به طور کلی، تمامی فعل‌های فارسی را می‌توان در سه دسته فعل‌های مضارع، ماضی و آینده جای داد. در این بین، فعل‌های ماضی نسبت به دو دسته دیگر، هم کاربرد و هم تنوع بالاتری دارند. از فعل‌های ماضی برای اشاره به وقوع رخدادی در زمان گذشته استفاده می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس، به سراغ انواع فعل ماضی در فارسی می‌رویم و ساختار و کاربرد هر کدام را به دقت بررسی می‌کنیم. همچنین نشان می‌دهیم که چطور می‌توان انواع فعل‌های ماضی را به صورت منفی یا مجهول درآورد. در ادامه، به روش تشخیص فعل‌های ماضی از سایر فعل‌ها اشاره می‌کنیم. در پایان نیز به سؤالات متداول در رابطه با فعل‌های ماضی پرداخته و در نهایت، تمرین‌هایی را مرتبط با همین مبحث در اختیارتان قرار می‌دهیم.

انواع فعل ماضی در فارسی

در زبان فارسی، ۹ نوع فعل ماضی وجود دارد. فهرستی از انواع فعل ماضی در ادامه ارائه شده است. برای یادگیری بهتر فعل‌های ماضی و همچنین آشنایی بیشتر با ساختار آن‌ها می‌توانید به فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس مراجعه نمایید.

در ادامه، ساختار و کاربرد هر کدام از این فعل‌ها را به دقت بررسی خواهیم کرد.

فعل ماضی ساده یا مطلق

فعل ماضی ساده، یکی از انواع فعل ماضی در فارسی است که به طور مطلق، از وقوع یک رخداد در زمان گذشته خبر می‌دهد. این نوع فعل را ماضی مطلق نیز نامیده‌اند، زیرا معنای آن به صورت مطلق است و حالت استمرار، تردید، تمنا و… در معنای آن وجود ندارد. در صورتی که بخواهید با کاربرد سایر فعل‌های ماضی نیز آشنا شوید، مشاهده فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس را به شما توصیه می‌کنیم.

ساخت فعل ماضی ساده

فعل مضارع ساده با اضافه شدن شناسه به بن ماضی فعل اصلی ساخته می‌شود. ساختار کلی این نوع از فعل ماضی را در ادامه می‌بینید.

نکته: شناسه فعل ماضی ساده در حالت سوم‌ شخص مفرد، صفر یا تهی (ø) است.

صرف فعل ماضی ساده

به عنوان نمونه، صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی ساده، در جدول زیر نشان داده شده است.

برای ساخت بسیاری از فعل‌های ماضی از بن ماضی استفاده می‌شود. به همین خاطر، توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با بن ماضی و ساخت آن، به مطلب زیر در مجله فرادرس مراجعه کنید.

مثال فعل ماضی ساده

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل‌های ماضی ساده، به مثال‌های زیر توجه کنید. البته با مشاهده فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس می‌توانید مثال‌های بیشتری از فعل ماضی ساده را بیاموزید.

مثال اول برای فعل ماضی ساده

در این جمله، از فعل ماضی ساده «شکست» استفاده شده است. بن ماضی «شکست» و شناسه ø، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.

گلدان شکست.

مثال دوم برای فعل ماضی ساده

در بیت زیر، سه فعل ماضی ساده به کار رفته است. فعل‌های «آمدند»، «دیدند» و «رفتند»، در این بیت به صورت ماضی ساده آمده‌اند. «آمدند» از بن ماضی «آمد» و شناسه «ـَ ند» تشکیل شده است. بن ماضی «دید» و شناسه «ـَ ند» فعل «دیدند» را تشکیل داده‌اند. «رفتند» هم با استفاده از بن ماضی «رفت» و شناسه «ـَ ند» ساخته شده است.

مثال سوم برای فعل ماضی ساده

در این مثال نیز از فعل ماضی ساده «گذشتید» استفاده شده است. بن ماضی «گذشت» و شناسه «ید»، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.

کاربرد فعل ماضی ساده یا مطلق

فعل ماضی ساده یکی از پرکاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی است. فهرستی از کاربردهای متنوع این فعل در ادامه ارائه می‌شود.

• اشاره به رخدادی در زمان گذشته، به صورت مطلق و بدون معنای استمرار و التزام، مانند: پرنده کنار پنجره نشست.
• اشاره به رخدادهای زمان حال، مانند: من که همین حالا رفتم. (در حالی که گوینده هنوز نرفته و به زودی می‌خواهد برود.)
• اشاره به رخدادهای زمان آینده، مانند: اگر تا یک ساعت دیگر نیامدی، من رفتم.
• به جای ماضی استمراری در فعل‌های مشتق از «بودن»، مانند: چند ساعتی بود که دلم نوشیدنی خنک می‌خواست.
• به جای ماضی استمراری در فعل‌های مشتق از «داشتن»، مانند: مدت‌ها بود این کتاب را داشت اما آن را نمی‌خواند.
• در ساختار فعل ماضی مستمر، مانند: داشتم می‌گفتم
• در ساختار فعل ماضی بعید، مانند: گفته بودم

فعل ماضی ساده منفی

برای منفی کردن فعل ماضی ساده، لازم است «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای بن ماضی فعل اضافه کنید. ساختمان فعل‌های ماضی ساده منفی را در ادامه می‌بینید.

به طور مثال، مصدر «شنیدن» در جدول زیر به صورت ماضی ساده منفی صرف شده است.

مثال فعل ماضی ساده منفی

برای یادگیری بهتر فعل‌های ماضی ساده منفی، به مثال‌های زیر مراجعه کنید.

• آیا دیروز به کتاب‌‌فروشی نرفتید؟
• با اینکه میوه‌های درخت رسیده بودند، مادر آن‌ها را نچید.

فعل ماضی ساده مجهول

برای ساخت فعل ماضی ساده مجهول از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود. به این صورت که ابتدا فعل اصلی به شکل صفت مفعولی (بن ماضی + ه) درمی‌آید. سپس مصدر «شدن» به صورت ماضی ساده صرف شده و به آن اضافه می‌شود. فرمول کلی فعل ماضی ساده در ادامه نشان داده شده است.

برای یادگیری فرمول ساخت سایر فعل‌های ماضی در فارسی می‌توانید به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید. در جدول زیر، صرف فعل ماضی ساده مجهول را مشاهده می‌کنید:

نکته: برای منفی کردن فعل ماضی ساده مجهول، لازم است «ن‍ـ» را به ابتدای بن ماضی «شد» اضافه کنید. مانند: دیده نشدم، دیده نشدی، دیده نشد، دیده نشدیم، دیده نشدید، دیده نشدند.

مثال فعل ماضی ساده مجهول

به کمک مثال‌های جدول زیر می‌توانید با ساختار فعل ماضی ساده مجهول بیشتر آشنا شوید.

