فعل آینده یکی از انواع فعل‌های فارسی است که بر وقوع رخدادی در زمان آینده دلالت دارد. در زبان فارسی برای ساخت فعل آینده، از فعل کمکی «خواستن» و بن ماضی فعل اصلی استفاده می‌شود. در این مطلب از مجله فرادرس، به طور دقیق می‌آموزید که فعل آینده چیست و چه ساختاری دارد. همچنین با کاربردهای این فعل در جمله‌های فارسی بیشتر آشنا می‌شوید. ساخت فعل آینده منفی و ساختمان فعل آینده مجهول، موضوعات دیگری هستند که در همین مطلب به آن‌ها اشاره می‌شود. در پایان نیز به برخی از سؤالات متداول درباره فعل آینده پاسخ داده می‌شود و آزمونی برای سنجش میزان یادگیری‌تان در اختیارتان قرار می‌گیرد.

فعل آینده چیست؟

فعل آینده یا مستقبل، فعلی است که از وقوع یک رخداد در زمان آینده خبر می‌دهد.

ساخت فعل آینده

فعل آینده از بن مضارع «خواه»، شناسه و بن ماضی فعل اصلی ساخته می‌شود. این فعل در واقع با استفاده از فعل کمکی «خواستن» صرف می‌شود. در ادامه، فرمول فعل آینده را می‌بینید.

صرف فعل آینده

در ادامه، صرف مصدر «رفتن» را به صورت فعل آینده مشاهده می‌کنید.

مثال فعل آینده

در بخش قبل، آموختید که فعل آینده چیست و چگونه ساخته می‌شود. در این بخش، با کاربرد این فعل در جمله‌ها و شعرهای فارسی آشنا می‌شوید. در صورتی که بخواهید با سایر فعل‌های فارسی و ساختار و کاربرد آن‌ها نیز آشنا شوید، تهیه فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس را به شما توصیه می‌کنیم.

مثال ۱

در این مثال، از فعل آینده «خواهم رفت» استفاده شده است. این فعل با استفاده از بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ م» و بن ماضی «رفت» ساخته شده است.

تابستان آینده، به مسافرتی طولانی خواهم رفت.

مثال ۲

در بیت زیر، کاربرد فعل آینده «خواهد گفت» را می‌بینید. این فعل از بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ د» و بن ماضی «گفت» تشکیل شده است.

مثال ۳

در این بیت، از فعل آینده «خواهند کرد» استفاده شده است. این فعل با کنار هم آمدن بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ ند» و بن ماضی «کرد» ساخته شده است.

نکته های مهم در مورد ساختار فعل آینده

برای آشنایی بیشتر با ساختار فعل آینده، به نکته‌های زیر دقت کنید.

• در ساختار فعل آینده، فعل کمکی «خواستن» در واقع به صورت مضارع ساده (بن مضارع + شناسه) صرف می‌شود.
• در زبان فارسی کهن، برای ساخت فعل آینده، به جای بن ماضی فعل، از مصدر آن نیز استفاده می‌کردند. مانند: خواهم شدن. این روش در فارسی معاصر کاربرد ندارد.
• در ساختار فعل آینده، فقط فعل کمکی «خواستن» صرف می‌شود. فعل اصلی به صورت بن ماضی می‌آید و هرگز با شناسه همراه نمی‌شود.
• نباید بین فعل کمکی «خواستن» و فعل اصلی، فاصله‌ای وجود داشته باشد. به طور مثال، ساخت فعل آینده در جمله «به مدرسه خواهم فردا رفت.» نادرست و در فارسی معیار به کار نمی‌رود.
• از مصدر «خواستن» به عنوان فعل اصلی جمله نیز استفاده می‌شود. مانند: «می‌خواهم به خانه بروم.» در این حالت، «خواستن» دیگر فعل کمکی نیست و در ساختار فعل آینده به کار نرفته است.

برای آشنایی بیشتر با فعل‌های کمکی یا معین در زبان فارسی، می‌توانید به مطلب زیر از مجله فرادرس مراجعه کنید.

در صورتی که می‌خواهید به طور دقیق‌تر با انواع فعل‌های ماضی و مضارع آشنا شوید و روش صرف آن‌ها را بیاموزید، توصیه می‌کنیم فیلم آموزشی زیر را از دست ندهید. از طریق این فیلم آموزشی، به چندین نکته کاربردی در زمینه ادبیات فارسی و آرایه‌های ادبی نیز دسترسی خواهید داشت.

فعل آینده منفی

برای ساخت فعل آینده منفی، لازم است «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای فعل کمکی «خواستن اضافه کنید. فرمول ساخت فعل آینده منفی در ادامه نشان داده شده است.

در جدول زیر، صرف مصدر «خواندن» را به صورت فعل آینده مشاهده می‌کنید.

