صفت برترین یا عالی از اضافه شدن «ترین» به صفت ساده یا انواع صفت بیانی ساخته می‌شود و به موصوف خود، نسبت به افراد یا اشیاء دیگر، برتری کامل می‌دهد. این برتری می‌تواند در معنای مثبت یا معنای منفی باشد. برای مثال هر دو کلمه «خوب‌ترین» و «بدترین»، صفت عالی یا برترین هستند. صفات عالی، به طور معمول پیش از یک اسم می‌آیند و وابسته پیشین هسته گروه اسمی می‌شوند اما این صفت‌ها می‌توانند به عنوان هسته نیز به کار بروند و دیگر، وابسته اسم نباشند بلکه مانند خود اسم‌ها، نقش اصلی بپذیرند. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد می‌گیریم صفت عالی چیست و جایگاه آن، نقش‌هایش و تفاوت‌هایش با صفت تفضیلی یا همان صفت برتر را بررسی می‌کنیم. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.

صفت عالی چیست؟

صفت عالی یا برترین را با اضافه کردن «ترین» به صفت‌های مختلف می‌سازیم و آن را به موصوفی نسبت می‌دهیم که می‌خواهیم آن را نسبت به دیگر افراد یا اشیاء، برتری کامل بدهیم. برای نمونه در گروه اسمی «بدترین دشمن»، صفت عالی «بدترین» که از ترکیب «صفت «بد» + ترین» ساخته شده است به موصوف خود، یعنی اسم «دشمن»، نسبت به دیگر دشمنان در «بد بودن»، برتری کامل داده است. صفت‌های عالی معمولا قبل از هسته یا همان موصوف خود می‌آیند.

برای یادگیری کامل صفت عالی و دیگر صفت‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس که لینکش را در کادر پایین آورده‌ایم، استفاده کنید.

در ادامه، فرمول ساخت این صفت و مثال‌هایی از آن‌ را در گروه‌های اسمی مختلف بررسی می‌کنیم.

نحوه ساخت صفت عالی

برای ساخت صفت عالی کافی است طبق فرمول زیر پیش برویم. همچنین برای شناسایی این صفت نیز باید آن را با این فرمول، مطابقت بدهیم.

نکته: در متون و اشعار کهن، کلمه‌هایی مانند «بیش» و «پیش» و… بدون گرفتن «ترین» نیز معنای صفت عالی و برترین دارند. همچنین قدیمیان، برای ساخت صفت عالی از «ـینه» نیز کمک می‌گرفته‌اند. برای مثال، کلمه‌های «بهینه» یا «کمینه» در ادبیات کهن، صفت عالی یا برترین محسوب می‌شوند.

مثال برای صفت عالی یا برترین

در جدول زیر، پرکاربردترین ساخت‌های صفت عالی را آورده‌ایم و با اضافه کردن اسم «انسان» به عنوان هسته و موصوف به این صفت‌ها، آن‌ها را با هم مقایسه کرده ایم.

نکته: تمام صفت‌های بالا بدون توجه به اینکه قبلا چه نوع صفتی بوده‌اند که «ترین» گرفته‌اند، حالا فقط صفت عالی یا برترین هستند و دیگر، صفت فاعلی و مفعولی و… نیستند.

یادگیری صفت عالی در فارسی نهم

صفت عالی یکی از انواع صفت‌های زبان فارسی است و تمام صفت‌های فارسی نیز، یکی از انواع کلمه و وابسته‌‌های اسم هستند. برای یادگیری و شناخت درست هریک از صفات یا دیگر وابسته‌های اسم، باید با انواع دیگر آن‌ها نیز آشنا باشیم و یادگیری یکی از آن‌ها به تنهایی، کافی نیست. علاوه بر این، هرکدام از این صفت‌ها در گروه‌های اسمی متفاوتی به کار می‌روند و این گروه‌های اسمی، نقش های مختلفی مانند نقش فاعلی، نقش مفعولی، نقش قیدی، نقش متممی و… را می‌گیرند که برای یادگیری هرکدام از این نقش‌های دستوری نیز، باید با نقش‌های دیگر آشنا باشیم تا بتوانیم یک نقش خاص را شناسایی کنیم. بنابراین باید از آموزش‌هایی استفاده کنیم که علاوه بر کامل بودن، ساده نیز باشند و ذهن را به هم نریزند.