یادگیری انواع فعل ماضی فارسی

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس، گفتیم که فعل‌های ماضی از پرکاربردترین فعل‌های فارسی هستند. با این حال، نمی‌توان انکار کرد که زبان فارسی، علاوه بر فعل‌های ماضی، فعل‌های متنوع دیگری هم دارد که برای اشاره به رخدادهای زمان حال و آینده به کار می‌روند. یادگیری انواع فعل ماضی در فارسی زمانی سودمند خواهد بود که تاحدودی با فعل‌های دیگر فارسی نیز آشنایی داشته باشید.

برای اینکه به شناختی کلی از فعل‌های دیگر فارسی برسید، ساده‌ترین راه این است که سری به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس بزنید. فیلم اول بر انواع فعل‌های فارسی متمرکز شده اما فیلم دوم، علاوه بر آموزش فعل‌های فارسی، چندین نکته کاربردی را در زمینه ادبیات و آرایه‌های ادبی در اختیارتان قرار می‌دهد.

همچنین به آن دسته از مخاطبانی که قصد دارند مهارت‌های خود را در زمینه نگارش و تشخیص آرایه‌های ادبی تقویت کنند، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم‌های مجموعه آموزشی زیر نهایت بهره را ببرند.

فعل ماضی نقلی

فعل ماضی نقلی یکی دیگر از انواع فعل ماضی در فارسی است. از فعل ماضی نقلی معمولاً برای اشاره به رخدادهایی استفاده می‌شود که در گذشته اتفاق افتاده‌اند اما تأثیر آن‌ها در زمان حال نیز باقی مانده است.

ساخت فعل ماضی نقلی

فعل ماضی نقلی با استفاده از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل‌ کمکی ساخته می‌شود. ساختار این فعل در ادامه، نشان داده شده است.

صرف فعل ماضی نقلی

صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی نقلی، در جدول زیر نشان داده شده است.

نکته: در ساختار فعل ماضی نقلی، می‌توان فعل کمکی را با قرینه و یا بدون قرینه حذف کرد. برای یادگیری بهتر این نکته به جمله‌های زیر دقت کنید.

• پرنده پریده و پرواز کرده است: فعل کمکی «است» از فعل «پریده است»، به قرینه لفظی «است» در فعل «پرواز کرده است» حذف شده است.
• از حل مشکلات خود عاجز شده: فعل کمکی «است» در فعل «شده است» بدون قرینه حذف شده است.

مثال فعل ماضی نقلی

به کمک مثال‌های زیر می‌توانید با ساختمان فعل‌های ماضی نقلی بیشتر آشنا شوید.

مثال ۱

در جمله زیر، کاربرد فعل ماضی نقلی «کاشته است» را می‌بینید. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (کاشت + ه) و فعل کمکی «است» ساخته شده است.

باغبان در سرتاسر باغ، گل‌های سرخ و زرد کاشته است.

نویسنده در این جمله، به رخدادی اشاره کرده است که در گذشته اتفاق افتاده (کاشتن گل) اما تأثیر آن در زمان حال نیز باقی مانده است.

مثال ۲

در این مثال، از فعل ماضی نقلی «نشسته‌اند» استفاده شده است. ساختار این فعل را صفت مفعولی (نشست + ه) و شناسه «اند» تشکیل می‌دهند.

مثال ۳

«خوانده‌ایم» و «گفته‌ایم» دو نمونه از فعل‌های ماضی نقلی هستند که کاربرد آن‌ها را در این مثال مشاهده می‌کنید.

کاربرد فعل ماضی نقلی

کاربردهای اصلی فعل ماضی نقلی عبارتند از:

• اشاره به رخدادی که در گذشته شروع شده است و همچنان ادامه دارد. مانند: همگی عازم سفر شده‌اند.
• اشاره به رخدادی در گذشته، در حالی که گوینده به وقوع فعل اشراف نداشته است. مانند: گویا هواپیما در نزدیکی مناطق مسکونی افتاده است.
• اشاره به رخدادی که در گذشته اتفاق افتاده اما هنوز پیامدهای آن باقی مانده است. مانند: دوستم به خانه ما آمده است. (دوست گوینده هنوز هم در خانه است.)
• اشاره به اتفاقی که رخ نداده (به صورت منفی) اما ممکن است رخ بدهد. مانند: پدر هنوز هم کتاب‌هایی دارد که آن‌ها را نخوانده است.

علاوه بر این‌ها، فعل ماضی نقلی کاربردهای دیگری نیز دارد که آن‌ها را در ادامه می‌بینید.

• به جای ماضی التزامی، مانند: احتمالاً تا الآن مهمان‌ها به خانه رسیده‌اند.
• در ساختار ماضی مستمر نقلی: داشته می‌گفته است.
• در ساختار فعل ماضی ابعد: شنیده بوده‌اند.

چنانچه بخواهید ساختار و کاربردهای فعل ماضی نقلی را به طور دقیق‌تر بیاموزید، می‌توانید به فیلم رایگان آموزشی فعل در فارسی فرادرس مراجعه کنید.

فعل ماضی نقلی منفی

برای منفی کردن فعل ماضی نقلی، تنها لازم است «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای صفت مفعولی اضافه کنید. ساختار فعل ماضی نقلی منفی را در ادامه مشاهده می‌کنید.

مثال فعل ماضی نقلی منفی

در ادامه، مثال‌هایی را از فعل ماضی نقلی منفی در جمله مشاهده می‌کنید.

• به نظر می‌آید آن‌ها هنوز از خانه جدید را ندیده‌اند.
• هنوز به ما نگفته‌اند که چه کسانی قرار است در مراسم شرکت کنند.

ماضی نقلی مجهول

برای مجهول کردن فعل ماضی نقلی، لازم است فعل اصلی را به صورت صفت مفعولی (بن ماضی + ه) درآورید، سپس صفت مفعولی «شده» و فعل کمکی را به آن اضافه کنید. ساختار فعل ماضی نقلی مجهول را در ادامه مشاهده می‌کنید.

به عنوان مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر به صورت ماضی نقلی معلوم و مجهول صرف شده است.

نکته: در صورتی که بخواهید فعل ماضی نقلی مجهول را منفی کنید، کافی‌ست به ابتدای صفت مفعولی «شده»، «ن‍ـ» منفی‌ساز را اضافه کنید. مانند: دیده نشده‌ام، دیده نشده‌ای، دیده نشده است، دیده نشده‌‌ایم، دیده نشده‌اید، دیده نشده‌اند.

مثال فعل ماضی نقلی مجهول

در ادامه، مثال‌های بیشتری از فعل ماضی نقلی مجهول در اختیارتان قرار می‌گیرد.

فعل ماضی استمراری

فعل ماضی استمراری، یکی از رایج‌ترین انواع فعل ماضی در فارسی است. برای اشاره به وقایعی که در زمان گذشته استمرار و ادامه داشته‌اند، از فعل ماضی استمراری استفاده می‌شود. نحوه صرف فعل ماضی استمراری و سایر فعل‌های فارسی در فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس به دقت توضیح داده شده است. برای مشاهده این فیلم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.

