رشد خودآگاهی مهم‌ترین مؤلفه برای داشتن زندگی معنادار و رضایت‌بخش است. اگرچه، مسیر دستیابی به خودآگاهی چندان سرراست نیست و افراد برای حرکت در این مسیر، با موانع خودآگاهی متعددی مانند ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی، ترس از تغییر یا ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته مواجه می‌شوند. در این مطلب از مجله فرادرس، به‌طور دقیق یاد می‌گیریم که موانع خودآگاهی چیست و با راهکارهای مقابله با آن‌ها آشنا می‌شویم. در نهایت، هنگامی که خود را بشناسیم، با دنیا به‌صورت واقع‌نگرانه‌تری مواجه می‌شویم و از زندگی ناهشیار و مبتنی بر آنچه که دیگران انتظار دارند خلاص می‌شویم.
موانع خودآگاهی چیست؟
هر گونه مقاومت روانی یا چالش‌های بیرونی که در مسیر خودآگاهی قرار بگیرد، جزو موانع خودآگاهی محسوب می‌شود. برخی از موانع خودآگاهی شامل انکار و مقاومت، ترس از تغییر، ترس از احساسات ناخوشایند، ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی یا ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته می‌شود.
به‌طور کلی، ساختار روانی در تلاش است با سرکوب بسیاری از افکار و احساسات آزاردهنده و ناخوشایند، از ساختار روانی محافظت کند. در حالی‌که این روند، موانع متعددی را در مسیر خودآگاهی ایجاد می‌کند.
فهرست موانع خودآگاهی چیست؟
در فهرست زیر، تمام موانع خودآگاهی را مشاهده می‌کنیم.
- انکار و مقاومت
- ترس از تغییر
- ترس از احساسات ناخوشایند
- ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته
- تحمل نکردن سختی خودآگاهی
- ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی
- تحمل نکردن سختی تغییر عادات
- نداشتن زمانی برای تفکر عمیق
- حواس‌پرتی‌های بیرونی
- گفتگوی منفی با خویش
- عدم دریافت بازخورد
- بی‌صبری
حال که با اسامی انواع موانع خودآگاهی آشنا شده‌ایم، می‌توانیم هر کدام از آن‌ها را به تفکیک بیان کرده و توضیح دهیم.
مسیر حذف موانع خودآگاهی با فرادرس چیست؟
مجموعه فرادرس، فیلم‌های آموزشی کاربردی دارد که به‌خوبی در مسیر حذف موانع خودآگاهی ما را همراهی می‌کند. در این مسیر، ابتدا با استفاده از آموزش رایگان خودآگاهی، مزایای خودآگاهی و نتایج ملموس آن را می‌شناسیم، سپس یاد می‌گیریم که چگونه با ذهن‌آگاهی، انکارها و مقاومت‌های روانی ناخودآگاه خود را به سطح خودآگاهی بیاوریم و آن‌ها را حذف کنیم. همچنین، با تقویت هوش هیجانی می‌توانیم با احساسات ناخوشایند خود مواجه شویم و آن‌ها را تحت کنترل بگیریم. در نهایت، با یادگیری افکار ناکارآمد یا تحریف‌های شناختی در دوره آموزشی شناختی‌رفتاری، می‌توانیم این افکار را به چالش بکشیم و در برابر آن‌ها مقاومت کنیم. در ادامه، آموزش‌های مربوط به این مسیر را توضیح می‌دهیم.
با گذراندن این مسیر، می‌توانیم سخت‌ترین و چالش‌برانگیزترین موانع خودآگاهی را برطرف کنیم و در فراز و نشیب این مسیر، پایدار و ثابت‌قدم باشیم.
توضیح کامل موانع خودآگاهی چیست؟
در ادامه، هر کدام از موانع خودآگاهی را بیان می‌کنیم و به‌طور مفصل توضیح می‌دهیم.