به همین علت در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس در زمینه درس ادبیات را آورده‌ایم که با استفاده از آن‌ها، به آسانی به مباحث مختلف ادبیات مسلط شوید.

همچنین برای یادگیری جامع مباحث ادبیات فارسی دوره متوسطه، می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر استفاده کنید.

نقش های صفت عالی

تا اینجا یاد گرفتیم صفت عالی چیست اما صفت‌های عالی بسته به اینکه در چه جایگاهی قرار گرفته باشند، نقش‌های مختلفی می‌گیرند. یعنی می‌توانند وابسته یک گروه اسمی باشند یا خودشان هسته باشند و حتی وابسته نیز بگیرند. جایگاه‌های مختلف صفت عالی را در فهرست زیر آورده‌آیم و در ادامه با مثال بررسی می‌کنیم که در هر کدام از این موقعیت‌ها، این صفات چه نقش‌هایی می‌گیرند.

پیش از بررسی این موارد، پیشنهاد می‌کنیم با دیدن فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس، انواع صفت‌های فارسی را به سادگی یاد بگیرید.

• صفت عالی به عنوان وابسته
• صفت عالی به عنوان هسته

قرار گرفتن صفت‌های عالی در هرکدام از موقعیت‌های بالا، باعث می‌شود که آن‌‌ها، نقش‌های مختلفی بگیرند. در ادامه همه این موارد را با مثال بررسی می‌کنیم.

صفت عالی به عنوان وابسته

صفت‌های عالی را می‌توانیم به عنوان وابسته‌های پیشین در یک گروه اسمی استفاده کنیم. یعنی آن‌ها را بدون کسره، قبل از یک موصوف بیاوریم و به وسیله آن‌ها، آن اسم یا موصوف را توصیف کنیم. برای مثال در گروه اسمی «زیباترین گل» از صفت عالی «زیباترین» به عنوان وابسته پیشین هسته «گل» استفاده کرده‌ایم. اگر صفت‌های عالی وابسته بشوند، نقش اصلی نمی‌گیرند، بلکه به عنوان یک وابسته، نقشه هسته خود را می‌گیرند. در مثال‌های زیر، این موضوع را بیشتر توضیح می‌دهیم.

مثال ۱

در گروه اسمی «تماشایی‌ترین صورت» در جمله زیر، کلمه «صورت»، هسته است و نقش مفعول فعل «داری» را ایفا کرده است. بنابراین، صفت عالی «تماشایی‌ترین» نیز به عنوان وابسته این هسته، نقش مفعولی می‌گیرد.

مثال ۲

در مثال زیر، دو گروه اسمی «زیباترین چیز» و «شکوهمندترین چیز» وجود دارند. در این گروه‌های اسمی، صفت‌های عالی پیش از هسته آمده‌اند و به عنوان وابسته، همان نقش نهادی را گرفته‌اند که هسته آن‌ها دارد.

مثال ۳

صفت عالی «خوب‌ترین» در جمله زیر، وابسته اسم «نعمت» است و خود این اسم، مسندِ فعل اسنادی «بود» است. بنابراین، این صفت عالی نیز به تبعیت از هسته خود، نقش مسند را می‌گیرد.

نکته های صفت عالی به عنوان وابسته

برای یادگیری کامل صفت‌های عالی که وابسته یک اسم هستند، باید به نکته‌های زیر توجه کنیم:

• در مثال دوم این بخش، دو صفت عالی «زیباترین» و «شکوهمندترین» به عنوان صفت و وابسته پیشین برای موصوف و هسته «چیز» آمده بودند. پس یک موصوف می‌تواند چندین صفت بگیرد.
• صفت‌های عالی می‌توانند به عنوان وابسته پسین یک اسم و هسته نیز به کار بروند. برای مثال در جمله «منِ کمترین، لایق این همه محبت نیستم.»، کلمه «کمترین» با وجود اینکه بعد از هسته خود آمده، صفت عالی و وابسته اسم «من» است.

