربه کنند. این دسته از بازی‌ها، محتوای آموزشی را با روش‌های جذاب و واقع‌گرایانه‌ای در اختیار بازیکن قرار داده و به او کمک می‌کنند تا مفاهیم مورد نظر را بهتر یاد بگیرد. این نوع بازی‌های ویدیویی در آموزش‌های نظامی، خدمات بهداشت ودرمان، هوانوردی و پرواز و بسیاری صنایع دیگر به‌عنوان روشی برای ارائه اطلاعات و نکات مهم بسیار، مورد توجه قرار گرفته است.

از نمونه بازی‌‌های این دسته می‌توان به بازی شبیه‌ساز پرواز مایکروسافت اشاره کرد که تجربه پرواز واقعی را برای علاقه‌مندان به این موضوع شبیه‌سازی می‌کند.

بازی های ساده

منظور از بازی‌های ساده یا معمولی، همان بازی‌هایی موبایلی هستند که روند ساده‌ای دارند. بازی کردن با آن‌ها ساده است و به‌طور معمول، مخاطبان عام و زیادی دارند. گاهی اوقات که بی‌حوصله هستید می‌توانید این بازی‌ها را برای استراحت ذهن خود انجام دهید. بازی‌های حدس کلمه، نمونه‌ای از این نوع بازی‌ها است.

بازی های ۲ بعدی و ۳ بعدی

۲ رویکرد مهمی که برای ساخت بازی‌های ویدیویی در نظر گرفته می‌شوند 2D یا 3D بودن آن‌هاست. در بازی‌های ۳-بعدی، شخصیت‌ها، محیط و دیگر عناصر به‌صورت واقعی‌تر ایجاد می‌شوند و بازی‌های ۲ بعدی بیشتر، حس کلاسیک بودن را به بازیکن منتقل می‌کنند.

با اندروید استودیو چگونه بازی بسازیم؟

در صورتی که به توسعه بازی موبایل با اندروید استودیو علاقه‌مند هستید می‌توانید از فیلم‌‌های آموزشی مرتبط با آن در فرادرس استفاده کنید. با این فیلم‌های آموزشی یاد می‌گیریم که چگونه بازی بسازیم.

اسامی برخی از این فیلم‌های آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.

جمع‌بندی

ساخت یک بازی ویدیویی برای موبایل در عین حال که سختی‌های مخصوص به خود را دارد اما کاری لذت‌بخش و ارزشمند محسوب می‌شود. برای یاد گرفتن اینکه چگونه بازی بسازیم، می‌بایست خلاقیت زیادی به خرج داده و کارهای گوناگونی را انجام دهید.

در این مطلب از مجله فرادرس به شما گفتیم که چگونه بازی بسازیم و این فرایند را در قالب گام‌های متعدد برای توسعه یک بازی موبایل شرح دادیم. پیروی از این مراحل می‌تواند شما را در طراحی و پیاده‌سازی بازی مورد نظر خود یاری دهد تا از این طریق علاوه بر کسب درآمد و حس رضایتمندی، افراد بسیاری را سرگرم کنید. دوره‌های مختلفی که در این مطلب معرفی کرده‌ایم می‌توانند راهنمای بسیاری خوبی برای شما در این مسیر باشند.