مهارت فن بیان به‌معنای توانایی استفاده از کلمات برای تأثیرگذاری و نفوذ بر دیگران است. تمام افراد می‌توانند با تمرین فن بیان نفوذ اجتماعی خود را بالا ببرند. در این مطلب از مجله فرادرس با توانمندی‌های پایه‌ای فن بیان از جمله تسلط بر سرعت کلام، تسلط بر حجم صدا، توانایی خاطره‌گویی، تکنیک‌های همراه کردن مخاطب، تسلط بر لحن و زیر و بمی صدا و تکنیک‌های زبان بدن آشنا می‌شویم. در ادامه برای تقویت هر کدام از این توانمندی‌ها تمرین‌های فن بیان عملی و گام‌به‌گام را معرفی می‌کنیم. برای مثال برای کسب توانمندی «تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست» تمرین‌های عملی مانند تغییر سریع سرعت کلمات، استفاده از جملات سخت تمرینی، دایره واژگان گسترده یا وقفه و مکث به‌موقع را انجام می‌دهیم تا با تقویت ذهن، بر روی سرعت کلام خود مسلط شویم و از آن برای تأثیرگذاری بر مخاطب استفاده کنیم. همچنین در نهایت جدولی برای جمع‌بندی تمام توانمندی‌ها و انواع تمرین فن بیان مربوط به هر توانمندی آمده است.
توانمندی‌های سخنوران موفق
مهارت فن بیان از توانمندی‌های متعددی تشکیل می‌شود که وجود هر کدام از آن‌ها برای شکل‌گیری پایه‌های این مهارت بسیار ضروری است. در ادامه، به این توانمندی‌ها اشاره می‌کنیم.
- تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست
- تسلط بر حجم صدا
- خاطره‌گویی و داستان‌سرایی
- همراه کردن مخاطب
- شناخت مخاطب
- تسلط بر زیری و بمی صدا
- لحن‌های احساسی
- تطابق پیام‌های کلامی و غیرکلامی
- تکنیک‌های زبان بدن و بیان غیرکلامی
- آمادگی بدنی برای سخنوری
- افزایش اعتمادبهنفس
- توانایی کنترل استرس
تمرین فن بیان
تمرین‌های متنوعی برای تقویت فن بیان وجود دارد که هر کدام از آن‌ها برای شکوفایی توانمندی خاصی به‌کار می‌رود. در ادامه هر کدام از توانمندی‌ها و تمرین‌های عملی برای تقویت آن را بیان می‌کنیم.
تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست
مهم‌ترین شیوه برای تأکید بر روی یک نکته، کاهش سرعت کلمات است. به‌بیانی دقیق‌تر، بالا بودن سرعت کلام نشان از وجود انگیزه و اشتیاق به حرف زدن است. از آن‌سو سرعت پایین حرف زدن نیز نشان‌دهنده اهمیت کلام است و اگر از یک میزان کمتر باشد باعث خسته شدن مخاطب می‌شود. همچنین سرعت یکنواخت در گفت‌و‌گو نیز برای مخاطب خسته‌کننده است. در نهایت توانایی بالا و پایین آوردن سرعت کلمات در جایگاه مناسب می‌تواند توجه مخاطب را جلب کند و جذابیت گفت‌و‌گو را افزایش دهد. همچنین باید توجه داشت که بیان سریع و نامفهوم کلمات به‌معنای وجود اضطراب است و باعث سردرگمی مخاطب می‌شود در ادامه، مهم‌ترین تمرین‌های تسلط بر سرعت کلمات را بیان می‌کنیم.
۱. تمرین اول: تغییر سریع سرعت کلمات
متنی را انتخاب کنید و با صدای بلند شروع به خواندن آن کنید. به این صورت متن را بخوانید که یک جمله را با سرعت بالا و جمله بعدی را به‌‌کُندی بخوانید. در ابتدا این کار سخت‌تر است و شاید به‌نظرتون عجیب باشد اما بعد از مدتی ذهن شما تسلط بسیار زیادی بر سرعت کلمات پیدا میکند. این تمرین به شما کمک میکند تا جملات هیجانی را با سرعت بیشتر و صدای بلندتر بیان کرده و فضا را برای وقفه‌های تأثیرگذار و تأکید بر نکات مهم فراهم کنید. هنگامی که در این تمرین حرفه‌ای شده‌اید میتوانید سه کلمه را سریع و سه کلمه بعدی را آرام بخوانید و به‌همین شکل تمرین را سخت‌تر کنید.
۲. تمرین دوم: استفاده از جملات سخت تمرینی
بیان سریع و مکرر «جملاتی که تلفظ‌های سختی دارند» (Tongue Twisters) باعث سرعت فرایندهای ذهنی و مهارت در تلفظ درست می‌شود و همچنین یکی از روش‌های درمان لکنت کلام است. ابتدا جملات زیر را تمرین کنید و بعد از توانایی تلفظ و خواندن آن‌ها، زمان بگیرید که هر کدام از جملات را در سه الی پنج بار تکرار در چه مدتی میتوانید بخوانید. با تمرین جملات زمان خواندن کاهش می‌یابد و ذهن شما توانمندتر خواهد شد. در ادامه این جملات را بیان می‌کنیم.
- یه یویوی یه یورویی
- شیش سیخ کباب، سیخی شیش‌هزار
- سربازی سر بازی سربازی سر سربازی را شکست
- افسر ارشد ارتش اتریش
- چه ژست زشتی
- قوری گل قرمزی
- در این درگه کِه گَه‌گَه کُه کَه و کَه کُه شود ناگه
- لوله رو لیره لیره رو لوله
- قیامت قامت و قامت قیامت / قیامت میکند آن قد و قامت
- کشتم شپش شپش‌کش شش‌پا را
۳. تمرین سوم: دایره واژگان گسترده
فراموش کردن کلمات در حین گفت‌و‌گو بسیار شایع است و وجود دایره واژگان گسترده به افراد اجازه می‌دهد تا از واژگان جایگزین برای بیان مطلب استفاده کنند. افراد دارای فن بیان قوی توانایی خوبی در جایگزین کردن واژگان فراموش شده با کلمات جدید دارند. این تمرین فن بیان را با نوشتن واژگان جدید و جمع‌آوری فهرستی از واژگان کاربردی شروع می‌کنیم. در این صورت اگر واژه‌ای را فراموش کردیم، یا جایگزینی برای آن انتخاب می‌کنیم یا آن واژه را توضیح می‌دهیم.
۴. تمرین سوم: وقفه و مکث به‌موقع
وقفه‌های به‌موقع در سخنان باعث فهم بهتر و تأثیرگذاری بیشتر کلام می‌شود. این تمرین فن بیان محبوب‌ترین شیوه نفوذ سخنرانان بر روی مخاطب است، با این وجود بسیاری از افراد کم‌تجربه از افتادن وقفه در سخنان می‌ترسند. در این تمرین متنی را انتخاب کنید و پاراگراف‌های مهم و بخش‌های نتیجه‌گیری را با مداد علامت بزنید، سپس شروع به خواندن متن کنید و بعد از توضیح نکات مهم و رسیدن به علامت‌ها سکوت کنید. در این زمان تصور کنید که در حال تماس چشمی با مخاطب و حالت جدی در صورت خود هستید. وقفه به‌موقع تأثیر عاطفی زیادی دارد و باعث می‌شود تا مخاطب به گفته‌های شما فکر کند.
۵. تمرین چهارم: تأکید کردن
صحبت بدون تأکید به‌معنای نبود نکته مهم در گفته شما است. در هنگام تأکید کلمات را با سرعت پایین، صدای زیر و افزایش حجم صدا بیان کرده و از «حالت دست تأکید» (The Sand Pinch) استفاده می‌کنیم. در این شرایط بین کلمات یک جمله وقفه می‌اندازیم تا مخاطب به هر کلمه فکر کند. برای این تمرین متن تمرین قبلی را در نظر بگیرید و شروع به خواندن با صدای بلند کنید، هنگامی که به جملات یا پاراگراف‌های مهم می‌رسید هر کلمه را با آرامش و فاصله‌های مشخص ادا کنید برای هر کلمه دست خود را تکان دهید.