ساخت فعل ماضی استمراری

فعل ماضی استمراری از پیشوند «می»، بن ماضی فعل اصلی و شناسه ساخته می‌شود. فرمول زیر، ساختار این فعل را به خوبی نشان می‌دهد.

صرف فعل ماضی استمراری

به عنوان نمونه، صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی استمراری، در جدول زیر ارائه شده است.

مثال فعل ماضی استمراری

در این بخش، مثال‌هایی از فعل ماضی استمراری در جمله‌ها و شعرهای فارسی نشان داده شده است.

مثال اول برای فعل ماضی استمراری

در این جمله، «می‌داد» به عنوان فعل ماضی استمراری به کار رفته است. این فعل با استفاده از پیشوند «می»، بن ماضی «داد» و شناسه تهی (ø) ساخته شده است.

رهگذر آرام‌آرام به گربه غذا می‌داد.

مثال دوم برای فعل ماضی استمراری

در بیت زیر، دو فعل ماضی استمراری «می‌جستند» و «می‌شستند» به کار رفته است. فعل اول با استفاده از پیشوند «می»، بن ماضی «جست» و شناسه «ـَ ند» ساخته شده است. فعل دوم از پیشوند «می»، بن ماضی «شست» و شناسه «ـَ ند» تشکیل شده است.

مثال سوم برای فعل ماضی استمراری

در این بیت، از فعل ماضی استمراری «می‌شنیدید» استفاده شده است. پیشوند «می»، بن ماضی «شنید» و شناسه «ید»، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.

کاربرد فعل ماضی استمراری

فعل ماضی استمراری، از رایج‌ترین انواع فعل ماضی در فارسی است که هم کاربردهای متنوعی دارد و هم می‌تواند جایگزین فعل‌های دیگر شود. فهرستی از کاربردهای فعل ماضی استمراری را در ادامه مشاهده می‌کنید.

• اشاره به رخدادی در زمان گذشته، همراه با معنای استمرار، مانند: رودها از دامنه کوه، به سمت پایین سرازیر می‌شدند.
• اشاره به رخدادی تکراری در زمان گذشته، مانند: هر روز، صبح زود، به گل‌ها آب می‌دادم.
• اشاره به عادت در زمان گذشته، مانند: همیشه درس‌هایم را قبل از امتحان دوباره می‌خواندنم.
• اشاره به رخدادی همزمان با رخداد دیگر، مانند: از خانه خارج می‌شدم که همسایه جدید را دیدم.
• به جای فعل مضارع التزامی، مانند: کاش امسال هم پرندگان مهاجر به اینجا می‌آمدند.
• به جای فعل ماضی التزامی، مانند: ای کاش شما هم دیروز به ملاقات بیمار می‌آمدید.

فعل ماضی استمراری منفی

فعل ماضی استمراری منفی از «ن‍ـ» منفی‌ساز، پیشوند «می»، بن ماضی فعل و شناسه تشکیل می‌شود. با دقت به فرمول زیر، می‌توانید به راحتی ساخت فعل ماضی استمراری منفی را بیاموزید.

به طور مثال، صرف مصدر «شنیدن» به صورت فعل ماضی استمراری منفی، در جدول زیر نشان داده شده است.

مثال فعل ماضی استمراری منفی

به کمک مثال‌های زیر می‌توانید با ساختار فعل ماضی استمراری منفی بیشتر آشنا شوید.

• فروشندگان عروسک‌های قدیمی را پشت ویترین نمی‌گذاشتند.
• کشاورزان نمی‌خواستند زمین را برای کشت غلات آماده کنند.

فعل ماضی استمراری مجهول

ساختمان فعل ماضی استمراری مجهول از صفت مفعولی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، بن ماضی «شد» و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل در فرمول زیر به خوبی نشان داده شده است.

به طور مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر، به صورت ماضی استمراری مجهول صرف شده است.

نکته: چنانچه بخواهید فعل ماضی استمراری مجهول را به صورت منفی درآورید، لازم است «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای پیشوند «می» اضافه کنید. مانند: دیده نمی‌شدم، دیده نمی‌شدی، دیده نمی‌شد، دیده نمی‌شدیم، دیده نمی‌شدید، دیده نمی‌شدند. برای یادگیری ساختار سایر فعل‌های ماضی نیز می‌توانید از نکته‌های فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس کمک بگیرید.

مثال فعل ماضی استمراری مجهول

نمونه‌های بیشتری از فعل ماضی استمراری مجهول در جدول زیر ارائه شده است.

ماضی نقلی مستمر

فعل ماضی نقلی مستمر نیز یکی از انواع فعل ماضی در فارسی به شمار می‌آید. این فعل برخی از ویژگی‌های فعل ماضی نقلی و ماضی استمراری را به طور همزمان در خود دارد. 

ساخت فعل ماضی نقلی مستمر

در ساختار فعل ماضی نقلی مستمر، از پیشوند «می»، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی استفاده می‌شود. ساختار این فعل را در ادامه می‌بینید.

صرف فعل ماضی نقلی مستمر

به عنوان مثال، صرف مصدر «گفتن» به صورت ماضی نقلی مستمر در جدول زیر نشان داده شده است.

مثال فعل ماضی نقلی مستمر

در این بخش، مثال‌هایی را از کاربرد فعل ماضی نقلی مستمر در جمله‌های فارسی می‌بینید.

مثال ۱

در این جمله، فعل ماضی نقلی مستمر «می‌گفته‌اند» به کار رفته است. این فعل با استفاده از پیشوند «می»، صفت مفعولی (گفت + ه) و فعل کمکی «اند» ساخته شده است.

قدما می‌گفته‌اند که در دل کوه‌ها، خردمندی می‌زیسته است.

در همین جمله، «می‌زیسته است» نیز به عنوان فعل ماضی نقلی مستمر به کار رفته است. این فعل از پیشوند «می»، صفت مفعولی (زیست + ه) و فعل کمکی «است» تشکیل شده است.

مثال ۲

کاربرد فعل «می‌خوانده‌اند» را به عنوان فعل ماضی نقلی مستمر، در بیت زیر می‌بینید. این فعل با استفاده از پیشوند «می»، صفت مفعولی (خواند + ه) و فعل کمکی «اند» ساخته شده است.

مثال ۳

«می‌رفته است» فعل سوم‌ شخص مفرد از مصدر «رفتن» است که در این جمله به صورت ماضی نقلی مستمر آمده است. این فعل از پیشوند «می»، صفت مفعولی (رفت + ه) و فعل کمکی «است» تشکیل شده است.

کاربرد فعل ماضی نقلی مستمر

هنگامی که در یک فعل هم ویژگی‌های فعل ماضی نقلی و هم مشخصه‌های فعل ماضی استمراری وجود داشته باشد، از فعل ماضی نقلی مستمر استفاده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با کاربرد فعل ماضی نقلی مستمر، به مثال زیر دقت کنید.

