«مجهول یا معلوم بودن» یکی از مشخصه‌های اصلی فعل‌های فارسی است که نشان می‌دهد فعل به فاعل جمله نسبت داده شده است یا به مفعول جمله. فعل‌های معلوم و مجهول علاوه بر اینکه در ساختار نحوی جمله تغییراتی ایجاد می‌کنند، به لحاظ صرفی نیز تفاوت‌های قابل توجهی با یکدیگر دارند. همین موضوع باعث شده که فعل‌های معلوم و مجهول و ساختار آن‌ها به یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث دستور زبان فارسی تبدیل شود. در این مطلب از مجله فرادرس، ابتدا با انواع فعل مجهول در فارسی آشنا می‌شوید و سپس مجموعه‌ای از نمونه سوال فعل مجهول فارسی در اختیارتان قرار می‌گیرد. هنگام پاسخگویی به نمونه سوال‌های این مطلب، فرصتی خواهید داشت تا ساختار فعل‌های مجهول را به خوبی بیاموزید و نحوه استفاده از آن‌ها را یاد بگیرید.

فعل مجهول در فارسی

به طور کلی، تمامی فعل‌های فارسی را به لحاظ مشخص بودن یا نبودن فاعل آن‌ها، می‌توان به دو دسته معلوم و مجهول تقسیم‌بندی کرد. فعل‌هایی که فاعل آن‌ها مشخص باشد، «فعل معلوم» نامیده می‌شوند. برعکس، به فعل‌هایی که فاعل آن‌ها مشخص نباشد، «فعل‌ مجهول» گفته می‌شود. برای یادگیری بهتر فعل‌های مجهول و ساختار آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس را مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه ارائه شده است.

برای تشخیص بهتر فعل‌های معلوم و مجهول، به مثال‌های زیر دقت کنید.

مادر هر روز به گل‌ها آب می‌دهد.

هر روز به گل‌ها آب داده می‌شود.

فعل جمله اول از نوع معلوم است. به این دلیل که فاعل آن، یعنی «مادر» مشخص است و در جمله نیز حضور دارد. فعل‌های معلوم در واقع به «فاعل» نسبت داده می‌شوند. در جمله دوم، فاعل حضور ندارد و فعل جمله به مفعول، یعنی «گل‌ها» نسبت داده شده است. فعل «داده می‌شود» از نوع مجهول است.

توجه داشته باشید که حضور یا عدم حضور فاعل در جمله، به تنهایی باعث نمی‌شود که فعل جمله معلوم یا مجهول باشد. به طور مثال، در جمله زیر، فاعل در جمله حضور دارد اما چون فعل جمله به آن نسبت داده نشده است، نتیجه می‌گیریم که فعل این جمله از نوع مجهول است.

هر روز توسط مادر به گل‌ها آب داده می‌شود.

نکته: فقط از فعل‌های گذرا می‌توان فعل مجهول ساخت. فعل‌هایی که ناگذر باشند، مانند «رفتن»، «افتادن»، «آمدن» و… به صورت مجهول درنمی‌آیند.

نحوه تبدیل فعل معلوم به مجهول

برای تبدیل فعل معلوم به مجهول، لازم است ابتدا فاعل یا نهاد را از جمله حذف کرده و مفعول را به جای آن قرار بدهید. در مرحله بعد، نشانه مفعولی «را» باید حذف شود. سپس فعل جمله را با استفاده از فعل کمکی «شدن»، با توجه به شخص و شمار فاعل و نهاد جدید، به صورت مجهول صرف کنید. می‌توانید در ادامه فاعل را به کمک کلمه «توسط» به جمله اضافه کنید. برای یادگیری بهتر این نکته، به مثال‌های زیر دقت کنید.

آشنایی با فعل‌های فارسی به کمک فرادرس

در زبان فارسی، می‌توان فعل‌ها را بر اساس معیارهای گوناگون در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داد. به عنوان مثال، تمامی افعال زبان فارسی را به لحاظ زمان، می‌توان به سه دسته فعل‌های ماضی، فعل‌های مضارع و فعل آینده تقسیم‌بندی کرد. از سوی دیگر، فعل‌های زمان‌های مختلف، به لحاظ وجه فعل، یعنی میزان قطعیت جمله، در یک تقسیم‌بندی سه‌گانه اخباری، التزامی و امری قرار می‌گیرند. فراموش نکنید که ویژگی‌های اصلی فعل‌ها، مانند زمان، وجه، معلوم و مجهول بودن و… به یکدیگر وابسته‌اند و نمی‌توان یکی از ویژگی‌های فعل را بدون توجه به سایر ویژگی‌های آن بررسی کرد.