همراه کردن مخاطب
جلب همراهی مخاطبان برای تأثیرگذاری بر دیگران ضروری است و توجه مخاطب در صورتی جلب می‌شود که صحبت‌های شما برای او جذابیت داشته باشد. در ادامه تمرین‌های کاربردی برای همراه کردن مخاطب را بیان می‌کنیم.
۶. تمرین اول: استفاده از شوخی
استفاده از شوخی‌های جذاب و خنده‌دار نیاز به تمرین و اعتمادبهنفس دارد. به‌طور کلی بهترین شوخی‌ها با شکستن عادت‌های ذهنی و متعجب کردن مخاطب اتفاق می‌فتد، با استفاده از انواع شبکه‌های اجتماعی و تعامل‌های روزمره بهترین جُک‌هایی که می‌شوید را جمع‌آوری کنید و در شوخی‌های خود مورد استفاده قرار دهید. همچنین رعایت برخی چارچوب‌ها برای تأثیر مثبت شوخی بسیار مهم است. در ادامه این چارچوب‌ها را بیان می‌کنیم.
- مرزهای اخلاقی و فرهنگی مخاطب
- تجربیات تلخ و حساسیت‌های عاطفی
- جایگاه مخاطب نسبت به ما
- میزان صمیمیت و نزدیکی
- میزان جدیت موجود در موقعیت
همواره این چارچوب‌های اخلاقی را قبل از شوخی در نظر بگیریم و سپس به شوخی اقدام کنید. البته برای شوخ‌طبعی لزوماً نیاز به جُک گفتن نیست گاهی با حاضرجوابی یا بیان بامزه موضوعات نیز میتوانید دیگران را به خنده بیندازید. برای مثال قرار دادن ویژگی موضوعات مختلف بر روی یکدیگر (مثلاً برای نشان دادن بهت‌زدگی می‌گوییم: «این اتفاق که افتاد طرف تسمه‌تایم پاره کرد» در حالی‌که تسمه‌تایم برای ماشین است.) یا استفاده مناسب از موضوعات معروف و داغ در جامعه نیز می‌تواند دیگران را به خنده بیندازد. اما به‌طور کلی تکنیک شوخی از سخت‌ترین انواع تمرین فن بیان است و برای کسب مهارت نیاز به پختگی و هوش هیجانی بالا است.
۷. تمرین دوم: به حرف گرفتن مخاطبان
بسیاری از افراد از دیده شدن و صحبت در مورد خودشان لذت می‌برند، به همین دلیل پرسیدن سؤالات مناسب و درست می‌تواند باعث گرم‌تر شدن بحث و همراهی مخاطب شود. در ادامه برخی از سؤالات کاربردی برای همراه کردن مخاطب را بیان می‌کنیم.
- لطفا‌ً هر کدام از دوستان معرفی کوچکی از خودش داشته باشد و انتظاری که از این جلسه داره رو بگه.
- (بعد از بیان یک اتفاق رایج) کسی مشابه چنین تجربه‌ای داشته؟
- تا اینجا اگر کسی سؤالی داره؟
- این نکته رو کی تا اینجا شنیده بود؟
- چند نفر حرف من رو قبول دارند؟
در صحبت‌های بعدی خود سعی کنید سؤالاتی را در نظر بگیرید و بین مطالب بگنجانید که از مخاطبان بپرسید، هر چقدر سؤالات شما دقیق‌تر و مفیدتر باشد احتمال همراهی مخاطبان افزایش می‌یابد.
۸. تمرین سوم: استفاده از شعر و ضرب‌المثل
ضرب‌المثل‌ها و شعرها بهصورت ناخودآگاهی به‌عنوان مفاهیمی پذیرفته شده در نظر گرفته می‌شوند و استفاده ظریف از آرایه‌های ادبی مسیر نفوذ عاطفی را فراهم میکند. برای مهارت یافتن در کاربرد این عبارت‌ها فهرستی را تهیه کنید و در موقعیت‌های مختلف شعرها و ضرب‌المثل‌های کاربردی را در آن بنویسید. این فهرست را انتهای هر هفته به‌مدت ۳۰ دقیقه مطالعه کنید و سعی کنید در صحبت‌های خود از آن‌ها استفاده کنید تا به‌مرور در ذهن شما ثبت شود. همچنین با مراجعه به کتاب‌های شعر نیز میتوانید بیت‌های مهم را از آن استخراج کنید.
۹. تمرین چهارم: مهارت جمع‌بندی
بهترین سخنوران نیز نمی‌توانند بیش از ۳۰ دقیقه توجه همه مخاطب‌ها را به خود جلب کنند و در نتیجه، برای گفت‌و‌گوهای ۲ یا ۳ ساعته هیچ امیدی به حفظ توجه مخاطب وجود ندارد. در چنین شرایطی افراد سِیر بحث را گم می‌کنند و در میان سخنان گم می‌شوند. برای جلوگیری از سردرگمی مخاطب و برگرداندن او به سیر بحث به جمع‌بندی صحبت‌های خود عادت کنیم. هنگامی که مطلبی را بیان می‌کنیم با بیان اینکه: «خب ما تا اینجا گفتیم فلان» یا «ما تا اینجا به فلان نکته و فلان مورد اشاره کردیم» می‌توانیم مخاطب را دوباره وارد سیر بحث کنیم. برای این تمرین فن بیان متنی که بر آن مسلط هستید را انتخاب کنید و ارائه دهید، در حین ارائه هر نیم ساعت مروری بر آنچه گفته‌اید داشته باشید. ابتدا شاید خودتان هم فراموش کنید که چه نکاتی را بیان کرده بوده‌اید، به همین دلیل بسیار ضروری است که برای جمع‌بندی مطلب به‌خوبی از صحبت‌های خود آگاه باشید.
۱۰. تمرین پنجم: شگفت‌زده کردن مخاطب
هیجان‌زده کردن بهترین شیوه برای جلب نظر و همراهی مخاطب است. یک آمار حیرت‌انگیز یا اتفاق باورنکردنی تا سال‌ها در ذهن افراد باقی می‌ماند. این مسئله می‌تواند بسیار ساده و تنها با بردن نام مخاطب در لحظه‌ای که انتظارش را ندارد یا آمارهای دور از انتظار باشد. در ادامه برخی از ایده‌ها را بیان می‌کنیم.
- هدیه‌های کوچک
- ورود افراد مشهور یا آشنایان مخاطب
- نشان دادن تصاویری نامنتظره
- تغییر یکباره و هوشمندانه مسیر گفت‌و‌گو
- تعریف داستانی عجیب و شگفت‌انگیز
هر چقدر بتوانیم خلاف پیش‌بینی‌های مخاطب حرکت کرده و خلاقانه‌تر عمل کنیم، احتمال موفقیت ما افزایش پیدا میکند.
۱۱. تمرین ششم: استفاده نکردن از قیدهای احتمالی
نشان دادن قطعیت در کلام از نشانه‌های وجود اعتمادبهنفس در افراد است. از سوی دیگر عدم قطعیت یا متعجب شدن در صحبت‌ها به مخاطب نشان می‌دهد که شما برای گفت‌و‌گوی قاطعانه آمادگی ندارید. استفاده زیاد از قیدهایی مانند «احتمالاٌ»، «شاید»، «تقریباً» یا «فکر می‌کنم» نشان‌دهنده عدم اطمینان به عملکرد است. همچنین عباراتی مانند «راستش را بخواهید» (Actually) نیز به مخاطبان پیام «سلطه‌پذیری» (Submissiveness) را می‌رساند.