۱. انکار و مقاومت
انکار یا مقاومت در برابر پذیرفتن اشتباهات، ضعف‌ها و بخش‌های آزاردهنده خویش از رایج‌ترین موانع خودآگاهی است. این اتفاق ناشی از وجود ساختاری ناهشیار در تمام انسان‌ها است که بخش‌های ناراحت‌کننده وجود ما را در ناهشیار نگه می‌دارد تا زندگی راحت‌تری داشته باشیم. اما این ساختار ناهشیار، می‌تواند منجر به مقاومت ما در برابر رشد خودآگاهی شود.
راهکار مقابله
همواره توجه داشته باشیم که داشتن ضعف یا اشتباهات در زندگی تمام افراد طبیعی است و به‌معنای بی‌ارزش بودن ما نیست. در نتیجه، سعی کنیم تا دیدگاهی گشوده داشته باشیم و به‌هیچ‌عنوان خود را قضاوت نکنیم. این دیدگاه باعث می‌شود تا نقص‌های خود را به‌عنوان موقعیت‌هایی برای رشد فردی در نظر بگیریم و آن‌ها را کاستی‌هایی غیرقابل جبران ندانیم. همچنین، متخصص روانشناسی بالینی در انواع جلسات روان‌درمانی می‌تواند ما را در این مسیر همراهی کند.
۲. ترس از تغییر
هر گونه تغییری در زندگی صرف نظر از مثبت یا منفی بودن آن، استرس‌زا است. همچنین، در برخی مواقع فرایند تغییر می‌تواند بسیار ترسناک باشد و در نتیجه آن، ما وارد فرایند تقویت خودآگاهی نمی‌شویم تا با پیامدهایی از جمله تغییر در باورها، روابط بین‌فردی یا سبک زندگی مواجه نشویم.
راهکار مقابله
برای مقابله با این ترس، ابتدا نیاز داریم تا انگیزه خود را افزایش دهیم و جدولی از سودها و زیان‌های این تغییرات بنویسیم تا بدانیم که تغییرات ناشی از خودآگاهی چه معجزه‌ای را در زندگی ما رقم می‌زند. همچنین، توجه داشته باشیم که افکار ما، پیامدهای فاجعه‌برانگیزی مانند تنهایی، بی‌پناه شدن، قضاوت شدن یا طرد شدن را در پی این تغییرات پیش‌بینی می‌کند. در حالی‌که به‌هیچ‌عنوان چنین اتفاقاتی نمی‌افتد و این افکار تنها در ذهن ما اعتبار دارند.
۳. ترس از احساسات ناخوشایند
ترس از تجربه مجدد احساسات ناخوشایندی که در گذشته تجربه کرده‌ایم، یکی از قوی‌ترین موانع خودآگاهی است. افراد هیچ علاقه‌ای برای تجربه احساس غم یا خشم شدید ندارند در حالی‌که همواره در طول زندگی آن‌ها را تجربه می‌کنند و آگاهی نسبت به ریشه‌های ناخودآگاه این احساسات و التیام زخم‌های عاطفی گذشته، تنها راه نجات از آن‌ها است. برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانیم مطلب انواع احساسات در روانشناسی را از مجله فرادرس مطالعه کنیم.
راهکار مقابله
بهترین شیوه برای مواجهه با این احساسات ناخوشایند، تمرین‌های ذهن‌آگاهی و انواع ورزش‌های مدیتیشن است. این تمرین‌ها به ما کمک می‌کند تا بدون هیچ‌گونه قضاوتی با احساسات ناخوشایند خود مواجه شویم و بتوانیم افکاری که منجر به این احساسات می‌شوند را شناسایی کنیم. همچنین، انواع روان‌درمان‌های هیجانی مانند درمان گشتالت یا طرح‌واره درمانی نیز ما را با این احساسات ناخوشایند مواجه می‌کند تا آن‌ها را شناسایی کنیم، تخلیه هیجانی داشته باشیم و دردهای عاطفی خود را التیام دهیم.