به همین خاطر پیشنهاد می‌کنیم در کنار آموختن فعل‌های معلوم و مجهول فارسی، به سایر ویژگی‌های فعل‌ها نیز توجه داشته باشید. در ادامه، فهرستی از فیلم‌های آموزشی فرادرس در زمینه آموزش فعل و مشخصه‌های آن ارائه شده است.

اگر هدفتان آشنایی بیشتر با سایر مباحث دستور زبان یا شناخت آرایه‌های ادبی و متون فارسی باشد، توصیه می‌کنیم از مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر نیز نهایت بهره را ببرید.

ساخت فعل مجهول فارسی در زمان های مختلف

فعل‌های مجهول فارسی با استفاده از فعل کمکی «شدن» ساخته می‌شوند. ساختار فعل «شدن» و روش صرف آن برای انواع مختلف فعل‌های ماضی، مضارع و فعل آینده متفاوت است. در ادامه، نحوه مجهول کردن هر کدام از فعل‌های فارسی را با استفاده از فعل کمکی «شدن» آموزش می‌دهیم. با مشاهده فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی از فرادرس با انواع فعل‌های فارسی به‌طور کامل آشنا می‌شوید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است:

فعل های ماضی مجهول در فارسی

زبان فارسی شامل ۹ فعل ماضی است که هر کدام از آن‌ها به شیوه متفاوتی مجهول می‌شوند. صورت مجهول هریک از فعل‌های ماضی در جدول زیر با مثال ارائه شده است.

ساختار انواع فعل‌های ماضی معلوم و مجهول در مطلب زیر از مجله فرادرس آموزش داده شده است.

فعل های مضارع مجهول در فارسی

در زبان فارسی ۴ نوع فعل مضارع به کار می‌رود که هر کدام به روش‌های متفاوتی به صورت مجهول درمی‌آیند. صورت معلوم و مجهول هر کدام از این فعل‌‌ها با مثال، در جدول زیر نشان داده شده است. برای مشاهده مثال‌های بیشتری از فعل‌های مضارع مجهول می‌توانید به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس مراجعه کنید.

در مطلب زیر از مجله فرادرس به‌‌طور کامل در مورد انواع فعل مضارع و روش‌های منفی و مجهول کردن آن‌ها بحث کرده‌ایم.

فعل آینده مجهول در فارسی

فعل آینده فقط یک صورت مجهول دارد. ساختار معلوم و مجهول این فعل را با مثال، در ادامه مشاهده می‌کنید.

به کمک مطلب زیر از مجله فرادرس می‌توانید با ساختار فعل آینده و کاربرد آن در زبان فارسی بیشتر آشنا شوید.

نمونه سوال فعل مجهول فارسی با جواب

برای سنجش میزان یادگیری خود در زمینه فعل‌های مجهول و ساختار آن‌ها، می‌توانید از آزمون زیر کمک بگیرید. این آزمون شامل پنج بخش است و هر بخش آن نیز ۱۰ سؤال را دربرمی‌گیرد. برای پاسخگویی به بخش اول این آزمون، کافی‌ست بعد از خواندن صورت سؤال، گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید. برای مشاهده پاسخ درست، لازم است بر گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید.

بعد از پاسخ دادن به تمام سؤال‌های بخش اول، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نمایش داده می‌شود که با کلیک روی آن می‌توانید میزان امتیاز دریافتی خود را مشاهده کنید. هنگام پاسخ‌دهی به سایر بخش‌های این آزمون، با کلیک روی گزینه «جواب» می‌توانید پاسخ درست هر سؤال را بینید.

نمونه سوال فعل مجهول فارسی – یک

گزینه درست را علامت بزنید.