۱۲. تمرین هفتم: توانایی معرفی خود
خاطرات شخصی کوتاه می‌توانند توجه مخاطب را به‌بهترین شکل جلب کنند. توانمندترین سخنرانان جهان به‌طور معمول صحبت خود را با خاطره‌ای بسیار کوتاه از زندگی شخصی یا کودکی شروع می‌کنند. این معرفی کوتاه باعث افزایش همزادپنداری مخاطبان شده و مقدمه خوبی برای شروع بحث است. برای این کار نیاز دارید تا خاطرات گذشته را ارزیابی کنید و برخی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی را بنویسید. در ادامه چندین بار این داستان را در جمع‌های مختلف تعریف کنید تا به‌طور کامل بر روی آن مسلط شوید و در هنگام گفت‌و‌گو به‌راحتی در ذهن شما شکل بگیرند و به‌زبان بیایند.
شناخت مخاطبان
شناخت قبلی از مخاطب و آمادگی برای پاسخ به دغدغه‌ها و نیازهای او باعث می‌شود تا اعتمادبهنفس بیشتری داشته باشید. همچنین در صورت شناخت قبلی از مخاطب میتوانید محتوای کلام خود را با میزان تخصص مخاطبان هماهنگ کنید و شوخی‌هایی متناسب با مخاطبان داشته باشید. در ادامه، مهم‌ترین ملاک‌های مورد نیاز برای انتخاب متن را بیان می‌کنیم.
- سطح تحصیلات
- رشته تحصیلی
- علاقه‌ها
- دغدغه‌ها
- سن
- جنسی
- چارچوب‌های فرهنگی
- میزان مذهبی بودن
در ادامه انواع تمرین فن بیان برای شناخت مخاطب را بیان می‌کنیم.
۱۳. تمرین اول: کسب اطلاعات از مسئول هماهنگی
ساده‌ترین شیوه کسب اطلاعات مفید این است که از مسئول برگزاری این نشست، سؤال‌هایی در مورد ملاک‌های بالا پرسیده شود. برخی از ملاک‌ها مانند رشته تحصیلی، سن، جنسیت یا سطح تحصیلات را به‌راحتی می‌توان از این راه متوجه شد اما این امکان وجود دارد که مسئول هماهنگی‌ها از دغدغه‌ها، علاقه‌ها یا چارچوب‌های فرهنگی-مذهبی مخاطبان بی‌خبر باشد. در چنین شرایطی می‌توانیم از تمرین‌های بعدی استفاده کنیم تا در صورت نیاز، اطلاعات بیشتری کسب کرده باشیم.
۱۴. تمرین دوم: صحبت تلفنی یا حضوری با چند نفر از مخاطبان
اگر نتوانیم از طریق مسئول هماهنگی‌ها اطلاعات مورد نظر را دریافت کنیم، می‌توانیم آن‌ها را از طریق صحبت با چند نفر از مخاطب‌ها یا افرادی شبیه به آن کسب کنیم. برای مثال اگر قرار است تا برای دانشجویان در مورد آینده شغلی صحبت کنید، میتوانید قبل از شروع جلسه با برخی از حضار در جلسه یا دانشجویانی با مقطع، جنسیت یا رده سنی همسان صحبت کنید تا اطلاعات خوبی از طرز فکر آن‌ها و دغدغه‌های‌شان به‌دست بیاورید.
۱۵. تمرین سوم: پرسیدن سؤالاتی در ابتدای جلسه
در نهایت اگر دو تمرین قبلی را نتوانستید انجام دهید، ابتدای جلسه را از دست نداده‌اید. بعد از معرفی خود و بیان داستانی برای شکستن یخ مخاطبان، از آن‌ها در مورد رشته تحصیلی یا دلایل حضور در این سمینار و انتظارات‌شان سؤال بپرسید. برای این کار میتوانید از بالا بردن دست کمک بگیرید، در ادامه به مثال‌هایی اشاره خواهیم کرد.
- دوستانی که تو رشته‌های مهندسی فعالیت داشتند دست خود را بالا ببرند.
- افرادی که به موضوعات روانشناسی علاقه‌مند هستند دست خود را بالا ببرند.
- عزیزانی که در مقطع دکتری هستند دست خود را بالا ببرند.
همچنین اگر تعداد مخاطب‌ها کم است میتوانید بهصورت فرد به فرد از هر کدام درخواست کنید تا نام و نام خانوادگی خود را بیان کرده و خود را معرفی کند. این در کنار شناختی که به شما می‌دهد باعث می‌شود تا یخ مخاطب‌ها نیز تا حد قابل توجهی آب شود.
تکنیک‌های زبان بدن و بیان غیرکلامی
پیام‌های غیرکلامی عمق و نفوذ پیام‌های کلامی را تعیین می‌کنند و تأثیرشان اگر بیشتر از پیام‌های کلامی نباشد به‌یقین کمتر از آن نیست. در ادامه به‌طور خلاصه برخی از مهم‌ترین تکنیک‌های زبان بدن را بیان می‌کنیم.
۱۶. تمرین اول: تماس چشمی
چشم‌ها مهم‌ترین مسیر نفوذ عاطفی هستند و عدم وجود تماس چشمی مناسب امکان تأثیرگذاری را از بین می‌برد. به تماس چشمی خود در تک‌تک ارتباط‌ها توجه کنید، با این کار میتوانید احساس دیده شدن و ارزشمند بودن را به مخاطب‌ها بدهید. در مهارت تماس چشمی باید به چند نکته توجه کرد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- تماس چشمی با تمام مخاطب‌ها
- زُل نزدن
- زیاد پلک نزدن
برای ایجاد تماس چشمی طبیعی نیاز به سرتکان دادن و تأییدهای کلامی مانند درسته، بله یا آهان وجود دارد. همچنین تبدیل نشدن تماس چشمی به نگاه‌های طولانی یا زُل زدن با نگاه به دست‌ها یا پایین بعد از دوره‌های ۳۰ ثانیه‌ای اتفاق می‌فتد.
۱۷. تمرین دوم: نشان دادن کف دست‌ها
نشان دادن کف دست‌ها در حین حرف زدن پیام پنهانی صداقت و بی‌دفاع بودن شما را به مخاطب می‌رساند و احساس امنیت و آرامش را القاء میکند. برای جلب اعتماد مخاطب و باز کردن گارد او میتوانید از این شیوه استفاده کنید.
۱۸. تمرین سوم: خم شدن به‌سمت مخاطب
اندکی خم شدن به سمت مخاطب به‌ویژه در گفت‌و‌گوهای دو نفره نشان‌دهنده اشتیاق شما به ادامه یافتن گفت‌و‌گو است و باعث افزایش انگیزه و حال خوب به مخاطب و همراهی او می‌شود. در نتیجه در هنگام صحبت کردن تلاش کنید تا به‌طور دقیق بدن خود را هم‌راستا با مخاطب قرار دهید و اندکی به‌سمت او خم شوید.
۱۹. تمرین چهارم: لبخند زدن
لبخند زدن نشان‌دهنده احساس رضایت و امنیت است و باعث لبخند متقابل مخاطب می‌شود. همچنین لبخند زدن باعث ترشح هورمون اندورفین در بدن می‌شود و با نشاط و حال خوب همراه است. در نتیجه عادت به لبخند زدن با پاسخ لبخند مخاطب و تقویت ارتباط همراه است.
تسلط بر حجم صدا
یکی از روش‌های جلب توجه «بالا و پایین بردن حجم صدا» است، همچنین برخی مواقع میکروفون وجود ندارد یا مخاطبان در حال همهمه هستند، در چنین شرایطی نیاز پیدا می‌کنید تا حجم صدای خود را برای مدت طولانی بالا نگه دارید. در بسیاری از زمان‌ها وقتی که افراد صدای خود را بالا می‌برند، به‌کلی زیر و بمی صدا و سرعت بیان کلمات را فراموش می‌کنند. در ادامه انواع تمرین فن بیان برای تسلط بر حجم صدا با حفظ سایر عناصر را بیان می‌کنیم.