نکته: «ن‍ـ» منفی‌ساز در ساخت فعل آینده منفی، هرگز به ابتدای بن ماضی فعل اضافه نمی‌شود. بنابراین فعل‌های «خواهم نخواند، خواهی نخواند، خواهند نخواند، خواهیم نخواند، خواهید نخواند، خواهند نخواند» نادرست هستند و در فارسی معیار به کار نمی‌روند.

مثال فعل آینده منفی

در این بخش، نمونه‌هایی از فعل آینده منفی در جمله‌های فارسی ارائه می‌شود. برای آموختن مثال‌های بیشتری از فعل آینده یا سار فعل‌های فارسی، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزشی فعل در فارسی فرادرس را مشاهده کنید.

مثال ۱

در این جمله، فعل آینده منفی «نخواهم گفت» به کار رفته است. این فعل از «ن‍ـ» منفی‌ساز، بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ د» و بن ماضی «گفت» تشکیل شده است.

من هرگز به شما نخواهم گفت که چطور برای زندگی خود تصمیم بگیرید.

مثال ۲

در بیت زیر، از «نخواهد شد» به عنوان فعل آینده منفی استفاده شده است. پیشوند «ن‍ـ»، بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ د» و بن ماضی «شد» ساختار این فعل را تشکیل می‌دهند.

مثال ۳

در مثال زیر، فعل آینده منفی «نخواهید دید» به کار رفته است. این فعل با استفاده از پیشوند «ن‍ـ»، بن مضارع «خواه»، شناسه «ید» و بن ماضی «دید» ساخته شده است.

فعل آینده مجهول

فعل آینده مجهول از صفت مفعولی (بن ماضی + ه)، بن مضارع «خواه»، شناسه و بن ماضی «شد» تشکیل می‌شود. فرمول ساخت فعل آینده منفی را در ادامه می‌بینید. برای آشنایی با ساختار فعل‌های ماضی و مضارع نیز می‌توانید به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی در ادامه، ارائه شده است.

به عنوان مثال، در جدول زیر، مصدر «دیدن» به صورت فعل آینده مجهول صرف شده است.

توجه داشته باشید که فعل «شد» در ساختار فعل آینده مجهول، فعل ماضی ساده از مصدر «شدن» نیست و صرفاً نوعی بن ماضی به شمار می‌آید.

نکته: در صورتی که بخواهید فعل آینده مجهول را به صورت منفی درآورید، لازم است «ن‍ـ» منفی‌ساز را به ابتدای بن مضارع «خواستن» اضافه کنید. مانند: دیده نخواهم شد، دیده نخواهی شد، دیده نخواهد شد، دیده نخواهیم شد، دیده نخواهید شد و دیده نخواهند شد.

مثال فعل آینده مجهول

در این بخش از مطلب فعل آینده چیست، مثال‌هایی را از فعل آینده منفی در جمله‌ها و متون فارسی بررسی می‌کنیم.

مثال ۱

در این جمله، از فعل آینده مجهول «خوانده خواهد شد» استفاده شده است. این فعل با استفاده از صفت مفعولی (خواند + ه)، بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ د» و بن ماضی «شد» ساخته شده است.

بعدها، شعرهای این شاعر تازه‌کار، در سراسر جهان خوانده خواهد شد.

مثال ۲

در بیت زیر، فعل آینده مجهول «گفته خواهد شد» به کار رفته است. این فعل از صفت مفعولی (گفت + ه)، بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ د» و فعل «شد» تشکیل شده است.

مثال ۳

در جمله زیر، «پوشیده خواهند شد» به عنوان فعل آینده مجهول به کار رفته است. برای تشکیل این فعل از صفت مفعولی (پوشید + ه)، بن مضارع «خواه»، شناسه «ـَ ند» و فعل «شد» استفاده شده است.

در زمستان، درختان زیر لایه‌ای از برف پوشیده خواهند شد.

کاربرد فعل آینده

در بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس، نشان دادیم که فعل آینده چیست و چگونه به کار می‌رود. در این بخش، قصد داریم کاربردهای آن را در فارسی کهن و معاصر بررسی کنیم. در گذشته، فعل آینده کاربرد زیادی در جمله‌های فارسی داشته است اما امروزه فارسی‌زبانان ترجیح می‌دهند به جای فعل آینده، از فعل مضارع اخباری استفاده کنند. در حال حاضر، فعل آینده، تنها در گونه رسمی زبان فارسی به کار می‌رود. برای درک بهتر این نکته به مثال‌های زیر توجه کنید.

تا سال آینده، حتماً چند کتاب جدید خواهم خواند.

تا سال آینده، حتماً چند کتاب جدید می‌خوانم.