نمونه سوال فعل مجهول فارسی – دو

هر مصدر فعل را مطابق با ساختاری که در پرانتز آمده است، صرف کنید. برای آشنایی بیشتر با ساختار انواع فعل‌های فارسی می‌توانید به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید.

نمونه سوال فعل مجهول فارسی – سه

جمله‌های زیر را مطابق با ساختار ار|ئه شده در پرانتز کامل کنید.

نمونه سوال فعل مجهول فارسی – چهار

قبل از پاسخ‌گویی به تمرین‌های این بخش، می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس، ابتدا به طور کامل روش تبدیل جمله‌های معلوم به مجهول را بیاموزید و سپس به سؤال‌های زیر پاسخ دهید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه آمده است.

جمله‌های زیر را با حفظ شخص و شمار، به صورت مجهول درآورید.

نمونه سوال فعل مجهول فارسی – پنج

فعل‌های زیر را به صورت مجهول درآورید.

سؤالات متداول در مورد فعل مجهول در فارسی

فعل مجهول همیشه یکی از پرچالش‌ترین بخش‌های دستور زبان فارسی بوده و هست. به همین خاطر، ممکن است حین مطالعه این مطلب یا پاسخ‌دهی به آزمون‌ها، در مورد کاربرد و ساختار فعل مجهول، سؤالاتی به ذهنتان رسیده باشد. در این بخش می‌کوشیم تا به برخی از سؤالات متداول درباره فعل مجهول پاسخ دهیم. توجه داشته باشید که نکته‌های این بخش، مکملی برای سایر نکته‌‌های این مطلب هستند.

آیا همه فعل‌های فارسی را می‌توان به صورت مجهول درآورد؟

اغلب فعل‌های فارسی، اعم از فعل‌های ساده، مرکب و پیشوندی را می‌توان به صورت مجهول درآورد. با این حال، فعل‌های زیر استثنا هستند و نمی‌توان صورت مجهول آن‌ها را صرف کرد.

• فعل‌های ربطی، مانند: «است»
• فعل‌های ناگذر، مانند: «افتاد»، «رفت»، «پرید» و…
• فعل‌های مشتق از مصدر «هستن»

برای اینکه تمامی انواع فعل‌های فارسی و ساختار آن‌ها را بیاموزید، توصیه می‌کنیم فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.

فعل مجهول مطابق با کدام بخش از جمله صرف می‌شود؟

به طور کلی، در جمله‌های فارسی، فعل‌ها مطابق با فاعل یا نهاد جمله صرف می‌شوند. با این وجود، از آن‌جایی که در جملات مجهول، فاعل حذف می‌شود و مفعول به جای آن قرار می‌گیرد، فعل جمله مطابق با مفعول (فاعل و نهاد جدید جمله) صرف می‌شود.

آیا مصدر «شدن» در همه فعل‌های مجهول صرف می‌شود و شناسه فعلی می‌گیرد؟

مصدر «شدن» در ساختار تمامی فعل‌های مجهول وجود دارد. با این‌ حال، در برخی از آن‌ها به صورت صفت مفعولی می‌آید و شناسه نمی‌گیرد، مانند: گفته شده است. در برخی دیگر، صرف می‌شود و شناسه فعلی می‌گیرد، مانند: داشتند دیده می‌شدند.

آیا برای مجهول کردن فعل‌های فارسی فقط از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود؟

معمولاً برای مجهول کردن فعل‌های فارسی از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود، اما در برخی مواقع، می‌توان به جای آن از فعل‌های «گشتن» و «گردیدن» هم استفاده کرد، مانند جمله‌هایی که در ادامه ارائه شده‌اند.

•  ولیعهد به حضور پادشاه فراخوانده گشت.
• فرش بهارستان با سنگ‌های گرانبها پوشیده گردید.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس، فعل مجهول و صرف آن را در زبان فارسی آموزش دادیم. همچنین مثال‌هایی را از این نوع فعل ارائه کردیم. در ادامه، با توجه به ساختار فعل مجهول و سازوکار آن در جمله‌های فارسی، آزمونی را طراحی نمودیم. این آزمون شامل پنج بخش است و هر بخش آن ده سؤال را دربرمی‌گیرد. در پایان، به برخی از سؤالات متداول در رابطه فعل‌‌های مجهول اشاره کرده و به آن‌ها پاسخ دادیم.