• در تمامی کتاب‌های دستور زبان، فعل‌های زبان فارسی را به سه دسته تقسیم می‌کرده‌اند.

فعل این جمله به صورت ماضی نقلی مستمر آمده است. این فعل برخی از ویژگی‌های فعل‌های ماضی نقلی و ماضی استمراری را به طور همزمان دارد. از یک طرف، مانند فعل‌های ماضی استمراری، به وقوع فعلی اشاره کرده که در گذشته چند بار تکرار شده است. از سوی دیگر نیز مانند فعل‌های ماضی نقلی، نشان‌دهنده رخدادی است که در گذشته اتفاق افتاده اما تأثیر آن هنوز هم باقی مانده است.

فعل ماضی نقلی مستمر منفی

فعل ماضی نقلی مستمر منفی از «ن‍ـ» منفی‌ساز، پیشوند «می»، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی ساخته می‌شود. در زیر، فرمول ساخت این فعل را می‌بینید.

در جدول زیر، صرف یک مورد از فعل‌های ماضی نقلی مستمر منفی را می‌بینید.

مثال فعل ماضی نقلی مستمر منفی

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی نقلی مستمر منفی، به مثال‌های زیر دقت کنید.

• با اینکه بارها همدیگر را دیده بودیم، یکدیگر را نمی‌شناخته‌ایم.
• کسی هرگز باغچه پشت خانه ما را نمی‌دیده است.

فعل ماضی نقلی مستمر مجهول

صورت مجهول فعل ماضی نقلی مستمر از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، صفت مفعولی از مصدر «شدن» و فعل کمکی تشکیل می‌شود. برای یادگیری بهتر ساختار این فعل، به فرمول زیر دقت کنید.

در جدول زیر، صرف مصدر «دیدن» را به صورت ماضی نقلی مستمر مجهول مشاهده می‌کنید.

نکته: برای منفی کردن فعل ماضی نقلی مستمر مجهول، باید «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای پیشوند «می» اضافه کنید. مانند: دیده نمی‌شده‌ام، دیده نمی‌شده‌ای، دیده نمی‌شده است، دیده نمی‌شده‌‌ایم، دیده نمی‌شده‌اید، دیده نمی‌شده‌اند.

مثال فعل ماضی نقلی مستمر مجهول

در ادامه، مثال‌های بیشتر و متنوع‌تری از فعل ماضی نقلی مستمر مجهول ارائه شده است.

فعل ماضی بعید

فعل ماضی بعید از رایج‌ترین انواع فعل ماضی در فارسی است که برای نشان دادن وقوع یک رویداد در گذشته دور به کار می‌رود. برای آشنایی بیشتر با کاربرد فعل ماضی بعید و سایر فعل‌های زمان گذشته می‌توانید به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است.

ساخت فعل ماضی بعید

فعل ماضی بعید از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، بن ماضی از مصدر «بودن» و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.

صرف فعل ماضی بعید

صرف مصدر «گفتن» را به صورت ماضی بعید، در جدول زیر می‌بینید.

مثال فعل ماضی بعید

برای یادگیری بیشتر فعل ماضی بعید، به جمله‌ها و مثال‌های زیر دقت کنید. برای آموختن مثال‌های بیشتر، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزشی فارسی پایه نهم فرادرس را مشاهده کنید.

مثال اول برای فعل ماضی بعید

در مثال زیر، از فعل ماضی بعید «رفته بودند» استفاده شده است. صفت مفعولی (رفت + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ـَ ند» این فعل را تشکیل داده‌اند.

به خارج از کشور رفته بودند تا در همایش مهمی شرکت کنند.

مثال دوم برای فعل ماضی بعید

دو فعل «دیده بودند» و «شنیده بودند» نمونه‌هایی از فعل ماضی بعید هستند که کاربرد آن‌ها را در این مثال می‌بیند.

از عطاء من چشم‌ها آن را دیده بودند و گوش‌ها جنس آن شنیده بودند.
(مولانا)

فعل اول با استفاده از صفت مفعولی (دید + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ـَ ند» ساخته شده است. فعل دوم نیز با کنار هم آمدن صفت مفعولی (شنید + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ـَ ند» به دست آمده است.

مثال دوم برای فعل ماضی بعید

در این بیت، از دو فعل ماضی بعید «فرستاده بود» و «داده بود» استفاده شده است. فعل اول از صفت مفعولی (فرستاد + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه «ø» ساخته شده است. فعل دوم نیز از صفت مفعولی (داد + ه)، بن ماضی «بود» و شناسه ø تشکیل شده است.

کاربرد فعل ماضی بعید

کاربردهای فعل ماضی بعید شامل این موارد است:

• اشاره به اتفاقی که در گذشته دور رخ داده است. مانند: ده‌ها سال پیش، اجداد آن‌ها از گرجستان به ایران آمده بودند.
• اشاره به اتفاقی که قبل از اتفاق دیگری رخ داده است. مانند: به خانه رسیده بودم که بارندگی شروع شد.

فعل ماضی بعید منفی

فعل ماضی بعید منفی با اضافه کردن «ن‍ـ» منفی‌ساز به ابتدای صفت مفعولی ساخته می‌شود. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.

صرف مصدر «شنیدن» به عنوان فعل ماضی بعید منفی، در جدول زیر ارائه شده است.

مثال فعل ماضی بعید منفی

برای آشنایی بیشتر با روش ساخت فعل ماضی بعید منفی، به مثال‌های زیر توجه کنید.

• کاش در فصل زمستان به مسافرت نرفته بودیم.
• تا به حال مراسم‌های خانوادگی‌تان را ندیده بودید؟

فعل ماضی بعید مجهول

فعل ماضی بعید مجهول از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «شدن»، بن ماضی «بود» و شناسه تشکیل می‌شود. در فرمول زیر، ساختار فعل ماضی بعید مجهول را مشاهده می‌کنید.

به عنوان مثال، مصدر «دیدن» در جدول زیر به صورت ماضی بعید معلوم و مجهول صرف شده است.

نکته: فعل ماضی بعید مجهول منفی با اضافه کردن «ن‍ـ» به ابتدای صفت مفعولی «شده» به دست می‌آید. مانند: دیده نشده بودم، دیده نشده بودی، دیده نشده بود، دیده نشده بودیم، دیده نشده بودید، دیده نشده بودند.

مثال فعل ماضی بعید مجهول

مثال‌های دیگری از فعل ماضی بعید مجهول در جدول زیر نشان داده شده است.

ویژگی‌های اصلی فعل‌ های فارسی

در بخش‌های قبلی این مطلب گفتیم که فعل‌های فارسی را می‌توان به لحاظ زمان، در سه دسته فعل‌های ماضی، مضارع و آینده قرار داد. در سایر بخش‌های این نوشته نیز کوشیدیم تا به طور خاص، انواع فعل‌های ماضی و ساختار و کاربرد آن‌ها را معرفی کنیم. با این حال، خوب است به این نکته هم توجه داشته باشید که فعل‌های فارسی ویژگی‌ها و مشخصه‌های متنوع دیگری نیز دارند که می‌توانیم بر اساس آن‌ها، این فعل‌ها را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار دهیم.