۴. ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته
ما در طول زندگی بسیاری از شکست‌ها، ناکامی‌ها، چالش‌های بین‌فردی و تمسخرها یا تحقیرهایی که شده‌ایم را فراموش کرده‌ایم تا زندگی شادتری داشته باشیم. همچنین، فکر می‌کنیم که بازگشت به این خاطرات، از زندگی شاد امروز ما جلوگیری می‌کند. در حالی‌که بسیاری از اتفاقات گذشته، در زندگی فعلی نیز به اشکال مختلف در حال تکرار شدن است و تنها راه جلوگیری از این اتفاقات، شناخت دقیق این موقعیت‌ها و نقاط ضعف خویش در آن شرایط است.
راهکار مقابله
بهترین راهکار برای حل این مانع، مراجعه به روانشناس و جلسات روان‌درمانی است. این افراد به ما کمک می‌کنند تا با آرامش و احساس امنیت بیشتری به خاطرات گذشته رجوع کنیم و با برداشتن موانع خودآگاهی، به بخش‌های تلخ‌تر زندگی برسیم.
۵. تحمل نکردن سختی خودآگاهی
فرایند خودآگاهی با تجربه احساسات ناخوشایند، تغییر عادت‌ها و حتی انتخاب دوستان متفاوت و مسیرهای جدید زندگی همراه می‌شود. تحمل این سختی‌ها آسان نیست و نیاز به هدفی مشخص و انگیزه بالا دارد.
راهکار مقابله
برای افزایش تاب‌آوری و تحمل این فشارها، می‌توانیم با گام‌های بسیار آسان‌تر خودآگاهی مانند شناسایی تیپ شخصیتی یا تشخیص توانمندی‌ها آغاز کنیم. با دیدن نتایج خیره‌کننده داشتن خودآگاهی در زندگی، انگیزه مورد نیاز برای برداشتن قدم‌های بعدی و نفوذ به ناخودآگاه را پیدا می‌کنیم.
۶. ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی
عده‌ای فکر می‌کنند که کسب خودآگاهی تأثیر ملموسی بر زندگی ندار، نمی‌تواند مشکلات فعلی را برطرف کند و تأثیری بر افزایش رفاه زندگی داشته باشد. در حالی‌که تمام مهارت‌های توسعه‌فردی مانند کسب عزت‌نفس، تقویت اعتمادبه‌نفس، افزایش هوش هیجانی یا کنترل استرس بر پایه خودآگاهی بنا می‌شود. برای شناخت بهتر پدیده خودآگاهی، می‌توانیم به مطلب «خودآگاهی چیست» از مجله فرادرس مراجعه کنیم.
راهکار مقابله
کافی‌ست با افرادی که به خودآگاهی رسیده‌اند مانند بسیاری از افراد تأثیرگذار و موفق تاریخ آشنا باشیم یا زندگی‌نامه این افراد را بخوانیم تا متوجه اهمیت خودآگاهی در رضایت از زندگی، داشتن انگیزه و کسب موفقیت‌های پیاپی بدانیم. با کسب خودآگاهی، ما به‌طور دقیق می‌توانیم تشخیص دهیم که وارد چه موقعیت‌هایی برای فعالیت کاری شویم، با چه افرادی روابط دوستانه ایجاد کنیم و چه ملاک‌هایی را برای شریک عاطفی خود در نظر بگیریم.
۷. تحمل نکردن سختی تغییر عادات
بسیاری از افراد همواره تمایل دارند در فضای امن خود باقی بمانند و شیوه‌های جدید زندگی را تجربه نکنند. تحمل نکردن فشارهای ناشی از تغییر سبک زندگی و میل به ادامه دادن مسیر گذشته، از سخت‌ترین موانع خودآگاهی در افراد است و منجر به استرس و احساس ناامنی فراوانی می‌شود. به‌طور کلی، رسیدن به هر دستاوردی در این دنیا، نیاز به تحمل رنج و سختی دارد و کسب خودآگاهی نیز مانند سایر پیشرفت‌های زندگی، نیاز به ایجاد عادت‌های سالم و حذف عادات ناکارآمد دارد.