فارسی‌زبانان در حالت عادی، بیشتر از جمله و ساختار دوم استفاده می‌کنند و کمتر کسی ممکن است از جمله و ساختار اول برای بیان مقصود خود استفاده کند.

امروزه، کاربرد فعل آینده به دو مورد زیر محدود شده است:

• اشاره به وقوع رخدادی در زمان آینده، مانند: سال آینده، در مسابقات ورزشی شرکت خواهم کرد.
• در جمله‌های شرطی مرکب، مانند: اگر تلاش کنی، حتماُ در مسابقات ورزشی پیروز خواهی شد.

نکته: جمله‌های مرکب از جمله‌های پایه و پیرو تشکیل می‌شوند. فعل آینده معمولاً در جمله پیرو به کار می‌رود.

روش تشخیص فعل آینده

اکنون که آموختید فعل آینده چیست و چه کاربردی دارد، بد نیست با روش‌های تشخیص آن در جمله نیز آشنا شوید. برای تشخیص فعل آینده از سایر فعل‌ها، ساده‌ترین راه این است که به ساختار آن توجه کنید. اگر با فعلی روبه‌رو شدید که در ساختار آن از فعل کمکی «خواستن» به همراه شناسه و بن ماضی استفاده شده بود، می‌توانید مطمئن باشید که فعل مورد نظرتان، فعل آینده است.

با این حال، گاهی با دقت به قیدهای جمله هم می‌توانید به بودن یا نبودن فعل آینده در جمله پی ببرید. در جمله‌هایی که دارای فعل آینده هستند، معمولاً از قیدهای زمان آینده، مانند «فردا»، «روزهای آتی»، «تا یک ساعت بعد»، «تابستان آینده» و… استفاده می‌شود.

البته توجه داشته باشید که وجود قید آینده در جمله، لزوماً به این معنا نیست که در همان جمله از فعل آینده استفاده شده است. گاه ممکن است همراه با فعل‌های مضارع اخباری و التزامی هم از قیدهای زمان آینده استفاده شود.

شناسایی فعل آینده از سایر فعل‌های فارسی

تمامی فعل‌های فارسی را به لحاظ زمانی، می‌توان در سه دسته قرار داد. برخی از فعل‌ها بر رخدادهای زمان حال دلالت دارند، برخی مربوط به وقایع زمان گذشته هستند و برخی نیز به رویدادهایی در زمان آینده اشاره دارند. توجه داشته باشید که همیشه مرز مشخصی بین فعل‌های زمان‌های مختلف وجود ندارد. به طور مثال، ممکن است از فعل گذشته یا ماضی برای نشان دادن رخدادهای زمان آینده استفاده شود یا فعل‌های زمان حال برای نشان داده رویدادهای زمان آینده به کار بروند.

با توجه به نکته‌های بالا متوجه می‌شویم که علاوه بر فعل آینده، از فعل‌های دیگری هم برای نشان دادن وقایع زمان آینده استفاده می‌شود. بنابراین، اگر می‌خواهید با تمامی فعل‌های مربوط به زمان آینده آشنا شوید، بد نیست در مورد ساختار و کاربرد سایر فعل‌های فارسی هم اطلاعاتی کلی داشته باشید. از این جهت، پیشنهاد می‌کنیم فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس را مشاهده کرده و از نکته‌های کاربردی آن‌ها نهایت بهره را ببرید.

البته اگر قصد دارید اطلاعات خود را در مورد آرایه‌های ادبی، نگارش فارسی و نکته‌های ویرایش هم افزایش بدهید، مجموعه فیلم آموزشی زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

وجه فعل آینده

وجه جمله، عنصری است که میزان قطعیت یا عدم قطعیت مفهوم آن جمله را نشان می‌دهد. با توجه به این موضوع، می‌توان تمامی جمله‌های فارسی را به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول شامل جملاتی است که مفهوم جمله در آن‌ها با قطعیت بیان شده است. وجه این جمله‌ها از نوع اخباری است. در دسته دوم، جمله‌هایی قرار می‌گیرند که مفهوم آن‌ها همراه با تردید، تمنا، آرزو، شرط و… بیان شده است. این جمله‌ها دارای وجه التزامی هستند.

در دسته سوم نیز جملاتی قرار می‌گیرند که وقوع فعل در آن‌ها به صورت امر یا درخواست مطرح شده است. وجه این جمله‌ها نیز از نوع امری است.

برای اینکه دقیقاً بدانید فعل آینده چیست و چطور در جمله‌های فارسی به کار می‌رود، لازم است با وجه آن نیز آشنا شوید. فعل‌های آینده معمولاً در جمله‌هایی به کار می‌روند که دارای وجه اخباری هستند؛ یعنی وقوع فعل در آن‌ها با قطعیت بیان شده است.

سؤالات متداول

در این بخش، به برخی از سؤالات متداول در مورد فعل‌های آینده پرداخته و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.