۲۰. تمرین اول: بالا و پایین بردن سریع حجم صدا
متنی را از روزنامه، مجله یا کتاب انتخاب کنید و با صدای بلند شروع به خواندن آن کنید. جمله اول را با صدای بلند بخوانید و جمله بعدی را با صدای آرام بیان کنید. این کار را تا حداقل یک دقیقه ادامه دهید. حالا در کنار بالا و پایین آوردن حجم صدا سرعت خواندن خود را افزایش دهید. بعد از اینکه انعطاف‌پذیری مورد نیاز برای خواندن جملات را به‌دست آوردیم، می‌توانیم تمرین را سخت‌تر کنیم. برای این‌کار به‌جای هر جمله، سه کلمه را با صدای بلند و سه کلمه را با حجم صدای کم بخوانیم.
۲۱. تمرین دوم: صحبت در فضاهای بزرگ
به دورترین بخش‌های خانه یا قسمت انتهایی آمفی‌تئاتر بروید و ضبط‌صوت یا موبایل خود را در حالت ضبط کردن جایگذاری کنید، سپس به جایگاه اولیه برگردید و شروع به ارائه متنی با صدای بلند کنید. در حین صحبت کردن تمام اصول فن بیان را رعایت کنید و حدود ۱۵ دقیقه صحبت کنید. سپس فایل ضبط شده را بررسی کنید تا متوجه شوید که افراد از آن فاصله صحبت‌های شما را چگونه می‌شوند. اگر یکی از دوستان شما امکان این را دارد که از آن فاصله ارائه شما را بشوند، می‌تواند بازخوردهای کارآمدی بدهد. این تمرین فن بیان را تا آنجا تکرار کنید که بتوانید به‌بهترین شکل ممکن صدای خود را به آن نقطه برسانید، سپس اگر نیاز باشد میتوانید محیط دورتری را انتخاب کنید.
خاطره‌گویی و داستان‌سرایی
تمام اساتید فن بیان هنر خود را با بیان خاطرات و داستان‌های مسحورکننده نشان می‌دهند، افراد سخنور با بیان این کار مسیر را برای نفوذ عاطفی مخاطب هموار میکند.
۲۲. تمرین اول: منحصربهفرد کردن شخصیت‌ها
برای قصه‌گویی یا خاطره‌گویی حرفه‌ای نیاز داریم تا به‌هر کدام از شخصیت‌ها ویژگی‌های منحصربهفرد خاص خودش را بدهیم. برای مثال می‌توانیم زبان بدن، تکیه‌کلام‌ها یا احساسات خاص هر کدام زا شخصیت‌های را به‌شکلی طبیعی تقلید کنیم. برای مثال اگر در خاطره ما طلا فروش وجود دارد، سر خود را به‌سمت راست ببریم و با حالت وسوسه‌کننده‌ای صحبت کنیم و اگر خواهر ما نیز در خاطره وجود دارد حالت دست‌ها یا مدل صحبت کردن او را در حین بیان صحبت‌هایش به خود بگیریم. در ادامه مؤلفه‌های منحصربهفرد کننده شخصیت‌ها را بیان می‌کنیم.
- سرعت صحبت کردن
- زیری و بمی صدا
- جایگاه‌های متفاوت (هر بخشی از فضا مربوط به یک شخصیت)
- زاویه سر (برای بیان یک شخصیت سر را به‌سمت چپ بگردانیم و برای شخصیت دیگر به‌سمت پایین)
- لحن خاص صحبت کردن
- تکیه‌کلام‌های خاص
تنها باید مراقب باشیم که به هیچ عنوان این تمرین فن بیان باعث مسخره شدن کسی یا احساس تحقیر شدن افراد نشود. برای رسیدن به این مهارت نیاز به تجربه و دیدن سخنرانی‌های قوی و مشهور دارید.
۲۳. تمرین دوم: استفاده از داستان‌های کودکانه
در داستان‌های کودکانه گزینه بسیار مناسبی برای تمرین فن بیان هستند زیرا تنوع احساسات بسیار بیشتر از داستان‌های بزرگسالان است. یکی از داستان‌های کودکانه آشنا و معروف را انتخاب کنید و صدای خود را با محتوای هر کدام از شخصیت‌ها منطبق کنید. اگر غولی با صدای ترسناک صحبت می‌کرد، صدای خود را بم و ترسناک کنید، اگر فردی با «حالت از بالا به پایین» (Bossy) صحبت میکند، به‌طور کامل ادای آن را در بیاورید و اگر کسی در حال دست انداختن یا اذیت شخصیت دیگری بود، با لحن و مدل افراد آزارگر صحبت کنید.
این تمرین فن بیان برای ضبط کردن صدا و ارزیابی اشتباهات بسیار مناسب است. نقاط ضعف را پیدا کرده و با تمرین‌های بعدی میزان پیشرفت خود را ارزیابی کنید. اگر برای شما امکان‌پذیر است بعد از تمرین قصه‌گویی برای کودکان داستان بخوانید، بازخورد آن‌ها از قصه‌گویی شما کاملاً رُک و صادقانه است.
ارزیابی سخنوری و تشخیص نقائص
بعد از انجام تمرین‌های فن بیان نیاز به ارزیابی پیشرفت خود و پیدا کردن نقاط ضعف داریم، همچنین با الگوگیری از اساتید فن بیان می‌توانیم بازدهی تمرین‌های خود را افزایش دهیم. در ادامه تمرین‌های مربوط به ارزیابی سخنوری را بیان می‌کنیم.
۲۴. تمرین اول: آینه بر روی دیوار
برخی از افراد نسبت به قضاوت مخاطب اضطراب می‌گیرند و برخی دیگر از ژست‌های بدنی اشتباه خودشان آگاهی ندارند. در گذشته برای ارزیابی ژست بدنی پیشنهاد میشد که در برابر «آینه قدی» (Full Length Mirror) قرار بگیریم و تمرین زبان بدن را انجام دهیم. اما راه‌حل جدید این مشکل، ارزیابی ویدئو در هنگام صحبت کردن یا ارائه است. با ارزیابی ویدئو آموزشی میتوانید اشتباهات خود را تشخیص دهید و مسیر پیشرفت خود را هموار کنید.
۲۵. تمرین دوم: ضبط صدا
ضبط کردن صدا باعث می‌شود تا بتوانید در جایگاه مخاطب صدای خود را بشنوید و از فیلم گرفتن نیز بسیار آسان‌تر است. با شنیدن صدای خود میتوانید سؤالات مهمی را در مورد صحبت‌های خود پاسخ دهید.
- آیا می‌دانید صدای شما شبیه چیست؟
- آیا میتوانید میزان تأثیر صدای خود را ارزیابی کنید؟
- آیا می‌دانید کدام بخش از صدای خود را باید بهبود دهید؟
- آیا «مدل‌های گفتاری» (Verbal Mannerisms) خاصی دارید که از آن ناآگاه باشید؟
پاسخ سؤالات بالا در ضبط کردن صدا نهفته است. با گوش دادن صدای خود می‌توانیم اطلاعات بسیار مفیدی بدست بیاوریم که در ادامه بیان می‌کنیم.
- اینکه آیا انتهای جملات خود را می‌خوریم یا نه.
- چقدر از «پرکننده‌های کلامی» (Verbal Fillers) مانند آممم یا آآآآه یا تکیه‌کلام‌هایی مانند «مثلاً»، «ضمناً»، «بعد» یا «ببینید» استفاده می‌کنیم.
- حجم صدا و سرعت بیان کلمات چقدر است.
- تا چه میزان از کلمات سخت استفاده می‌کنیم و در پی آن تُپُق داریم.
۲۶. تمرین سوم: دیدن و شنیدن سخنرانی‌های معروف
گوش دادن به صحبت‌های سخنرانان و سخنوران مشهور به شما نشان می‌دهد که برای نفوذ عاطفی، تحت تأثیر قرار دادن یا همراه کردن دیگران باید چگونه صحبت کنید. سخنان این افراد را با دقت گوش کنید و به مؤلفه‌های مختلف فن بیان در آن توجه کنید. در ادامه مهم‌ترین این مؤلفه‌ها را بیان می‌کنیم.