راهکار مقابله
اگر با آمادگی ذهنی قبلی و اطلاع از مسیر پر فراز و نشیب خودآگاهی وارد این مسیر شویم، با احتمال بیشتری از این پس موانع خودآگاهی بر میاییم. برای این کار، می‌توانیم از افرادی که فرایندهای مدیتیشن یا ذهن‌آگاهی را شروع کردند، جلسات روان‌درمانی دارند یا در دوره‌های مختلف خودآگاهی شرکت می‌کنند کمک بگیریم و با تجربیات آن‌ها آشنا شویم.
۸. نداشتن زمانی برای تفکر عمیق
زندگی شلوغ و پر سرعت عصر تکنولوژی زمانی را برای تفکر عمیق باقی نمی‌گذارد. ما همواره در حال انجام فعالیت خاصی هستیم و زمان‌های خالی بین آن را با گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی پر می‌کنیم. این زندگی پر اتفاق و بمباران اطلاعاتی باعث می‌شود تا زمانی برای فکر کردن در مورد خود نداشته باشیم.
راهکار مقابله
برنامه زمانی داشته باشیم و زمانی‌هایی را به استفاده از انواع تفکر و تحلیل ریشه احساسات و رفتارهای خود اختصاص دهیم. این روند می‌تواند با تمرین‌های ذهن‌آگاهی، سیر و سلوک در دنیای درونی یا تأمل سریعی در مورد افکار و احساسات درونی همراه باشد.
۹. حواس‌پرتی‌های بیرونی
زندگی مدرن امروزی با انواع عوامل حواس‌پرتی مانند کانال‌های خبری یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی بمباران شده است. تمرکز کردن در چنین شرایطی بسیار سخت است و همچنین، این عوامل حواس‌پرتی به‌عنوان موانع خودآگاهی مداومی محسوب می‌شود که ما را از جزئیات زندگی و لذت در لحظه بودن دور می‌کند. برای یادگیری شیوه‌های حذف حواس‌پرتی، می‌توانیم به فیلم آموزش مدیریت تمرکز و توجه فرادرس مراجعه کنیم.
راهکار مقابله
مواجهه با عوامل حواس‌پرتی را محدود کنیم و برای دوره‌های زمانی مشخص، در محیط‌هایی قرار بگیریم که از هر گونه وسایل تکنولوژی دور باشد. در چنین موقعیت‌هایی با استفاده از انواع تمرین‌های ذهن‌آگاهی، تمرکز خود را به زمان کنونی و محیط اطراف معطوف کنیم. این روند به ما کمک می‌کند تا به‌شکلی مؤثر با عوامل حواس‌پرتی مواجه شویم.
۱۰. گفتگوی منفی با خویش
صدای انتقادگر درونی می‌تواند مانعی بسیار مهم در برابر خودآگاهی و کشف بی‌قضاوت دنیای درونی باشد. انتقاد بی‌رحمانه از خویش یکی از موانع خودآگاهی و مواجهه با حقایق آزاردهنده با خویش هستند. برای مواجهه با این افکار منفی، می‌توانیم از فیلم آموزش تراپی پذیرش و تعهد ACT برای مدیریت افکار منفی فرادرس استفاده کنیم.
راهکار مقابله
تمرین‌های شفقت به خویش و افزایش عزت‌نفس بهترین مسیر برای مقابله با گفتگوی منفی است. همچنین، یکی از بهترین شیوه‌ها برای مقابله با افکار سرزنش‌کننده، شناخت تحریف‌های شناختی و مغاطله‌های موجود در این افکار است. برخی از این تحریف‌های شناختی شامل تفکر همه و هیچ، فاجعه‌سازی، بزرگ‌نمایی، ذهن‌خوانی، پیش‌بینی خودکامبخش یا اسناد درونی می‌شود.
۱۱. عدم دریافت بازخورد
برخی از اوقات، ما درگیر قضاوت‌های اشتباه، سوءتفاهم‌ها و شناخت‌های نادرستی هستیم که ناشی از نپرسیدن نظرات دیگران و عدم دریافت برخورد است. اگر نظر دیگران را در مورد مسائل مختلف و به‌ویژه، رفتارهایی که در موقعیت‌های مختلف داریم بپرسیم، می‌توانیم صحت شناختی که از خود داریم را مورد سنجش قرار دهیم و خودآگاهی اجتماعی خود را تقویت کنیم.