چه فعل‌هایی را می‌توان به صورت فعل آینده درآورد؟

تمامی فعل‌های فارسی، اعم از فعل‌های ساده، پیشوندی و مرکب را می‌توان به صورت فعل آینده درآورد. با این حال، برخی از فعل‌های فارسی، مانند فعل «است» یا فعل‌های مشتق از مصدر «هستن» هرگز به صورت فعل آینده صرف نمی‌شوند.

معمولاً از چه فعل‌هایی به جای فعل آینده استفاده می‌شود؟

به طور کلی، از فعل‌های مضارع اخباری و التزامی می‌توان به جای فعل آینده و برای اشاره به رخدادهای زمان آینده استفاده کرد. مانند فعل «می‌روم» در جمله «فردا به مسافرت می‌روم.» و «بروم» در جمله «شاید فردا به مسافرت بروم.» در جمله اول، فعل مضارع اخباری و در جمله دوم، فعل مضارع التزامی به جای فعل آینده به کار رفته|‌ند.

در صورتی که فعل مضارع مستمر، بیانگر یک رویدادِ در شُرُف وقوع باشد، می‌توان گفت این فعل نیز در واقع به جای فعل آینده به کار رفته است. مانند: «دارم به خانه می‌رسم.» در این جمله رخداد «رسیدن» هنوز اتفاق نیفتاده است اما در آینده‌ای نزدیک رخ می‌دهد.

چطور تشخیص بدهیم که «خواستن» به عنوان فعل اصلی به کار رفته است یا نقش فعل کمکی را به عهده دارد؟

فعل‌های مشتق از مصدر «خواستن» هم می‌توانند به عنوان فعل اصلی جمله به کار بروند و هم به عنوان فعل کمکی، در ساختمان فعل آینده استفاده شوند. برای یادگیری بهتر این نکته، به مثال‌های زیر توجه کنید.

می‌خواهند در مراسم شرکت کنند.

در مراسم، شرکت خواهند کرد.

در جمله اول، فعل «می‌خواهند» به عنوان فعل اصلی جمله استفاده شده است. در جمله دوم، «خواهند» فعل کمکی است و در کنار «کرد»، فعل آینده «خواهند کرد» را ساخته است. در حالت اول، فعلی که بعد از «می‌خواهند» آمده، صرف شده و شناسه فعلی گرفته است. در حالت دوم، بعد از «خواهند»، فعل به صورت بن ماضی آمده و صرف نشده است.

هرگاه بعد از فعل «خواستن»، از فعل‌های صرف‌شده و دارای شناسه استفاده شود، به این معناست که «خواستن» در واقع فعل اصلی است. اگر فعل بعد از «خواستن»، صرف نشده باشد، در حقیقت با یک فعل کمکی روبه‌رو شده‌اید که با بن ماضی بعد از خود، یک فعل آینده می‌سازد.

تمرین فعل آینده

اکنون که یاد گرفتید فعل آینده چیست و چگونه صرف می‌شود، می‌توانید با حل کردن آزمون زیر، میزان دانسته‌هایتان را نیز بسنجید. این آزمون شامل ده سؤال و ده امتیاز است؛ یعنی به ازای هر پاسخ درستی که بدهید، یک امتیاز به شما تعلق می‌گیرد. برای پاسخگویی به آزمون، لازم است ابتدا صورت سؤال را بخوانید و گزینه مورد نظر را علامت بزنید. برای اینکه گزینه درست را مشاهده کنید، باید روی گزینه «مشاهده» جواب کلیک کنید.

بعد از پاسخگویی به همه سؤالات، با کلیک روی گزینه «دریافت نتیجه آزمون» می‌توانید تعداد امتیازهایتان را مشاهده کنید.

جمع بندی

در این مطلب از مجله فرادرس، به بررسی فعل آینده پرداختیم و مشخص کردیم که فعل آینده چیست و چه کاربردی دارد. سپس ساختار و روش صرف آن را توضیح دادیم. در ادامه، مثال‌های از این فعل را در جمله‌ها و متون فارسی نشان دادیم. در مرحله بعد، ساخت منفی و مجهول این فعل را بررسی کردیم. در بخش‌های بعد، کوشیدیم تا روش تشخیص این فعل و کاربرد آن را در فارسی معاصر شرح بدهیم. در ادامه نیز فعل آینده را به لحاظ عنصر وجه مورد تحلیل قرار دادیم. برخی از سؤالات متداول مربوط به این فعل، بخش‌ بعدی این مطلب را تشکیل می‌دهند. در پایان، با توجه به نکته‌های فعل آینده، آزمونی طراحی کرده و در اختیارتان قرار دادیم تا با پاسخگویی به آن بتوانید میزان یادگیری خود را بسنجید.