- مکث و توقف‌ها
- سرعت بیان کلمات
- بالا و پایین بردن حجم صدا
- زیری و بمی صدا
- لحن سخنران و القاء احساسات
- شیوه معرفی خود
الگوبرداری از افراد موفق باعث می‌شود تا هر کدام از انواع تمرین فن بیان به‌خوبی در ذهن شما بنشیند.
۲۷. تمرین چهارم: استفاده از بازخوردها
استفاده هوشمندانه از بازخوردهای مخاطبان طلایی‌ترین راه برای سنجش عملکرد خودتان است. اگر بتوانید از افرادی با سلیقه‌ها و شخصیت‌های بسیار متنوع بازخورد بگیرید، اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد شیوه صحبت کردن خودتان به‌دست می‌آورید. تنها دقت کنیم که با بازخورد یک مخاطب قضاوتی در مورد خود نداشته باشیم از تمام بازخوردها استفاده کنیم. همچنین برای بازخورد گرفتن سؤالات کلیدی از عناصر مختلف فن بیان یا تکنیک‌های زبان بدن هنگام ارائه سؤال کنیم تا اطلاعات مفیدتری کسب کرده باشیم. در ادامه برخی از این سؤالات را بیان می‌کنیم.
- آیا صحبت‌هایم برای شما مفید بود؟
- جایی از صحبت‌ها خسته کننده شده بود؟
- نظر شما در مورد حجم صدای من چه بود؟ آيا یکنواخت بود یا بالا و پایین میشد؟
- آیا سرعت صحبت کردن و تأکیدهای حین گفت‌و‌گو به‌خوبی انجام میشد؟
- به‌طور دقیق نکته‌ای از صحبت‌های من را به‌یاد می‌آورید که برای شما جذاب بوده باشد؟
بعد از جمع کردن نکات، آن‌ها را در جایی گردآوری کنید تا در سخنان بعدی از آن‌ها استفاده کنید.
تسلط بر زیری و بمی صدا
جملات متن خود را با صدای زیر ، معمولی یا صدای بم بخوانید. میزان زیری و بمی صدا با هیجان سخن در ارتباط است.
۲۸. تمرین اول: خواندن جملات هیجانی با صدای بم و جملات جدی با صدای زیر
به‌طور کلی مسائل جدی را با صدای زیر بخوانیم، مطالب علمی یا بدون هیجان را با صدای معمولی و مطالب هیجان‌انگیز را با صدای بم بخوانیم. در ادامه مثال‌هایی برای فهم بهتر بیان می‌کنیم.
- با صدای زیر: ما مجبوریم هر چه زودتر اینجا رو بفروشیم تا بابا زندان نره.
- با صدای زیر: مادربزرگ دیروز فوت شد.
- با صدای معمولی: آب در سطح دریا با دمای ۱۰۰ درجه بخار می‌شه.
- با صدای معمولی: قیمت دلار افزایش پیدا کرد.
- با صدای بم: وااای متشکرم ازتون کیفی که برام خریدین خیلی قشنگه.
- با صدای بم: امشب شام می‌ریم بیرون پیتزا می‌خوریم.
لحن‌های احساسی
لحن صحبت کردن بر روی پذیرش مخاطب تأثیرگذار است. در بسیاری از مواقع فردی به ما نصیحت منطقی و درستی میکند اما از آنجا که با لحن عصبانی یا همراه با تمسخر صحبت کرده نمی‌توانیم سخنان او را قبول کنیم. همچنین از آن‌سو فروشنده‌هایی که توانایی استفاده از لحن مهربان در سخنان خود دارند، به‌راحتی می‌توانند فضا را برای همراهی بیشتر مخاطب فراهم کنند. در نتیجه تأثیر پیام پنهانی که لحن حرف زدن دارد در بسیاری از موارد بسیار مهم‌تر از محتوای سخنان است.
۲۹. تمرین اول: بیان احساسی عبارت «ساندویچ خیار»
عبارت «ساندویچ خیار» (Cucumber Sandwiches) با احساسات مختلف بیان کنید. در ادامه انواع احساسات مختلف را بیان می‌کنیم، با دیدن هر کدام از آن‌ها تلاش کنید تا ساندویچ خیار را با آن احساس بیان کنید.
- عصبانی
- با شادی
- با ناراحتی
- با عشق
- با ناامیدی
- با خنده
- با غرور
- با مهم جلوه دادن
- بهصورت «حیله‌گرانه» (Slyly)
- «با نیش و کنایه» (Snidely)
- با شرمندگی
این یکی از بهترین تمرین‌های گروهی برای یادگیری فن بیان است. میتوانید بهصورت نوبتی هر کدام از کلمات را یکبار همه افراد انجام دهند و در مورد شیوه بیان احساسات در گفتار هر فرد نظرسنجی کنید. این تمرین را تا آنجا انجام دهید که به‌طور کامل جملات خود را منطبق با احساسی که مد نظرتان است بیان کنید و دیگران نیز تأیید کنند که احساسی که شما داشته‌اید را از کلام شما متوجه شده‌اند.
۳۰. تمرین دوم: مسابقه تشخیص انواع احساسات
مسابقه تمرین تشخیص احساسات بهصورت گروهی انجام می‌شود. احساس خاصی را انتخاب می‌کنیم و بر روی کاغذ می‌نویسیم. در ادامه عبارت «صندلی چوبی» را با احساسی که از قبل انتخاب کرده‌ایم به مخاطب می‌گوییم. مخاطب نیز احساسی که به‌نظرش می‌رسد را در یک کاغذ می‌نویسد و این دو کاغذ با هم مقایسه می‌شوند، اگر مخاطب احساس را درست تشخیص داده بود یک نمره می‌گیرد. در نهایت تمام احساسات موجود در فهرست بالا را هر دو نفر امتحان می‌کنند و هر کس که نمره بالاتری گرفته باشد برنده این مسابقه است. پیشنهاد می‌کنیم جایزه خوبی برای مقایسه انتخاب کنید تا انگیزه مورد نیاز برای انجام تمرین به‌دست بیاید.
۳۱. تمرین سوم: تغییر تدریجی احساس
در این تمرین تلاش می‌کنیم تا مهارت خود را به حدی افزایش بدهیم که دو احساس کاملاً متضاد را پشت هم بیاوریم. برای این کار متنی را انتخاب کنید و جملات آن را با احساس خاصی (مثلاً شادی) شروع به خواندن کنید و به‌مرور احساس خود را به‌سوی احساس متضاد آن (احساس غم) تغییر دهید. این کار را میتوانید با احساس خشم و «خرسندی» (Contented)، «انزجار» (Disgust) و «دلپذیری» (Pleasant) و سایر احساسات متضاد انجام دهید.
این امکان وجود دارد که با انجام تمرین فن بیان احساس «حماقت» (Silly) کنیم اما اگر به تأثیر تمرین‌های امروز در ارتباط‌های اجتماعی دنیای واقعی فکر کنیم، این احساس از بین می‌رود.
۳۲. تمرین چهارم: خواندن از زبان شخصیت‌های مشهور
متنی را انتخاب کنید و آن را با «مدل خاص» (Style) صحبت کردن یکی از شخصیت‌هایی که برای شما آشنا است بخوانید. در حین خواندن به‌مدت حداقل یک دقیقه هر کدام از حالات احساسی را به سخن خود بگیرید (برای مثال یک دقیقه با خنده بخوانید و یک دقیقه با خشم). به صحبت‌های خود و لحن بیان‌تان توجه کنید تا بتوانید نقاط ضعف و قوت رو متوجه بشوید. در ابتدا شاید پیشرفت خود را متوجه نشوید اما معجزه تکرار و تمرین می‌تواند شما را به‌فردی منحصربهفرد در بیان هیجانی و نفوذ عاطفی تبدیل کند.
آمادگی قبل گفت‌و‌گو
«ریتم گرفتن» (Humming)، «خمیازه کشیدن» (Yawning) و «هاینگ» (Ha-a-a-ing) راه‌کارهایی برای ایجاد آرامش و باز شدن صدا هستند. به این‌صورت که زمزمه کردن متن ریتم‌دار و خمیازه کشیدن باعث آرامش افراد و باز شدن صدا می‌شود. در ادامه هر کدام از این تکنیک‌ها را بیان می‌کنیم.