راهکار مقابله
به‌دنبال گرفتن بازخوردهایی معتبر از سوی دوستان مورد اعتماد، اعضای خانواده یا منتور و مربی خود باشیم. این افراد می‌توانند بینش بسیار خوبی را در مورد خودمان به‌وجود بیاورند و به ما کمک کنند تا بخش‌های کور و تاریک وجود خود را مشاهده کنیم.
۱۲. بی‌صبری
خودآگاهی یک مسیر است تا این‌که هدف مشخصی باشد و بی‌صبری برای دیدن نتایج لحظه‌ای و رسیدن به مقصد می‌تواند ما را برای ادامه دادن فرایند خودآگاهی بی‌انگیزه کند.
راهکار مقابله
از صبر کردن و پایداری در مسیر خودآگاهی استقبال کنیم و صبور بودن را به‌عنوان یکی از ارزشمندترین صفات افراد برای رسیدن به توسعه‌فردی و کسب خودآگاهی بدانیم. در این مسیر، با دستیابی به موفقیت‌های کوچک و رسیدن بینش‌های جزئی، به خودمان پاداش بدهیم. همچنین، همواره به‌یاد داشته باشیم که دستیابی به خودآگاهی انتهایی ندارد و تلاشی مادام‌العمر است که با پشت سر گذاشتن موانع خودآگاهی حاصل می‌شود. با هر قدمی که در این مسیر برمی‌داریم، توانمندی‌ها و نقاط ضعف، ویژگی‌های شخصیتی و آسیب‌های روانی خود را بهتر می‌شناسیم و سازگاری بیشتری با زندگی پیدا می‌کنیم.
جدول جمع‌بندی موانع خودآگاهی
حال که با موانع خودآگاهی و راهکارهای برطرف کردن آن آشنا شده‌ایم، می‌توانیم تمام این موانع را در یک نگاه مشاهده کنیم.
| موانع خودآگاهی | ||
| انکار و مقاومت | ترس از تغییر | ترس از احساسات ناخوشایند |
| ترس از مواجهه با خاطرات تلخ گذشته | تحمل نکردن سختی خودآگاهی | ملموس ندانستن نتایج خودآگاهی |
| تحمل نکردن سختی تغییر عادات | نداشتن زمانی برای تفکر عمیق | حواس‌پرتی‌های بیرونی |
| گفتگوی منفی با خویش | عدم دریافت بازخورد | بی‌صبری |
مسیر افزایش خودآگاهی چیست؟
مسیر افزایش خودآگاهی با تکنیک‌های مختلفی به‌دست می‌آید که برخی از آن‌ها شامل استفاده از تست‌های شخصیت و هوش، تقویت خودشناسی، کسب مهارت‌های تخصصی‌تر ذهن‌آگاهی و یادگیری سواد عاطفی است. هر چقدر بر روی افکار و احساسات خود تسلط بیشتری داشته باشیم، خودآگاهی بیشتری نسبت به خود به‌دست می‌آوریم. در ادامه، مسیر افزایش خودآگاهی را بیان می‌کنیم.
زمانی که از موانع خودآگاهی عبور کرده باشیم، می‌توانیم با قرارگیری در مسیر افزایش خودآگاهی، شناخت بسیار بیشتر و دقیق‌تری نسبت به افکار، احساسات و ویژگی‌های شخصیتی پیدا می‌کنیم.
بهترین شیوه از بین‌بردن موانع رشد خودآگاهی چیست؟
بر اساس تحقیقات متعدد، انواع تمرینات ذهن‌آگاهی بهترین شیوه برای تقویت خودآگاهی و شناخت بیشتر از خویش است. در فرایند ذهن‌آگاهی، تاب‌آوری مواجهه با تغییرات را به‌دست می‌آوریم و توانایی تمرکز بر خویش و به‌چالش کشیدن افکار منفی را کسب می‌کنیم.
source