به‌ طور مثال، می‌توان به شخص و شمار فعل‌ها اشاره کرد. اگر بخواهیم فعل‌های فارسی را از نظر شخص و شمار تقسیم‌بندی کنیم، باید آن‌ها را در شش دسته جداگانه قرار دهیم. به این نکته هم توجه داشته باشید که شناخت شخص و شمار فعل یا سایر ویژگی‌های آن در یادگیری مقوله زمان در فعل‌های فارسی برایتان مفید خواهد بود. برای آشنایی بیشتر با فعل‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس استفاده کنید.

به مخاطبانی که قصد دارند در یادگیری دستور زبان فارسی، آرایه‌های ادبی، همچنین ویرایش و نگارش متون فارسی، از کتاب‌ها و کلاس‌های درس فراتر بروند، توصیه می‌کنیم سری به مجموعه آموزش‌های زیر در فرادرس بزنند.

فعل ماضی ابعد

فعل ماضی ابعد برای اشاره به وقایعی به کار می‌رود که در گذشته دور اتفاق افتاده‌اند. از این فعل برای نشان دادن رویدادهایی استفاده می‌شود که در زمان گذشته و قبل از اتفاق دیگری رخ داده‌اند. فعل ماضی ابعد از کم‌کاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی به شمار می‌آید.

ساخت فعل ماضی ابعد

برای صرف فعل ماضی ابعد، از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «بودن» و فعل کمکی استفاده می‌شود. در زیر، فرمول ساخت این فعل را می‌بینید.

در جدول زیر، فعل ماضی ابعد از مصدر «گفتن» نشان داده شده است.

مثال فعل ماضی ابعد

برای تشخیص بهتر فعل ماضی ابعد در میان سایر انواع فعل ماضی در فارسی، به مثال‌های زیر دقت کنید.

مثال ۱

در جمله زیر، از فعل ماضی ابعد «خورده بوده‌اند» استفاده شده است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (خورد + ه)، صفت مفعولی «بوده» و فعل کمکی «اند» به دست آمده است.

قبل از اینکه ما برسیم، غذایشان را خورده بوده‌اند.

مثال ۲

در جمله زیر، «دزدیده بوده‌اند» به عنوان فعل ماضی ابعد به کار رفته است. ساختار این فعل از صفت مفعولی (دزدید + ه)، صفت مفعولی «بوده» و فعل کمکی «اند» ساخته شده است.

شاید قبل از رسیدن صاحب‌خانه، سارقان همه وسایل را دزدیده بوده‌اند.

مثال ۳

در این مثال، از فعل ماضی ابعد «برده بوده‌ام» استفاده شده است. این فعل از صفت مفعولی (برد + ه)، صفت مفعولی «بوده» و فعل کمکی «ام» تشکیل شده است.

مطمئنم قبل از مسافرت، همه مدارک را برده بوده‌‌ام.

کاربرد فعل ماضی ابعد

هرگاه گوینده یا نویسنده بخواهد به رخدادی اشاره کند که در گذشته و قبل از رویداد دیگری اتفاق افتاده است یا بخواهد وقوع یک فعل را به صورت نقل حکایت بیان کند، از فعل ماضی ابعد استفاده می‌کند. برای آشنایی بیشتر با کاربرد فعل ماضی ابعد، به مثال زیر دقت کنید.

• دوستم می‌گفت که پیش از به هوش آمدن بیمار، به ملاقاتش رفته بوده است.

در جمله بالا، با دو رخداد روبه‌روییم که یکی از آن‌ها قبل از آن دیگری رخ داده است. در واقع، ابتدا گوینده به ملاقات بیمار رفته و سپس بیمار به هوش آمده است. در این جمله، برای نشان دادن اتفاقی که قبل از اتفاق دیگری رخ داده، از فعل ماضی ابعد استفاده شده است.

از سوی دیگر، این جمله حالت نقل‌قول دارد و همین ویژگی باعث شده تا گوینده برای ادای مقصود خود، از فعل ماضی ابعد استفاده کند.

فعل ماضی ابعد منفی

صورت منفی فعل ماضی ابعد با اضافه کردن «ن‍ـ» منفی‌ساز به ابتدای صفت مفعولی فعل اصلی به دست می‌آید. برای شناخت بهتر ساختار این فعل، به مثال زیر دقت کنید.

به عنوان مثال، مصدر «شنیدن» در جدول زیر به صورت ماضی ابعد منفی صرف شده است.

مثال فعل ماضی ابعد منفی

در ادامه، مثال‌های بیشتری از فعل ماضی ابعد منفی در اختیارتان قرار می‌گیرد.

• قبل از اینکه به خانه ما برسند چیزی در مورد مهمانی امروز نگفته بوده‌اند.
• تا سال گذشته، هیچ کودکی را به نوان‌خانه نسپرده بودند.

فعل ماضی ابعد مجهول

ساختار فعل ماضی ابعد مجهول از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «شدن»، صفت مفعولی از مصدر «بودن» و فعل کمکی ساخته می‌شود. ساختمان این فعل در فرمول زیر نشان داده شده است.

در جدول زیر، صرف یک مورد از فعل‌های ماضی ابعد مجهول نشان داده شده است.

نکته: برای منفی کردن فعل ماضی ابعد مجهول، باید پیشوند «ن‍ـ» را به ابتدای صفت مفعولی «شده» اضافه کنید. مانند: دیده نشده بوده‌ام، دیده نشده بوده‌ای، دیده نشده بوده است، دیده نشده بوده‌ایم، دیده نشده بوده‌اید، دیده نشده بوده‌اند.

مثال فعل ماضی ابعد مجهول

برای دیدن مثال‌های متنوع‌تر از ساختار فعل ماضی ابعد مجهول، به جدول زیر مراجعه کنید.

فعل ماضی التزامی

فعل ماضی التزامی، یکی از انواع فعل ماضی در فارسی است که برای اشاره به وقوع یک رخداد در زمان گذشته، همراه با حالت تردید، تمنا، شرط و… به کار می‌رود. برای اینکه به اطلاعات بیشتری در مورد این فعل و سایر فعل‌های فارسی دسترسی داشته باشید، پیشنهاد می‌کنیم سری به فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس بزنید که لینک آن نیز در ادامه آورده شده است:

ساخت فعل ماضی التزامی

برای ساخت فعل ماضی التزامی، از صفت مفعولی (بن ماضی + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه استفاده می‌شود. ساختار این فعل را در فرمول زیر مشاهده می‌کنید.

صرف فعل ماضی التزامی

به عنوان نمونه، می‌توانید صرف مصدر «گفتن» را به صورت ماضی التزامی در جدول زیر مشاهده کنید. ساختار این فعل نیز در جدول نشان داده شده است.