۳۳. تمرین اول: ریتم گرفتن
خواندن متنی ریتم‌دار می‌تواند ذهن و بدن ما را برای صحبت کردن آماده کند. سعی کنیم تا یکی از شعر‌های قدیمی، یک نُت خاص یا آهنگی ساده را با صدای آرام بخوانیم. در حین زمزمه مطمئن شوید که لب‌ها و گونه شما در حالت آرامش قرار دارد و همچنین به‌خوبی بر روی صدای خود متمرکز شوید و ارتعاش زمزمه را در صورت و گلوی خود احساس کنیم.
۳۴. تمرین دوم: خمیازه کشیدن
خمیازه باعث از بین رفتن تنش‌های عضلانی در فک می‌شود و از آنجا که احساس استرس بر روی فک اثرگذار است، خمیازه کشیدن به شکلی کلیدی باعث کاهش استرس می‌شود. دهان خود را به‌طور کامل باز کنیم و تا زمانی که هوای داخل ریه‌ها خارج شود به خمیازه عمیق خود ادامه دهیم. با این کار به استرس اجازه می‌دهیم تا از بدن خارج شود. این کار را تا جایی انجام دهیم که هیچ احساس استرسی در ناحیه فک یا گلو نکنیم.
تطابق پیام‌های کلامی و غیرکلامی
برای تأثیرگذاری بیشتر سخنان باید بتوانیم بدن خود را با گفته‌ها همراه کنیم. برای مثال هنگامی که می‌گوییم: «با تمام وجود خوشحالم که وقت‌تون رو در اختیار من قرار داده‌اید» ممکن است بدن ما به مخاطب‌ها پیام بدهد که: «من بسیار خسته هستم و نمی‌توانم مدت زمان زیادی در برابر شما قرار بگیرم». با تشخیص این تعارض تأثیر گفته‌های بعدی به‌کلی از بین می‌روند. همچنین ممکن است محتوای صحبت شما حاوی نکته‌ای باشد و لحن، حجم یا سرعت سخنان نکته کاملاً متفاوتی بگویند. همسو نبودن پیام‌های کلامی و غیرکلامی می‌تواند تمام زحمات ما را از بین می‌برد. در ادامه تمرین‌هایی را برای همسو کردن این پیام‌ها بیان می‌کنیم.
۳۵. تمرین اول: تطابق لحن پیام با جملات
عبارت «عزیزم این کار را نکن» را می‌توانیم با لحن‌های بسیار متفاوتی بیان کنیم و هر کدام از آن‌ها معنای ویژه‌ای را به همراه دارند. این مسئله در مورد تمام جملات و کلمات صدق میکند. برای مثال فردی می‌تواند در مورد مشکلات افراد دارای ناتوانی جسمی با لحن تمسخرآمیزی صحبت کنید، فرد دیگری با لحن ترحم‌آمیزی حرف می‌زند و شخصی هم با لحن خبری و همراه با دلسوزی در این مورد سخن می‌گوید. تمام این افراد یک محتوا را بین می‌کنند اما لحن‌های متفاوت به‌کلی برداشت مخاطب را تغییر می‌دهند. برای افزایش تأثیرگذاری بر مخاطب نیاز داریم تا کلماتی که بیان می‌کنیم با احساساتی که در چهره بروز می‌دهیم و لحن ما منطبق باشد. به‌طور کلی کاربردی‌ترین لحن‌ها به‌همراه انواع احساسات شادی، غم و خشم است. برای تمرین این کار روبروی آینه به‌ایستید و تلاش کنید تا جملات زیر را با احساس مرتبط با آن بخوانید و در این مسیر تلاش کنید تا «نشانه‌های چهره‌ای» (Facial Expression) شما با محتوای جمله همراهی داشته باشد.
- شادی: مدت‌ها بود که منتظر بودم امروز اینجا به‌ایستم و در مورد تکنیک‌های فن بیان صحبت کنم.
- شادی: با افتخار می‌توانم امروز به عزیزان اطلاع بدم که فروش ما با پشتکار تیم فروش به دو برابر سال گذشته افزایش پیدا کرده است.
- خشم: ممنون می‌شم دوستانی که تمایل به ادامه جلسه ندارن خارج بشن تا بقیه عزیزان استفاده کنند.
- خشم: شما حق قضاوت زندگی شخصی بنده را ندارید.
- غم: امروز می‌خوام از افرادی صحبت کنم که گرسنه می‌خوابند و ناامید بیدار می‌شوند.
- غم: متأسفانه یکی از سخت‌کوش‌ترین و حرفه‌ای‌ترین نیروهای خود را از دست دادیم.
همچنین با یادگیری نشانه‌های احساسات مختلف در چهاگر بتوانیم نشانه‌های احساسات در چهره و بدن را با محتوای مطالب هم‌راستا کنیم، تأثیرگذار مطلب چندین برابر افزایش پیدا میکند.
۳۶. تمرین دوم: تطابق نشانه‌های چهره‌ای با جملات
افراد با فن بیان قوی به‌خوبی می‌دانند که در هنگام تجربه خشم، غم یا شادی صورت آن‌ها چه حالتی به‌خود می‌گیرد. برای مثال افراد در حالت شادی لبخند می‌زنند، گوشه‌های لب بالا می‌رود، عضلات دور چشم منقبض شده و پوست اطراف چشم چروک می‌شود. در حالی‌که هنگام خشم ابروها به یکدیگر نزدیک می‌شود و ممکن است دندان‌ها به یکدیگر ساییده شوند و در زمان غم گوشه‌های لب و پلک‌ها به حالت افتاده در می‌آیند. اگر در حال تعریف کردن موضوع خنده‌داری هستیم اما چهره ما احساس «انزجار» (Disgust) را نشان دهد احتمال خندیدن مخاطب کاهش می‌یابد. همچنین اگر از اشتیاق خود برای انجام کاری صحبت کنیم اما احساس ناامیدی یا غم از چهره مشهود باشد، مخاطب‌ها به‌سختی می‌توانند حرف ما را باور کنند. برای تمرین انطابق احساسات با جملات روبروی آینه به‌ایستید و تلاش کنید تا حالت صورت خود را با «نشانه‌های چهره‌ای» (Facial Expression) احساسات هماهنگ کنید.
۳۷. تمرین سوم: تطابق زبان بدن با جملات
برخی افراد از حضور در جمع ابراز خوشحالی می‌کنند اما بدن آن‌ها فریاد می‌زند که بی‌قرار و مضطرب هستند. آن‌ها هنگام قرار گرفتن در دید مخاطبان احساس ناامنی و اضطراب می‌کنند و این بر روی زبان بدن آن‌ها تأثیرگذار است. افراد مضطرب بدن خود را جمع می‌کنند، ممکن است جنب‌وجوش غیرعادی داشته باشند، تا حدی خمیده می‌شوند و همواره نیاز دارند تا چیزی را در دست بگیرند تا کمی احساس آرامش بیشتری کنند. تمام این‌ها پیام پیام اضطراب را به مخاطب می‌رساند و با احساس خوشحالی مغایرت دارد.
سختکوشی و تمرین زیاد
مهارت سخنوری و فن بیان تنها با گذشت زمان و صرف انرژی به‌دست می‌آید. هنگامی که افراد با کوله‌باری از تجربیات شکست و موفقیت شروع به صحبت می‌کنند، ذهن آن‌ها پخته و توانمند می‌شود و از آن به‌بعد کلمات مورد نیازشان به‌راحتی به ذهن آن‌ها می‌رسد. در نتیجه اعتمادبهنفس استفاده از انواع تمرین فن بیان را به‌دست می‌آورند. در ادامه موقعیت‌های مناسب برای تمرین فن بیان را نام می‌بریم.