تا اینجا دانستیم که صفت عالی چیست، چگونه ساخته می‌شود و به عنوان وابسته یک گروه اسمی، چگونه نقش‌های دستوری می‌گیرد. در ادامه، صفت عالی را به عنوان هسته گروه اسمی بررسی می‌کنیم.

صفت عالی به عنوان هسته

اگر کلمه‌هایی را که از ترکیب «صفت + ترین» ساخته شده‌اند و آن‌ها را به عنوان صفت عالی می‌شناسیم بدون اسمی دیگر به کار ببریم که موصوفشان باشد، این کلمه‌ها دیگر وابسته نیستند بلکه هسته می‌شوند و به عنوان یک اسم می‌توانند به صورت مستقیم، نقش‌های مختلف و وابسته‌های مختلف اسم را بگیرند. برای مثال در جمله «بهترین را خریدم.» کلمه «بهترین» صفت و وابسته نیست بلکه هسته است و نقش مفعول فعل «خریدم» را گرفته است. در ادامه مثال های بیشتری می‌بینیم.

پیش از آن، پیشنهاد می‌کنیم با تماشای فیلم آموزشی رایگان مفعول در فارسی فرادرس، با این نقش دستوری که صفت‌های عالی می‌توانند بگیرند، آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم:

مثال ۱

در مثال زیر، بعد از کلمه «داناترین»، اسم «مردم» آمده است اما میان این دو واژه، نقش نمای کسره آمده است و «داناترین» نمی‌تواند صفت و وابسته «مردم» باشد. پس «داناترین» هسته است و نقش مسند را گرفته و اسم «مردم» مضاف الیه این کلمه و وابسته آن است.

مثال ۲

در جمله زیر، کلمه «خواندنی‌ترین»، صفت عالی نیست بلکه اسمی است که هسته یک گروه اسمی شده و نقش مسند فعل اسنادی «است» را گرفته است. اسم «کتاب‌ها» که بعد از این هسته آمده و قبلش حرف اضافه «از» را آورده‌ایم نیز، وابسته اسم «خواندنی‌ترین» و متمم آن است.

مثال ۳

در جمله زیر، کلمه «زشت‌ترین‌ها» صفت و وابسته اسم دیگری نیست بلکه خودش هسته است و وابسته نشانه جمع «ها» را گرفته است. این اسم، در این جمله، نقش مفعول فعل «انتخاب کردن» را دارد.

نکته: وقتی صفت‌های عالی، هسته یک گروه اسمی باشند، علاوه بر وابسته‌هایی چون مضاف الیه، می‌توانند نشانه‌های اسم را نیز بگیرند. مانند «زشت‌ترین‌» در مثال بالا، که به عنوان هسته و اسم، نشانه جمع «ها» را گرفته است در صورتی که اگر این کلمه، صفت و وابسته یک اسم دیگر بود، نمی‌توانست نشانه جمع بگیرد.

تا اینجا یاد گرفتیم صفت عالی چیست، چه ساختاری دارد و آن را به عنوان وابسته و هسته گروه اسمی، بررسی کردیم. در ادامه به بررسی تفاوت این صفت با صفت برتر یا تفضیلی می‌پردازیم.

تفاوت صفت تفضیلی با صفت عالی چیست؟

صفات تفضیلی نوعی صفت هستند که از اضافه شدن «تر» به صفت‌ها ساخته می‌شوند و با صفت عالی، تفاوت مفهومی و جایگاهی دارند. یعنی هم معنایش با صفت عالی تفاوت دارد و هم وابسته پسین یک گروه اسمی است نه وابسته پیشین.