مثال فعل ماضی التزامی

در ادامه، مثال‌هایی از کاربرد فعل ماضی التزامی در جمله‌های فارسی ارائه شده است.

مثال اول برای فعل ماضی التزامی

در این مثال، فعل ماضی التزامی «رسیده باشد» به کار رفته است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (رسید + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه «ـَ د» ساخته شده است.

اگر به خانه رسیده باشد، به شما خبر می‌دهد.

مثال دوم برای فعل ماضی التزامی

در جمله زیر، از فعل ماضی التزامی «کاشته باشد» استفاده شده است. ساختار این فعل از صفت مفعولی (کاشت + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه «ـَ د» تشکیل شده است.

احتمالاً تمامی گل‌ها را باغبان در باغ کاشته باشد.

مثال سوم برای فعل ماضی التزامی

در مثال زیر، از فعل «آمده باشند» به عنوان فعل ماضی التزامی استفاده شده است. صفت مفعولی (آمد + ه)، بن مضارع «باش» و شناسه «ـَ ند» ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.

کاش تا برسیم، آن‌ها هم آمده باشند.

کاربرد فعل ماضی التزامی

کاربردهای فعل ماضی التزامی در فهرست زیر نشان داده شده است.

• اشاره به رخدادی در زمان گذشته، همراه با شک و تردید، مانند: شاید تا حالا به خانه رسیده باشد.
• اشاره به رخدادی در زمان گذشته، همراه با آرزو و تمنا، مانند: کاش کتاب مرا هم با خودش آورده باشد.
• در جمله‌های شرطی، مانند: اگر نقد این کتاب را خوانده باشی، حتماً با محتوای کلی آن هم آشنا هستی.
• در جمله‌های همراه با تشبیه، مانند: خورشید درست مانند پرنده درخشانی است که در آسمان نشسته باشد.
• بعد از ادات استثنا (مگر)، مانند: من که حرفی نزده‌ام، مگر اینکه شما زده باشید.
• برای بیان لزوم یا صواب، مانند: هر نویسنده‌ باید دایره واژگانی گسترده‌ای در ذهن داشته باشد.
• به جای فعل امر دوم‌ شخص از مصدر «داشتن»، مانند: توجه داشته باشید که فردا تمامی ادارات تعطیل خواهد بود.

فعل ماضی التزامی منفی

برای منفی کردن فعل ماضی التزامی، باید «ن‍ـ» منفی‌ساز را پیش از صفت مفعولی قرار دهید. در ادامه، ساختار فعل ماضی التزامی منفی نشان داده است.

در جدول زیر، صرف مصدر «شنیدن» به عنوان فعل ماضی التزامی منفی نشان داده شده است.

مثال فعل ماضی التزامی منفی

در این بخش، مثال‌های بیشتری از فعل ماضی التزامی منفی ارائه می‌شود.

• بعید نیست هنوز کسی از ماجرای سرقت باخبر نشده باشد.
• احتمالاً خیلی‌ها بازی فوتبال دیشب را ندیده باشند.

فعل ماضی التزامی مجهول

برای مجهول کردن فعل ماضی التزامی، از فعل کمکی «شدن» استفاده می‌شود. فعل ماضی التزامی مجهول با استفاده از صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، صفت مفعولی از مصدر «شدن»، بن مضارع «باش» و شناسه ساخته می‌شود. ساختار این فعل در ادامه نشان داده شده است.

در جدول زیر، مصدر «دیدن» به صورت ماضی التزامی معلوم و مجهول صرف شده است.

نکته: برای منفی کردن فعل ماضی التزامی مجهول، باید «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای صفت مفعولی «شده» اضافه کنید. مانند: دیده نشده باشم، دیده نشده باشی، دیده نشده باشد، دیده نشده باشیم، دیده نشده باشید، دیده نشده باشند.

برای آشنایی بیشتر با فعل ماضی التزامی مجهول و سایر انواع فعل‌ ماضی در فارسی، مشاهده فیلم رایگان آموزشی فعل در فارسی فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

مثال فعل ماضی التزامی مجهول

در این بخش، می‌توانید مثال‌های بیشتری را از فعل ماضی التزامی مجهول مشاهده کنید.

فعل ماضی مستمر یا ملموس

فعل ماضی مستمر یا ملموس از پرکاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی است که در حال وقوع بودن یا در شُرُف وقوع بودن یک رویداد را در زمان گذشته نشان می‌دهد. این فعل برخلاف بسیاری از انواع فعل‌ فارسی، در متون کهن کاربرد نداشته و در دوران معاصر به وجود آمده است.

ساخت فعل ماضی مستمر

فعل ماضی مستمر از بن ماضی «داشتن»، شناسه، پیشوند «می»، بن ماضی فعل اصلی و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل را در فرمول زیر می‌بینید.

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی مستمر به جدول زیر توجه کنید.

به منظور یادگیری بهتر فعل ماضی مستمر، به نکته‌های زیر دقت کنید.

• در ساختار فعل ماضی مستمر، فعل مشتق از مصدر «داشتن»، نقش فعل کمکی را به عهده دارد.
• در ساختار فعل ماضی مستمر، هم فعل کمکی و هم فعل اصلی، هر دو صرف می‌شوند و با شناسه فعلی به کار می‌روند.
• ممکن است در ساختار فعل ماضی مستمر، بین فعل کمکی و اصلی، به اندازه چند کلمه فاصله باشد. این فاصله ساختار فعل ماضی مستمر را دچار مشکل نمی‌کند.

مثال فعل ماضی مستمر

آنچه در ادامه می‌خوانید، مثال‌هایی است که کاربرد فعل ماضی مستمر را به عنوان یکی از انواع فعل ماضی در فارسی نشان می‌دهند.

مثال ۱

«داشتم می‌رفتم» در مثال زیر به عنوان فعل ماضی مستمر به کار رفته است. این فعل از بن ماضی «داشت»، شناسه «ـَ م»، پیشوند «می»، بن ماضی «رفت» و شناسه «ـَ م» ساخته شده است.

دیروز بعدازظهر، داشتم از مدرسه به خانه می‌رفتم که دوست قدیمی‌ام را دیدم.

مثال ۲

کاربرد فعل ماضی مستمر «داشت می‌آمد» را در این مثال می‌بینید. بن ماضی «داشت»، شناسه ø، پیشوند «می»، بن ماضی «آمد» و شناسه ø، ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.

صبح زود از پنجره دید که خورشید داشت کم‌کم بالا می‌آمد.

مثال ۳

در جمله زیر، فعل ماضی مستمر «داشتیم می‌دیدیم» به کار رفته است. این فعل با استفاده از بن ماضی «داشت»، شناسه «یم»، پیشوند «می»، بن ماضی «دید» و شناسه «یم» ساخته شده است.

همگی داشتیم بازی فوتبال را می‌دیدم که ناگهان برق رفت.

کاربرد فعل ماضی مستمر

کاربردهای فعل ماضی مستمر و مثال‌های آن‌‌ها در ادامه نشان داده شده است.