۳۸. تمرین اول: ورود به مشاغل نیازمند فن بیان قوی
بهترین راه‌کار برای ایجاد فضای سخنوری، ورود به مشاغلی است که با خوب صحبت کردن بتوانید درآمدزایی کنید. در این صورت با کسب تجربه به مرور توانایی سخنوری بیشتری پیدا می‌کنید. در ادامه مهم‌ترین مشاغل را بیان می‌کنیم.
- روابط عمومی
- «هماهنگ‌کننده تیم‌های کاری» (Coordinatore)
- فروش
- پشتیبانی مشتریان
- منابع انسانی
- مجری‌گری
- گویندگی
- مشاور یا روانشناس
- متخصص منابع انسانی
- تئاتر و نمایش
۳۹. تمرین دوم: تنها نماندن در دورهمی‌ها
در بسیاری از دورهمی‌ها افراد با اعتمادبهنفس پایین در حاشیه قرار می‌گیرند و این باعث می‌شود تا بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی برای صحبت کردن از بین برود. در حالی‌که بهترین فرصت برای تمرین فن بیان به‌طور دقیق همین موقعیت‌های کوچک و بزرگ اجتماعی است. در نتیجه بعد از این هر بار که فرصتی به‌دست می‌آورید با افراد مختلف شروع به صحبت کردن کنید و هر کدام از تکنیک‌ها را با آگاهی مورد استفاده قرار دهید و نتیجه آن را ببینید.
۴۰. تمرین سوم: استفاده از سوشیال مدیا
موضوعی که به آن علاقه‌مند هستید را در نظر بگیرید و یکی از سوشیال مدیاهای با امکان قرار دادن «صدا» (Voice) یا ویدئو را انتخاب کنید. در ادامه شروع به تدوین متن مناسب کنید و هر هفته یک قسمت از موضوع مورد علاقه خود را ارائه دهید و در سوشیال مدیایی که انتخاب کرده‌اید بارگذاری کنید. این تمرین یکی از پربازده‌ترین شیوه‌های بهبود فن بیان است.
۴۱. تمرین چهارم: تمرین در خانه
اگر از صحبت کردن در جمع یا محیط بیرون مضطرب می‌شوید یا در حال آماده شدن برای ارائه هستید و زمانی برای تمرین در دنیای بیرون ندارید، میتوانید از فضای خانه استفاده کنید. متنی را انتخاب کنید و با رعایت تمام اصول فن بیان متن را برای خودتان ارائه دهید. در چنین شرایطی تصور کنید که در مقابل تعداد زیادی از افراد قرار گرفتید یا مقابل آینه قرار بگیرید و تصور کنید که خود را از دید مخاطب می‌بینید. بسیاری از سخنرانان بزرگ قبل از اینکه هزاران نفر از سراسر جهان در یک زمان آن‌ها را مشاهده کنند، هزاران بار خودشان را در حال ارائه از آینه نگاه کرده بودند.
آمادگی بدنی برای سخنوری
سخنوری در هر موقعیتی که باشد نیاز به انرژی بدنی و ذهنی قابل توجهی است. با تمرین‌های زیر بدن خود را برای گفت‌و‌گوها و سخنرانی‌های طولانی و پرانرژی آماده می‌کنیم.
۴۲. تمرین اول: قرار گرفتن در حالت مناسب بدنی
اولین تمرین فن بیان تمرکز بر روی فرایند تنفس افراد است. برای کسب مهارت سخنوری نیاز داریم تا بتوانیم از توان حجم ریه خود برای گفت‌و‌گو استفاده کنیم. در بیشتر مواقع استرس و عصبی بودن از طریق تنفس بریده و سطحی نشان داده می‌شود و بر روی صدای افراد تأثیرگذار است. تنفس نامناسب سرعت صحبت کردن را افزایش می‌دهد و باعث کاهش رسایی و سلیس بودن سخن می‌شود. از آن‌سوی یادگیری تنفس درست باعث کاهش استرس و بیان تأثیرگذار می‌شود. در ادامه مهم‌ترین تکنیک‌های تنفس درست را بیان می‌کنیم. در ادامه وضعیت بدنی مناسب برای تنفس را معرفی می‌کنیم.
- در حالت ایستاده بدن خود را شُل کرده و پاهای خود را به عرض شانه باز کنید.
- وزن بدن خود را بر روی باسن و پاهای خود قرار دهید و زانوها را قفل نکنید.
- شانه‌های خود را همواره افتاده و راحت نگه دارید.
- اگر شکم خود را به داخل برده‌اید، عضلات آن را رها کنید.
در ادامه این مطلب از مجله فرادرس مهم‌ترین انواع تمرین تنفس را بیان می‌کنیم.
۴۳. تمرین دوم: افزایش ظرفیت تنفس یا شمارش
تنفس عمیق شامل «دم» (Inhale) و «بازدم» (Exhale) است. در این تمرین بر روی فرایند دم و بازدم تمرکز می‌کنیم. این تمرین در سه مرحله انجام می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- دستان خود را بر روی شکم قرار دهید. هنگامی که نفس عمیق می‌کشید دستان شما به‌سمت بیرون حرکت میکند و هنگامی که نفس خود را بیرون می‌برید دستان شما به داخل می‌رود.
- دم: از طریق بینی خود نفس عمیق بکشید و در همین حین به آرامی از عدد ۱ تا ۴ بشمارید. وقتی هوای محیط را به داخل ریه می‌برید دیافراگم خود را حس کنید و دستان خود را ببینید که به‌سمت بیرون حرکت میکند.
- بازدم: سپس از طریق دهان خود هوای داخل ریه‌ها را خارج کنید و باز هم از عدد ۱ تا ۴ بشمارید. باز هم دیافراگم خود را حس کنید که به داخل می‌رود و دستان خود را ببینید که به‌سمت داخل حرکت می‌کنند.
- چندین بار این فعالیت را در شرایطی انجام دهید که شانه‌ها، شکم و پاهای شما در حالت آرامش قرار داشته باشد.
- هنگامی که در شمارش تا عدد ۴ حرفه‌ای شده‌اید، همین کار را در شرایطی انجام دهید که از ۱ تا ۵ می‌شمارید و سپس این عدد را تا ۸ یا ۱۰ ادامه دهید.
۴۴. تمرین چهارم: خواندن استقامتی
هر متنی که مناسب تمرین می‌دانید را انتخاب کنید، در ادامه ریه‌های خود را تا آنجا که ظرفیت دارد از هوا پر کنید و شروع به خواندن بلندبلند متن کنید و تا جایی که هوایی در ریه باقی مانده این کار را ادامه دهید. آخرین حرفی که در نهایت از دهان شما خارج می‌شود را علامت بزنید و برای بارهای بعد نیز این تمرین را انجام دهید و روند پیشرفت خود را نظارت کنید. با گذشته زمان متوجه می‌شوید که میزان بیشتری از مطلب را میتوانید مطالعه کنید. اگر مطلب تمام شد یا از آن خسته شده‌اید میتوانید متن جدیدی را انتخاب کنید.
آمادگی روانی برای دیده شدن
در معرض توجه دیگران قرار گرفتن به‌خودی خود استرس‌زا است. عدم وجود اعتمادبهنفس و افکار منفی نیز این فشار روانی را چند برابر میکند. در ادامه، تمرین‌هایی را برای افزایش اعتمادبهنفس و کاهش استرس بسیار می‌کنیم.
افزایش اعتمادبهنفس
اعتمادبهنفس به‌معنای احساس کفایت و توانمندی در انجام فعالیت‌ها و اعتمادبهنفس اجتماعی به‌معنای احساس شایستگی و توانمندی در تأثیرگذاری مطلوب بر مخاطب است. نبود اعتمادبهنفس از اصلی‌ترین عوامل ناتوانی از سخنوری اجتماعی مناسب است. در ادامه به این تکنیک‌ها اشاره خواهیم کرد.