پیش از اینکه هر دو این موارد را با مثال بررسی کنیم، پیشنهاد می‌کنیم که با تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس با صفت عالی و تفضیلی و دیگر صفت‌های فارسی آشنا شوید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

• تفاوت مفهومی
• تفاوت جایگاهی

در ادامه، این دو تفاوت صفت‌ عالی با صفت تفضیلی را با مثال توضیح می‌دهیم.

تفاوت مفهومی صفت عالی و صفت تفضیلی

صفت تفضیلی یا برتر مانند «قشنگ‌تر»، مقایسه میان دو چیز است که می‌خواهیم یکی از آن‌ها را بر دیگری برتری دهیم اما در صفت عالی، یک چیز را با تمام انواع دیگرش مقایسه می‌کنیم و آن یک چیز را به تمام آن‌ها، برتری می‌دهیم. مثال‌های زیر را ببینید.

مثال ۱

در جدول زیر، صفت تفضیلی «بیشتر» برای مقایسه بین «این چراغ‌قوه» و «آن چراغ‌قوه» به کار رفته است اما در جمله سمت چپ جدول، صفت عالی «بیشترین» برای مقایسه «این چراغ‌قوه» با همه چراغ‌قوه‌های دیگر به کار رفته است.

مثال ۲

در جمله سمت چپ جدول زیر، با اینکه به جز اسم «این کتاب»، اسم دیگری نیامده است که با آن مقایسه شود اما صفت آن یعنی کلمه «بهتر»، باز هم از لحاظ معنایی با صفت عالی «بهترین» در جمله سمت چپ جدول، متفاوت است زیرا صفت «بهترین» نسبت به صفت «بهتر»، گستردگی بیشتری دارد و بر مقایسه «این کتاب» با کتابهای دیگرِ بیشتری دلالت می‌کند.

تفاوت جایگاهی صفت عالی و صفت تفضیلی

صفت عالی، وابسته پیشین و صفت تفضیلی، وابسته پسین است. یعنی در یک گروه اسمی، صفت عالی یا برترین به طور معمول، قبل از هسته می‌آید اما صفت تفضیلی یا برتر، بعد از هسته می‌آید. با دیدن مثال‌های جدول زیر، این تفاوت را بیشتر درک خواهید کرد.

نکته: صفت «غنی» که در جدول بالا، حالت عالی و تفضیلی‌اش را ساخته‌ایم، صفتی عربی است و چون در زبان فارسی پرکاربرد است، «تر» و «ترین» را به آن اضافه کرده‌ایم. اما برخی از صفت‌های عربی هستند که خودشان معنای برتری و برترین می‌دهند و در زبان فارسی نیز استفاده می‌شوند. باید توجه کنیم که به این صفات که از وزن «اَفعَل» ساخته می‌شوند، «تر و ترین» را اضافه نکنیم. برای مثال، صفت «اَعلَم» صفت تفضیلی عربی است و معنای «داناتر» و «داناترین» می‌دهد و اگر به آن، نشانه‌های صفات تفضیلی و عالی فارسی را اضافه کنیم، تبدیل به «اعلم‌تر» می‌شود و معنای «داناترتر» و «داناترترین» می‌دهد که هیچ‌کدام از این حالت‌ها صحیح نیست. البته پیش‌تر در مجله فرادرس راجع به صفت تفضیلی صحبت کردیم که برای آشنایی بیشتر و بهتر، می‌توانید مطلب مربوط به آن را مطالعه کنید.

نمونه سؤال صفت عالی

حالا که یاد گرفتیم صفت عالی چیست، چه جایگاه‌هایی دارد و تفاوتش با صفت برتر چیست، می‌توانید با پاسخ دادن به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر، میزان یادگیری خودتان را بررسی کنید. برای پاسخ، کافی است روی گزینه‌ای که فکر می‌کنید صحیح است، کلیک کنید و سپس با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. هر جواب درست، یک امتیاز دارد و بعد از پاسخ دادن به تمام پرسش‌ها می‌توانید با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیاز خود را مشاهده کنید.