• اشاره به اتفاقی که در گذشته، در حال وقوع بوده است. مانند: هفته پیش داشتم چمدانم را برای مسافرت می‌بستم.
• اشاره به اتفاقی که در گذشته، در شرف وقوع بوده است. مانند: لیوان داشت از روی میز می‌افتاد که آن را گرفتم.

اگر بخواهید با کاربردهای این فعل در زبان فارسی بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس مراجعه کنید.

فعل ماضی مستمر منفی

فعل ماضی مستمر به صورت منفی درنمی‌آید و صورت منفی این فعل در زبان فارسی به کار نمی‌رود. در صورتی که بخواهید فعل ماضی مستمر را به صورت منفی به کار ببرید، باید از صورت ماضی استمراری منفی به جای آن استفاده کنید.

فعل ماضی مستمر مجهول

فعل ماضی مستمر مجهول از بن ماضی «داشت»، شناسه، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، بن ماضی مصدر «شدن» و شناسه تشکیل می‌شود. ساختار این فعل را در فرمول زیر مشاهده می‌کنید.

در ادامه، صرف مصدر «دیدن» را به صورت ماضی مستمر مجهول مشاهده می‌کنید.

نکته: فعل ماضی مستمر مجهول به صورت منفی درنمی‌آید. در صورتی که بخواهید این فعل را به صورت منفی درآورید، باید از ساخت ماضی استمراری مجهول منفی به جای آن استفاده کنید. مانند: دیده نمی‌شدم، دیده نمی‌شدی، دیده نمی‌شد، دیده نمی‌شدیم، دیده نمی‌شدید، دیده نمی‌شدند.

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی مستمر و صورت مجهول آن، می‌توانید از فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس کمک بگیرید.

مثال فعل ماضی مستمر مجهول

در جدول زیر، نمونه‌هایی از فعل ماضی مستمر مجهول ارائه شده است.

فعل ماضی مستمر نقلی

هرگاه گوینده یا نویسنده بخواهد از یک رخدادِ در حال وقوع یا در شرف وقوع، در زمان گذشته خبر بدهد و آن را به روش نقلی بیان کند، از فعل ماضی مستمر نقلی استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، فعل ماضی مستمر نقلی، ویژگی‌های اصلی فعل ماضی نقلی و ماضی مستمر را به طور همزمان در خود دارد. برای آشنایی بیشتر با این فعل‌ها توصیه می‌کنیم فیلم رایگان آموزش فعل در فارسی فرادرس را تهیه و مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه می‌بینید.

نکته: این فعل در دوره معاصر به وجود آمده و از فارسی محاوره به گونه نوشتاری فارسی راه پیدا کرده است.

ساخت فعل ماضی مستمر نقلی

فعل ماضی مستمر نقلی از صورت ماضی نقلی مصدر «داشتن»، پیشوند «می»، به همراه صورت ماضی نقلی فعل اصلی جمله ساخته می‌شود. فرمول زیر، ساختار این فعل را با جزئیات بیشتری نشان می‌دهد.

صرف فعل ماضی مستمر نقلی

در جدول زیر، مصدر «گفتن» به صورت ماضی مستمر نقلی صرف شده است.

نکته: در ساختار سوم‌شخص ماضی نقلی مستمر، می‌توان فعل کمکی «است» را حذف کرد یا آن را به کار برد.

مثال فعل ماضی مستمر نقلی

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل ماضی مستمر نقلی، به عنوان یکی از کم‌کاربردترین انواع فعل ماضی در فارسی، به مثال‌های زیر توجه کنید.

مثال اول برای فعل ماضی مستمر نقلی

در این مثال، فعل ماضی مستمر نقلی «داشته می‌رفته» به کار رفته است. ساختار این فعل از صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی «است»، پیشوند «می»، صفت مفعولی (رفت + ه) و فعل کمکی «است» تشکیل شده است. همان‌طور که می‌بینید، فعل کمکی «است» از ساختار این فعل، بدون قرینه لفظی، حذف شده است.

گویا داشته به خانه می‌رفته که در راه، تصادف کرده.

مثال دوم برای فعل ماضی مستمر نقلی

در این جمله نیز از فعل ماضی مستمر نقلی «داشته‌اند می‌چیده‌اند» استفاده شده است. صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی «اند»، پیشوند «می»، صفت مفعولی (چید + ه) و فعل کمکی «اند»، ساختار این فعل را می‌سازند.

کل طول روز، داشته‌اند کتاب‌ها را در قفسه‌ها می‌چیده‌اند.

مثال سوم برای فعل ماضی مستمر نقلی

«داشته است می‌خریده است» در جمله زیر به عنوان فعل ماضی مستمر نقلی به کار رفته است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی «است»، پیشوند «می»، صفت مفعولی (خرید + ه) و فعل کمکی «است» ساخته شده است.

دوستم گفت که امروز صبح، داشته است وسایل مهمانی را می‌خریده است.

کاربرد فعل ماضی مستمر نقلی

فعل ماضی مستمر نقلی نسبت به سایر انواع فعل ماضی در فارسی، کاربرد چندانی دارد. از این فعل معمولاً در موارد زیر استفاده می‌شود:

• اشاره به رخدادی که در گذشته، در حال وقوع بوده است. مانند: داشته‌اند می‌رفته‌اند. (عمل رفتن در حال وقوع بوده است.)
• اشاره به رخدادی که در گذشته، در شرف وقوع بوده است. مانند: داشته‌اند می‌انداخته‌اند. (عمل انداختن در شرف وقوع بوده است.)

فعل ماضی مستمر نقلی، در حال وقوع بودن یا در شرف وقوع بودن یک رخداد را به طریقه نقلی نشان می‌دهد.

فعل ماضی مستمر نقلی منفی

فعل ماضی مستمر نقلی در زبان فارسی به صورت منفی به کار نمی‌رود. در صورتی که بخواهید این فعل را به حالت منفی درآورید، باید به جای آن از فعل ماضی نقلی مستمر استفاده کنید. این فعل از «ن‍ـ» منفی‌ساز، پیشوند «می»، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه) و فعل کمکی ساخته می‌شود. ساختار فعل ماضی نقلی مستمر را در ادامه می‌بینید.

صرف مصدر «شنیدن» را به صورت ماضی نقلی مستمر منفی، در ادامه می‌‌بینید.

فعل ماضی مستمر نقلی مجهول

فعل ماضی مستمر نقلی مجهول از صفت مفعولی (داشت + ه)، فعل کمکی، صفت مفعولی فعل اصلی (بن ماضی + ه)، پیشوند «می»، صفت مفعولی از مصدر «شدن» و فعل کمکی تشکیل می‌شود. برای یادگیری ساختار این فعل، به فرمول زیر توجه کنید.

برای یادگیری بهتر این فعل، به جدول زیر دقت کنید.