۴۵. تمرین اول: نصب جملات مثبت‌اندیشی در بخش‌های مختلف خانه
هر آنچه که زیاد با آن مواجه شویم در ذهن ما تثبیت می‌شود و به‌شکلی ناخودآگاه به‌سوی آن حرکت می‌کنیم. افراد با فن بیان قوی اطمینان دارند که در صورت صحبت کردن و قرار گرفتن در جمع به‌خوبی عمل می‌کنند و این فکر مثبت در ذهن آن‌ها حک شده است. قرار دادن این‌گونه از جملات مثبت در سطوح قابل مشاهده باشد باعث می‌شود تا آن جملات در ذهن ما ماندگار شود. در ادامه برخی از جملات مثبت‌اندیشی در حوزه فن بیان را بیان می‌کنیم.
- با سختکوشی و برنامه‌ریزی به هر چی که بخوای می‌رسی. من هر دو مؤلفه رو دارم پس قطعاً به موفقیت می‌رسم.
- اشتباهات ما برای دیگران اهمیتی ندارد و هر فردی دغدغه‌های خودش را دارد. در نتیجه بدون نگرانی از قضاوت دیگران صحبت کن.
- رویاهای فردا از دل تلاش‌های امروز به‌دست میاد، فقط کافیه قدم بعدی رو برداری
چسباندن روی در یخچال یا میز تحریر نیز باعث به‌کار افتادن «نورون‌های آینه‌ای» (Mirror Neurons) و ترشح «اندورفین» (Endorphin) در بدن می‌شود و در نتیجه حال بهتری پیدا خواهیم کرد.
۴۶. تمرین دوم: نوشتن موفقیت‌ها و نقاط مثبت
افکار سرزنش‌کننده مانند عینک بر روی چشم می‌آیند و از دیده شدن موفقیت‌ها و نقاط مثبت جلوگیری می‌کنند. به ویژه حمله افکار سرزنش‌کننده با تجربه شکست افزایش می‌یابد. در چنین مواقعی نوشتن فهرستی از موفقیت‌های گذشته می‌تواند به‌کار بیاید. برای این کار میتوانید از دوستان صمیمی یا روانشناس نیز کمک بگیرید. همچنین این فهرست را در چند مرتبه تکمیل کنید و تمام موفقیت‌های تحصیلی (حتی نمرات خوب بالای ۱۸ در مقاطع مختلف)، کاری یا ارتباطی را ثبت کنید.
کاهش استرس
دیده شدن و قرار گرفتن در معرض توجه استرس‌زا است و افراد این «استرس ناکارآمد» (Dystress) منجر به کاهش توان ذهنی و از بین رفتن توان سخنوری می‌شود. در ادامه راه‌های کاهش استرس فوری را بیان می‌کنیم.
۴۷. تمرین اول: نوشیدن آب
احساس استرس باعث خشک شدن دهان و ناتوانی در صحبت کردن می‌شود و این خود سطح استرس افراد را افزایش می‌دهد. از آن‌سو تعمین آب مورد نیاز بدن باعث می‌شود تا توانایی افراد در مدیریت استرس افزایش پیدا کند. در نتیجه همواره در کنار دست خود آب داشته باشید.
۴۸. تمرین دوم: تنفس عمیق
نفس عمیق و دم و بازدم طولانی خود باعث کاهش سطح استرس شما می‌شود. چشمان خود راببندید و بر روی فرایند دم و بازدم متمرکز شوید و تصور کنید با خارج کردن هوا از ریه‌ها در حال خارج کردن استرس از بدن هستید.
۴۹. تمرین سوم: گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش
تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که استفاده از موسیقی‌های آرامش‌بخش یا هم‌خوانی با موسیقی‌های مورد علاقه از راه‌های کاهش استرس فوی محسوب می‌شود.
جدول جمع‌بندی تمرین فن بیان
حال که با انواع تمرین فن بیان آشنا شده‌ایم تمام آن‌ها را در یک نگاه مشاهده می‌کنیم.
| تمرین‌های فن بیان | |
| توانمندی‌ها | تمرین‌ها |
| تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست | تغییر سرعت کلمات |
| استفاده از جملات تمرینی سخت | |
| وقفه و مکث به‌موقع | |
| تأکید کردن | |
| تسلط بر حجم صدا | بالا و پایین بردن سریع حجم صدا |
| صحبت در فضاهای بزرگ | |
| خاطره‌گویی و داستان‌سرایی | منحصربهفرد کردن شخصیت‌ها |
| استفاده از داستان‌های کودکانه | |
| ارزیابی فن بیان و تشخیص نقائص | آینه بر روی دیوار |
| ضبط صدا | |
| دیدن و شنیدن سخنرانی‌های معروف | |
| استفاده از بازخورداها | |
| همراه کردن مخاطب | استفاده از شوخی |
| به‌حرف گرفتن مخاطب | |
| استفاده از شعر و ضرب‌المثل | |
| مهارت جمع‌بندی | |
| شگفت‌زده کردن مخاطب | |
| استفاده نکردن از قیدهای احتمالی | |
| توانایی معرفی خود | |
| شناخت مخاطب | کسب اطلاعات از مسئول هماهنگی |
| ارتباط با چند نفر از مخاطبان | |
| پرسیدن سؤالاتی در ابتدای جلسه | |
| تسلط بر زیری و بمی صدا | خواندن جملات هیجانی با صدای بم و جملات جدی با صدای زیر |
| لحن‌های احساسی | بیان احساسی عبارت «ساندویچ خیار» |
| مسابقه تشخیص انواع احساسات | |
| تغییر تدریجی احساس | |
| خواندن از زبان شخصیت‌های مشهور | |
| آمادگی قبل گفت‌و‌گو | ریتم گرفتن |
| خمیازه کشیدن | |
| هاینگ | |
| تطابق پیام‌های کلامی و غیرکلامی | تطابق لحن پیام با جملات |
| تطابق نشانه‌های احاساسات با جملات | |
| تطابق زبان بدن با جملات | |
| سختکوشی و تمرین زیاد | ورود به مشاغل نیازمند فن بیان قوی |
| تنها نماندن در دورهمی‌ها | |
| استفاده از سوشیال مدیا | |
| تمرین در خانه | |
| تکنیک‌های زبان بدن و بیان غیرکلامی | تماس چشمی |
| نشان دادن کف دست‌ها | |
| خم شدن به‌سمت مخاطب | |
| لبخند زدن | |
| آمادگی بدنی برای سخنوری | قرار گرفتن در حالت مناسب بدنی |
| افزایش ظرفیت تنفس یا شمارش | |
| صحبت در فضاهای بزرگ | |
| خواندن استقامتی | |
| افزایش اعتمادبهنفس | نصب جملات مثبت |
| نوشتن موفقیت‌ها و نقاط مثبت | |
| راه‌های کاهش استرس | نوشیدن آب |
| تنفس عمیق | |
| گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش | |
سؤالات متداول
در انتهای این مطلب از مجله فرادرس به سؤالات متداول در حوزه انواع تمرین فن بیان می‌پردازیم.
چگونه تمرین فن بیان در خانه داشته باشیم؟
با وجود متن تمرینی، یک ضبط صوت و یک آینه تقریباً تمام تمرین‌های فن بیان از جمله تغییر سرعت کلمات، وقفه و مکث به‌موقع، تأکید کردن یا بالا و پایین بردن حجم صدا را می‌توانیم انجام دهیم. همچنین در عصر تکنولوژی می‌توانیم با ارائه‌ها و سخنرانی‌های مجازی تجربه سخنوری در جمع و گرفتن بازخوردهای حقیقی از مخاطبان را نیز داشته باشیم.
۵ مورد از بهترین انواع تمرین فن بیان کدام هستند؟
استفاده از جملات تمرینی سخت برای روان‌خوانی و یادگیری تلفظ‌ها، تمرین وقفه و مکث به‌موقع، گردآوری کلمات و ضرب‌المثل‌ها، یادگیری شیوه‌های بالا و پایین بردن صدا و دیدن فیلم سخنرانان توانمند از بهترین انواع تمرین فن بیان برای تقویت سخنوری است.
source