نکته: فعل ماضی مستمر نقلی مجهول به صورت منفی درنمی‌آید. در صورتی که بخواهید این فعل را به حالت منفی درآورید، باید از ساختار فعل ماضی نقلی مستمر منفی به جای آن استفاده کنید. مانند: دیده نمی‌شده‌ام، دیده نمی‌شده‌ای، دیده نمی‌شده است، دیده نمی‌شده‌ایم، دیده نمی‌شده‌اید، دیده نمی‌شده‌اند.

مثال فعل ماضی مستمر نقلی مجهول

برای آموختن مثال‌‌های بیشتری از فعل ماضی مستمر نقلی مجهول، به جدول زیر توجه کنید.

وجه انواع فعل ماضی در فارسی

جمله‌های فارسی به لحاظ میزان قطعیت یا تردید، یکسان نیستند. برخی از جملات با تردید بیان می‌شوند اما برخی دیگر از قطعیت برخوردارند. برخی دیگر نیز وقوع یک رخداد را به صورت امری نشان می‌دهند. به عنصری که میزان قطعیت یا عدم قطعیت جمله‌ها را نشان می‌دهد، وجه گفته می‌شود. وجه در زبان فارسی به سه دسته تقسیم می‌شود:

• وجه اخباری: در جمله‌هایی با وجه اخباری، گوینده یا نویسنده، مفهوم جمله را با قطعیت بیان می‌کند.
• وجه التزامی: هر گاه وقوع یک فعل با شک و تردید یا تمنا، آرزو، شرط و… بیان شود، وجه جمله از نوع التزامی است.
• وجه امری: وجه امری به جملاتی اختصاص دارد که وقوع فعل در آن‌ها به صورت امر یا درخواست بیان شده باشد.

توجه داشته باشید که فعل ماضی التزامی معمولاً در جمله‌هایی به کار می‌رود که دارای وجه التزامی باشند. سایر انواع فعل ماضی در فارسی، یعنی فعل‌های ماضی ساده، ماضی نقلی، ماضی استمراری، ماضی نقلی مستمر، ماضی بعید، ماضی ابعد، ماضی مستمر و ماضی مستمر نقلی نیز اغلب در جمله‌هایی استفاده می‌شوند که دارای وجه اخباری باشند.

تشخیص انواع فعل ماضی در فارسی

قطعاً با مطالعه بخش‌های قبلی این مطلب متوجه شده‌اید که زبان فارسی فعل‌های متنوعی دارد. در عین حال، همین فعل‌های متنوع ممکن است در برخی مواقع، جایگزین یکدیگر شوند. به طور مثال، ممکن است فعل ماضی ساده به جای فعل آینده به کار برود یا نقش فعل زمان حال را در جمله به عهده بگیرد. در این شرایط، حتی اگر ساختار تمامی انواع فعل ماضی در فارسی را به طور کامل بشناسید، باز هم ممکن است در تشخیص این فعل از سایر فعل‌ها دچار مشکل شوید.

برای حل این مشکل پیشنهاد می‌کنیم علاوه بر فعل‌های ماضی، به سراغ سایر فعل‌های فارسی نیز بروید و سعی کنید با ساختار و کاربرد آن‌‌ها نیز تاحدودی آشنا شوید. به این منظور، می‌توانید از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.

برای دسترسی به سایر آموزش‌های حوزه ادبیات هم می‌توانید به مجموعه فیلم آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.

سؤالات متداول

در این بخش، به برخی از سؤالات متداول در مورد انواع فعل ماضی در فارسی اشاره شده و به آن‌ها پاسخ داده می‌شود.

چه فعل‌هایی را می‌توان به صورت ماضی درآورد؟

به طور کلی، تمام انواع فعل فارسی، اعم از ساده، مرکب و پیشوندی را می‌توان به صورت ماضی صرف کرد. با این حال، برخی از فعل‌ها، مانند «است» یا فعل‌های مشتق از مصدر «هستن» به صورت ماضی درنمی‌آیند.

فعل ماضی نقلی مستمر چه تفاوتی با فعل ماضی مستمر نقلی دارد؟

فعل ماضی نقلی مستمر، در واقع ترکیبی است از فعل ماضی نقلی و ماضی استمراری اما فعل ماضی مستمر نقلی، از ترکیب مشخصه‌های فعل‌های ماضی نقلی و ماضی مستمر به وجود آمده است. نکته دیگر اینکه در ساختار ماضی نقلی مستمر از شناسه‌های فعلی استفاده می‌شود اما برای صرف فعل‌های ماضی مستمر نقلی از فعل‌های کمکی استفاده می‌شود.

در چه صورتی فعل ماضی مستمر نشان‌دهنده در حال وقوع بودن یک رویداد است؟

اگر فعل مورد نظر از نوع فعل‌های تداومی باشد، هنگامی که به صورت ماضی مستمر درمی‌آید، در حال وقوع بودن یک رویداد را در زمان گذشته نشان می‌دهد. فعل‌های تداومی، فعل‌هایی هستند که در طول یک بازه زمانی چند ثانیه‌ای یا چند ساعتی رخ می‌دهند. مانند: «شنیدن»، «گفتن»، «خواندن» و… .

در چه صورتی فعل ماضی مستمر نشان‌دهنده در شرف وقوع بودن یک رویداد است؟

اگر فعل مورد نظر از نوع فعل‌های لحظه‌ای باشد، هنگامی که به صورت ماضی مستمر درمی‌آید، در شرف وقوع بودن یک رویداد را نشان می‌دهد. فعل‌‌های لحظه‌ای، فعل‌هایی هستند که در یک لحظه رخ می‌دهند و وقوع آن‌ها مستلزم صرف یک بازه زمانی نیست. مانند: «افتادن»، «انداختن» و… .

تمرین انواع فعل ماضی در فارسی

به کمک تمرین‌هایی که در این بخش ارائه شده است، می‌توانید سطح یادگیری خود را در رابطه با انواع فعل ماضی در فارسی بسنجید. آزمونی که در این بخش، در اختیارتان قرار می‌گیرد، شامل ده سؤال است.

برای پاسخگویی به این آزمون، ابتدا صورت سؤال را بخوانید. سپس گزینه‌ مورد نظرتان را علامت بزنید. برای اینکه گزینه درست را مشاهده کنید، کافی‌ست روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید. بعد از پاسخگویی به همه سؤالات، برای دیدن امتیازهای خود، لازم است روی گزینه «دریافت نتیجه آزمون» کلیک نمایید.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس، تمامی انواع فعل ماضی در فارسی را معرفی کرده و ساختار آن‌ها را بررسی کردیم. همچنین صورت منفی و مجهول هر کدام از فعل‌های ماضی، همراه با مثال‌های متنوع آموزش داده شدند. کاربرد فعل‌های ماضی و روش تشخیص آن‌ها در جمله، موضوعات دیگری هستند که در همین مطلب به آن‌ها پرداخته شده است. در پایان نیز، برخی از سؤالات متداول در رابطه با انواع فعل ماضی ارائه شده و آزمونی برای تمرین بیشتر در اختیارتان قرار گرفته است.